Full text of "Tracts on the Mass"

See other formats

HENRY BRADSHAW
SOCIETY

founbeb in tU "^ear of Our &orb 1890
for t6e ebtftno: of Q^are feiturgtcctf Certe,

Vol. XXVII

ISSUED TO MEMBERS FOR THE YEAR 1904,

AND

PRINTED FOR THE SOCIETY

HARRISON AND SONS, ST. MARTIN'S LANE.

PRINTERS IN ORDINARY TO HIS MAJESTV.

TRACTS

ON THE MASS

EDITED BY

J. WICKHAM LEGG,

Fellow of the Royal College of Physicians of London,

feonbon^

1904

13XPa,3o
^1

TABLE OF CONTENTS.

Preface

Introduction

I. Fourteenth Century Sarum Ordinary
II. Langforde's Meditations

III. Alphabetum Sacerdotum

IV. Ordinary of Coutances
V. Dominican Ordinary

VI. Charterhouse Ordinary

VII. Preparatio Sacerdotis...

VIII. Burckard's Ordo Missae

IX. Indutus Planeta

X. L. Ciconiolanus' Directorium Divinorum Ofificiorum

XI. Thirteenth Century Sarum Ordinary

Sarum Ordinary of the Fourteenth Century

Langforde's Meditations in the Time of the Mass

Alphabetum seu Instructio Sacerdotum

Ordinarium Constanciense, 1557

Directions for the Celebration of High Mass by the Dominican
Friars (B.M. Add. MS. 23,935)

Appendix from Dominican Missal printed at Lubeck in 1502

Extracts from an English Charterhouse Manuscript written
ABOUT 1500 (B.M. MS. Nero A iii.)

Preparatio Sacerdotis from Missale Romanum, 1493

Ordo Missae Ioannis Burckardi

Appendix from Missale Romanum, 1501
Indutus Planeta from Missale Romanum, 1507

Appendix from Missal of Uzes, 1495

Extracts from Lud. Ciconiolanus' Directorium Divinorum
Officiorum

Sarum Ordinary of the Thirteenth Century,

Notes

Index .. *

page
vii

xi
xi

xvi
xxi

xxi
xxiv
xxiv
xxv

xxviii
xxix

XXX

17
31
53

71
95

97
III
119
175
179
189

195
217
231

275

ivi235982

PREFACE.

In presenting these tracts to the Society it would have been
quite in accordance with our custom to have accompanied them
with a full discussion of the late mediaeval mass, and of the
points in which the rites differ from one another. Such an
undertaking, if carried out with completeness, would have been
a considerable addition to liturgical literature ; but at the same
time it would have needed more than the usual space placed by
our Society at the disposal of an editor. It has seemed therefore
more practical to confine the discussion in the introductions to
each tract to certain bibliographical and palaeographical points,
and in the notes to deal with some of the more striking
actions of the mediaeval mass. In this latter, the trouble has
been to select the points to be discussed, not to find, but to
exclude material. It is quite possible that the points which I
have chosen may seem to others not so interesting as to myself.

It would have been more natural to print the two Sarum
Ordinaries of the Mass, one of the fourteenth the other of the
thirteenth century, side by side. But it was not determined
to include in this collection the ordinary of the thirteenth
century until after the greater part of the volume had been
printed, and the thirteenth century order thus stands by itself at
the end of the collection.

In editing the tracts printed in the latter half of the volume,
with the exception of the thirteenth century Sarum ordinary,
I have really trenched upon the province of Dr. Lippe, who is

viii PREFACE.

editing the Pre-Pian Roman Missal, and I trust I may receive
his pardon for this act of interference. But his residence in
Aberdeen made it inconvenient for him to edit works chiefly
contained in the library of the British Museum at London ; and
the task of editing these adjuncts to the Pre-Pian Roman Missal
consequently passed into my hands.

In printing the documents I have endeavoured to keep as
close to the originals as I could. In the English tract,
Langforde's Meditations in the time of the Mass, I have
indicated with italics the expansions that I have made, and
with Clarendon type the words or sentences written in red in
the original. In other tracts I have endeavoured to indicate
quotations by the use of spaced out letters, a method which,
though it may be called a corrupt following of the Germans,
has, I trust, now been put to some useful purpose in English
printing. Italics represent the rubrics. When an obelus follows
a word, the word has been printed precisely as in the original
text.

In conclusion, I cannot but express my obligations to the
keepers of many foreign libraries in France, Germany, and
Italy which I have visited in the hope of discovering editions
which might make my bibliographical lists more complete.
Monsignor Ceriani, the venerated Prefect of the Ambrosian
Library at Milan, has from the very beginning of my liturgical
studies given me every assistance and encouragement in his
power, and while editing these tracts I have received much help
from him and from Dr. Ratti in the identification of editions of
the Roman Missal. Monsieur Leopold Delisle has enabled me
to make more complete the table of the editions of Alphabetum
Sacerdotum ; and I must also acknowledge the like assistance
from the Rev. Francois van Ortroy, S.J., Bollandiste Adminis-
trateur. At the Vatican, Dr. Ehrle, S.J., Dr. G. Mercati, and
Monsignor Carlo Respighi, took great pains on my behalf : and
I am very grateful to them for their efforts to give me efficient
help.

PREFACE. . ix

The Rev. H. M. Bannister, in the midst of his labours in
nearly all the libraries of Europe, has always been ready to
search out rare editions, and thus add to my notes ; and
further I must once more express my gratitude, none the less
felt because so often pronounced, to Mr. Dewick and Mr. Wilson,
our Treasurer and Secretary, who have given me greatly prized
suggestions and hints throughout the long time that this volume
has been in preparation and printing.

J. WiCKHAM LeGG.

X .

i\ ^

,^,. h

^J^

:-«^

^'i >

-:^

■4X

te^

MrfPfi

nrm

tftsfr

fimd
tfim!

ftM
mul

sbftitms

Mimftam-

lpm!8_ptexajfetmii^"

dttcom f' taOimtta f cuucntt JHH

(ft

d4^

mmmp^tJM^iamii^:

^'^^i

.omm

.«

*;^i

^t«#

omtn
ttffl rw

INTRODUCTION

Fourteenth Century Sarum Ordinary, from the Morris

Missal.

This Ordinary has been here edited, because it differs from that
given in the printed editions of the Sarum missal. It resembles in
some pomts, especially in the early part, the French Ordines viissae of
which one or two examples follow. For instance, the several prayers
that are said at the washing of the hands and the vesting of the priest,
are much akin to those in French missals, while Vent Creator is said
at the offertory, not during vesting, as in the printed Sarum.

I cannot doubt that the book is a Sarum missal. The early part ot
the contents of the manuscript has been collated up to and including
the second Sunday after the Epiphany, with the Sarum missal, edited
by the late Mr. F. H. Dickinson ; and up to that Sunday an absolute
identity was found, with the exception of the secret of St. Thomas of
Canterbury. This was Munera tibi, as in the Westminster Missal,
instead of Salutaris as in the printed Sarum texts. The Advent mass-
lessons exactly correspond ; and what, with some hesitation, I have
ventured to look upon as a test for a Sarum missal, also appears ; viz.,
Ut tibi grata as the secret for the second Sunday after the Epiphany.
But, on the other hand, at Whitsuntide there are three variations from
the usual Sarum collects ; on Whitsun Tuesday the secret is Furifica
nos quaesumus^ not Descendat. On Wednesday, the secret is Suscipe
quaesumus domine munus ublatum instead of Oblafa, On the Friday,
the post common is Sumpsi??ius quaesumus sacra dona mysterii, instead
of Co?icede quaesumus. Still it does not seem that these exceptions
destroy the claim of the manuscript to be considered a Sarum missal,
especially when we find that the Palm Sunday rites are those of Sarum,
remembering that dioceses very rarely agree exactly in this particular.

The manuscript is not perfect. A leaf or two must be wanting at the
end of the solemn prayers on Good Friday ; and also at the end of the
ordinary of the Mass, where the service breaks off in the middle of
the prayer before communion, and the manuscript now passes at once
into the mass for Easter Day. The leaves measure 16^ by 12 inches.

The manuscript is adorned throughout with paintings of the East
Anglian School. Dr. Warner, our Vice-President, has been good
enough to point out to me some of these works, of which a very

xii FOURTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY.

prominent one is the Apocalypse in the British Museum. (Royal 15.
d. 2.) Though rather coarser than other products of the same school,
yet the pictures of this manuscript were no doubt its chief attraction to
Mr. Morris ; and by permission given in his lifetime, two of them were
photographed, and are now reproduced in collotype. They show two
separate moments in the action of the mass. One of them (Plate II.)
fills up the loop of the large capital P, which begins per omnia saecula
saeculorum of the end of the secret. It represents a priest with his
deacon and subdeacon standing at an altar. The altar shows no step
to it : the base just appears below a frontal in folds, while the mensa is
covered by a white cloth, probably of hnen, on which is a chalice.
Above the altar hangs a curtain. The priest stands at the altar with
apparelled alb and amice, and ample chasuble, the border of which is
rolled back from his hand ; no maniple or stole is visible ; the right
hand is lifted up over the chalice, the fore and middle fingers being
extended, while the ring and little fingers are flexed ; the left hand
almost touches the foot of the chalice. The deacon stands imme-
diately behind the priest, in apparelled alb, amice, and tunicle with
narrow sleeves ; no stole is shown where the tunicle is slit, and no
maniple on the left arm. His hands are stretched over the right
shoulder of the priest, and they appear as if they were arranging
some part of his vestments. The fingers of the left hand are even
tucked into the priest's vestments behind the neck. Can it be that
the picture represents the moment at which the amice is let down
from the priest's head, and that it is being arranged by the deacon ? In
England, there is evider?ce that the amice was a head covering,^ and in
some French rites the amice was not let down until the offertory. At
Paris up to 1846, the amice remained during winter on the priest's
head, as far as the beginning of the secret,- the end of which prayer,
Per omnia, provides by its first capital the illumination now being
described.

It will be objected to this explanation that though we know the amice
was worn in P>ngland on the head, yet we have no certain knowledge of
the time at which it was let down ; and another explanation may be
offered : that the deacon is stretching out his hands lo take the paten,
which we know in the Sarum rite was given to the subdeacon by
the deacon just at this moment, the saying of Per omnia. In the
difificulties caused by our want of complete knowledge of the Sarum
ceremonies, I do not feel ready to decide what it is that we have before
us in this illumination, though I incline to the opinion that it is the
arrangement of the amice, rather than the delivery of the paten.^

^ See below, p. 20. *' The Ames on hys heide," and the notes to this
on page 237.

^ Manuel des CMmonies selon le ri:e de r^;^lisc de Paris ^ 1846, p. 35.

3 See Missale Sarum, ed. F. H. Dickinson, Burntisland, 1861-1883, col. 596.
*' Quibus finitis, dicat sacerdos aperta voce, Per ovinia saecula saeculorum ; manibus
non levatis donee dicitur jwrj^^w corda. Et tunc accipiat subdiaconus offertorium et
patenam de manu diaconi." But see also the quotation from Bodleian MS. Laud
Misc. 253, in note to p. 222, on p. 257, below.

FOURTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY. xiii

The subdeacon stands immediately behind the deacon in like
vestments : his hands are folded under the opposite arms, an attitude
which may still be seen during mass in the ministers of some French
churches, just as they sometimes move about the altar with out-
stretched hands held in the same posture as at the Collects or the
Preface, instead of the more ordinary custom, iunctis manibus.

It may be observed that neither the tunicles of the deacon and
subdeacon nor the chasuble of the priest, so far as can be seen, show any
orphreys. The absence of orphreys was very noticeable in a large
proportion of the pictures in the exhibition at the Society of Antiquaries
in 1896, at which this missal was shown ; so that in the later middle
ages the orphrey can hardly have been the indispensable addition to the
chasuble that it is now considered to be.

Another illumination has been reproduced (Plate I.) which accom-
panies Te igitur of the beginning of the Canon. It represents the
moment of the elevation of the host ; and the subdeacon holds aloft,
with one hand, the paten, covered with the offertory veil. The
vestments and ornaments are very like those of the other illumination,
save that the altar has a narrow fringed frontlet, and the tunicles show
transverse orphreys. The chalice is still covered with a corporas.
Spri nixing out of the vertical bar of the capital T is a crucifixion with
Oar Lady and St. John on each side. In the upper corners of the
page are two heads. On a level with the altar and the sacred ministers,
who do not kneel, is the figure of a layman, most likely kneeling.

All the judges that I have asked, have been unanimous in ascribing
the writing of the Morris missal to the early portion of the fourteenth
century. Dr. Warner is inclined to say about 1320. The festivitas
Reliquiarum appears in the Calendar on September 15th, from which
date it was moved in the year 13 19.

Lord Dillon, Curator of the Tower Armouries, from some of the
illuminations, assigns to the armour the date of 1320.

Further information about the manuscript I regret to be unable to
give. It has left the neighbourhood of London, and I have not been
able even to correct the proofs with the original.

The Rev. H. M. Bannister, who is so well known for his acquaintance
with the liturgical manuscripts of English and foreign libraries, has with
great kindness placed the following provisional list of Sarum Missals
at my disposal. The dates and provenances he desires to be considered
as approximate only. The contraction B.M. stands for the British
Museum.

XIV

FOURTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY.

List of Manuscript Sarum Missals.

Library or Possessor.

Date.

Place for v^^hich

WRITTEN.

Notes.

Earl of Crawford (now Mrs.

Thirteenth

Exeter.

Rylands).

century

Cambridge University, Gg.

I 247- I 254

Tewkesbury

Hiemale

3- 21.
Paris, Arsenal, 135 ...

xiiif

? St. Paul's Cathedral.

Bologna University, 2565 ...

xiijf

Oxford.

Cambridge University, Kk.

xiii ex.

Hanley Castle (Worces-

Austin Canons.

2.6.

ter).

Cambridge University, Dd.

xiv

St. Margaret's, Loth-

I. 15.

bury.

Cambridge University, Ee.

1319-1332

Heyworth.

2. 2.
Cambridge University, Ff.

2. 31.
B.M. Lansdowne, 432

xiv in.

xiv \

Cambridge University, Dd.

xiv

Fragm.? Cister-

8. 41.

cian.

Bodleian, Barlow, 5

xiv ex.

Worcester.

Cambridge, Fitzwilliam, 33

I 380- I 400

Bodleian, Lat. lit. b, 4

xivf

Northampton.

Munich, Clm. 705

?1384

Oxford.

Oxford, Oriel, 75

xiv-xv

Worcester ?

Rome, Pal. 501

1385-1415

B.M. Harl. 4919

c. 1400

Colewich

Imperfect.

» 2787

Maiden.

Oxford, Trinity, 8

I383-I398

„ All Souls (Dryden)

I383-I456

Oxford.

Cambridge, Trinity, B. 10.
Bodleian, Rawl. lit. e. 43 ...

xiv-xv

Worcester

Sanctorale.

B.M. Add. 11414

xiv 1

Lincoln.

Cambridge, Gonville and

xiv-xv

Caius, 146.

Bodleian. Douce MS. 218 ...

...

Fragm.

Oxford, Christ Church, 87 ...

XV init

St. Botolph, AJdgate.

Lambeth, 213

Bodleian, Lat. lit. b. 3

...

Fragm.

,, Laud. misc. 253...

,, Hatton, I

»>

Norwich.

B.M. Add. 25585

xvi

„ Harl. 2984

xvi

Cambridge University, Ff.

4. 44.

Cambridge University, Gg.

5. 24.

Cambridge University, add.

451-
Cambridge, Trinity, B.

II. 3.
Bodleian, Rawl. C. 168 ...

Sawbridgeworth.

Canterbury

Fragm.

SARUM ORDINARY: LANGFORDE'S MEDITATIONS.

Library or Possessor.

Date.

Place for which

WRITIEN.

Notes.

Bodleian, Barlow, i

Worcester.

B.M. Add. 29884

>»

...

Missale par-

B.M. Egerton, 2677

Ireland.

vum.

Sir Thomas Brooke, Bart.

Mr. H. H. Peach

Hambledon.

Bodleian, Laud. misc. 302...

xvi

Durham.

B.M. Arundel, 109

xv^

London

Fragm.

Bristol Museum

c. 1450

Bodleian, Rawl. A. 387A ...

XV init.

„ „ lit. c. 3 ...

Deerhurst.

»» >> j» >> 2

xv|

Jones, 47

xv^

Norwich.

,, Tanner, 4

Lincoln

3 flF. only.

,, Laud. misc. 164 .

XV^

,, Rawl. C. 142

post 141 1

Oxford, All Souls, II

I 480- I 502

Tregaer, Monmouth.

B.M. Add. 21974

I52I-I547

Lincoln

Pontifical Bp.

Manchester, Chetham , 4 1027

Longland.

Durham, Chapter, A. 3. 32

Cambridge, Emmanuel,

3- 3- 9

II.

Langforde's Meditations.

Bodleian Wood 17 is a paper manuscript, now of 27 leaves, written
in red and black, in one column : the number of lines varying from 13
to 16, though the most part of the pages have 14 or 15 lines. The
leaves are 6| inches by 5^ (172 x 130 mm.), but they vary a good deal
in size. The writing is 3I inches by 3 (195 mm. x 180).

The writing by some judges is considered to be of the middle of the
fifteenth century ; by others, of the end of the fifteenth or even of the
beginning of the sixteenth.

The gatherings I have made out, with Mr. Madan's help, to be :

A^ B^-C D" (warning D 2, ?,<i.)

The present structure of Sheet D is shown by the diagram on the
next page :

xvi LANGPORDES MEDITATIONS: ALPHABETUM SACERDOTUM.

SHEET D.
/

missincf ]

Mr. Madan considers it very likely that the writing Antonius Woode
at the top of the first leaf is a genuine signature.

In printing this manuscript, Clarendon type has been used for the
words and sentences written in red. The letters supplied to expand the
contractions are in italics.

HI.

Alphabetum Sacerdotum.

This little tract would appear to be of considerable importance for
the history of the liturgy of the church of France at the end of the
middle ages, for it is spoken of by A. du Saussay as representing the
order in which mass was said according to the custom of the Galilean
church.^ It seems also to have enjoyed some popularity at the moment
of its appearance. At least fifteen editions appeared one after another
at the end of the fifteenth, and the beginning of the sixteenth, centuries,
though few of those that have come down to us have any date. They
bear a remarkable resemblance to one another. All that I have seen are
in Gothic letter ; with no red ink ; printed in a single column ; and com-
posed of two sheets, a and b^ the former of eight leaves, the latter of four ;
octavo, if we judge by the watermarks. But the two copies at Munich
are reported to be in double columns as stated by Hain, ^865, and also
to be in a single sheet of eight leaves. But the statement that the lines
are 33 to the page is said not to be true for 3^ which has 34 ; for 4^ which
has 32, and for 8^ and ult. which have 29. The first page has nothing on
it but the title, and the name of the printer ; i^ is blank ; 2a begins the
treatise. It is in black letter and octavo like other editions. For these
details of the Munich copies I am indebted to the Rev. H. M. Bannister.

The following table shows the editions which I have seen, or of which
I have heard. The copies that I have seen are followed by an asterisk.

^ A. du Saussay, Panoplia Sacerdotalis, Lut. Paris, 1653. Pars I. Liber viii. Art. v.
p. 271. " Extat editus Parisiis anno salutis 1533, libellus, cui titulus est Alphabetum
Sacerdotum ; in quo ordo continetur ad dicendam Missam more Ecclesiae Gallicanae."

ALPHA BE TUM SA CERDOTUM.

ain *865 Munich
Hofbib. (2 copies
Liturg. 852 1, and
P. lat. 428).

C *

ussels,
cunab.

.g-J

c/5
>

iT ON

;i:

M-i

o .«

.iJ

U5
U3

S
[fl

-o

"rt

tti t/3

0 U

_bf)

.2/3

• ^

•^

'-S

tJO

i-<

„

X !

8 1

o c:

l-l

'J-s

0 IJT

ines t
page.

^ S

— £

'^•^

rr-

h-]

^.1

Nt>

;

3
£

2
S
S

C3 C

1-^

'X2
0

3
<

Cl,

h-1

Ci.

C/3

.—

•n

.—

PLh

r>-.

li-i

u-1

li^

vT,

*— '

■^

c»d

12;

T.M.

ALPHABETUM SACERDOTUM.

. royal e, Brussels,
No. 2681 {Biblio-
theca Htdthemi-

(1)

. Grasse,

Dresden,
Livraison

o
U

■4J ►-I

.-2 "^

s s

i-A

14-1

0.-

^'^'

1« c

t/3

[«

t«

"c^

-o

'■S

rt't^

CU (U

u-»

CT>

t>^

X '

t-l

<u C5

N .^

••H Oh

r<-i

•5

•-A

„

cj a3

•'* CJ

"So

y c

3 .s

-H

■J£

<55^

PL,

^
^

t/3

.£2

.'^

t/3

ctf

r-"

St>

P-

r— 1

r>-

1 — 1

rf)

\r\

•""

ALPHABETUM SACERDOTUM. xix

For help in the arrangement of this table I am under great obligations
to the late Mr. Robert Proctor, whose untimely death has been a great
blow to bibliography ; and I am much indebted to Monsieur Leopold
Delisle for allowing me to see the notes which he has made of several
editions ; they would have been otherwise unknown to me, and by the
information which he has given I am thus able to include them in the
table. The details of the two copies in the Royal library at Brussels
were given to me by Father J. van den Gheyn, S.J., keeper of the manu-
scripts, through the kind intervention of Father F. van Ortroy, S.J.,
Bollandist.

The Bodleian copy has been chosen to be reproduced because it is
perfect, and the edition is dated. It was issued by John Petit. The
rubrics have been reproduced in italics for the convenience of the
reader, though the whole of the edition is in black letter.

The text has been collated with four other editions, and their symbols
are as follows :

A = Paris, Bibliotheque nationale, D. 57983.

B.M. = British Museum, I. A. 40735. (formerly C. 52. a. 22.) the

first leaf is wanting.
R = Edition by Denis Koce, belonging to the Rev. E. S. Dewick.
J = Edition by Claude Jaumar, belonging to the editor. The last
leaf is wanting.

The greater part of the variations would seem to be mere printers'
errors, and the best printed text is that of A. It changes such blunders
as Inde et memores into Unde et me7nores and terque redimit into tibique
reddunt^- though here and there it developes misreadings of its own.

A tract sometimes spoken of together with Alphabetum is Instructio
virorum ecdesiasticorum ;- it is, however, not at all the same work as
Alphabetum. In the seventeenth century appeared a book which may
be looked upon, perhaps, as a sort of modernised recension of the early
Alphabetum. The beginning resembles the opening of the older
Alpha/ictum, and its directions are arranged around a votive mass of the
Holy Ghost, as those of the older are ; but in the seventeenth century
recension this mass is accommodated to the Pian missal. Matter is
also added at the end on the cura pastoralis.^ In the British Museum
is a fragment of a much larger work to which there has been prefixed a
title, with the name of Alphabetum.,^ though the following page is
numbered 125. It contains a mass of the Holy Ghost like the earher

^ See below, pp. 43 and 45.

2 See Bulletin du bibliophile, 1854, x. 923 and xi. 168. For this reference I am
indebted to Monsieur Leopold Delisle. There is an imperfect copy in Paris, Bib. nat.
(R6s. D. 21061.) where I have examined it.

^ Its title is : Alphabetum || Sacerdotum || nuperrime || emendatum || Rothomagi^ ||
apud loannem Baptistam Behourt, in vico Lidaeorum, prope Palatium, MDC. xxxi.
16°. I have seen this in the Mazarine Library at Paris, where its press mark is
41995 (2.)

■* The title is : Alphabetum, || sev ||Instructio || Sacerdotvm ad |i Celebrationem Missse,
II iuxta ritum S. Ecclesise || Romanae, || . . . a Rouen, chez Remy le Boullenger,
prez le Palais. Superiorum Permissu. 1656. It is 32°. according to the catalogue.
Its press mark in the British Museum is 843. a. 20.

b 2

XX • ALPHABETUM SACERDOTUM.

book, but is not like it in many other particulars. It ends on p. 191,
with the word Finis.

After the eleventh century, if not before, may be found added to
what has already appeared in the Sacramentaries directions apparently
intended for the private use of the priest before, during, or after mass.^

In a Paris missal of the beginning of the fourteenth century there are
such directions with the rubric : incipit ordo misse? The priest is told
to put on his rochet, then to wash his hands, next to place the bread on
the paten and make the chalice ; then to vest, beginning with the amice.
After this are versicles, collects, and prayers which may be for private
or pubhc use. The introit, or office, as it is called, is the beginning of
what is certainly public, and directions are given for the conduct of the
priest, and prayers to be said by him, up to the secreta, and beginning
of the canon.

In many of the French missals, printed in the fifteenth and first half
of the sixteenth century, similar directions and prayers may be found ;
but they differ a good deal, not only in arrangement, but in the
substance of the prayers and directions. Now this Alphabetum
Sacerdotum resembles the Ordines misse in the missals of the provinces
of Rouen and Tours ; such as those of Rouen itself, Seez, Coutances,
Angers, and St. Alalo. But these do not completely agree amongst
themselves, nor with this Alphabetum Sacerdotum., though they have a
great likeness to it. The expression beatissimi Juliani in the prayer
after the Confiteor of the Alphabetum led me to examine the missal of
Le Mans m the hope of finding in its ordinary the source of Alphabe-
tmn Sacerdotum. An early printed missal of Le Mans is to be found
in the Library of St. Genevieve at Paris f but it contains no co?ifiteor.,
so that I am unable to say that St. Julian appears in the prayer after it.
Moreover, the prayers after the canon do not correspond with those of
the Alphabetum : and though at the end of the book are prayers
similar to those of Alphabetum^ just as in other mass books of that part
of France at that time, yet they are not exactly the same, either in order
Or form. In fact the ordinary of Le Mans is not so near to Alphabetum
as the ordinary of Coutances. I have examined all the fifteenth and
sixteenth century French missals that have come in my way without yet
finding any Ordo that I could consider as the exact source of this tract.

The close resemblance to Alphabetum seems limited, so far as my
researches go, to the mass books in the dioceses of the provinces of
Rouen and Tours. Some of the books of the dioceses in the province
of Sens, as Paris, show a certain amount of likeness ; but this is lost at

^ See Martene, de antiquis ecclesiae ritibus, Lib. I. cap. iv. Art. xii. Ordo vi. and
oUowing. (Antuerp. 1736, t. i. col. 528.) Also A. Ebner, Quellen und Forschungen
. . . Missale Romanum, Freiburg im B. 1896, p. 296.

"^ British Museum, Harl. 2891. fb. 141. This manuscript already has m crucifixion
and a majesty, so common in the printed mis?als of the sixteenth century, the
presence of which pictures is sometimes alluded to in the rubrics.

^ Colophon : Missale Cenomaneil. in celeberrima vniuersitate parisien. per
magistrum lohannem hygman aletnanum impressum finit xiii. lulii. M. cccc. xciiii.
The title page announces that it has been amended " de nouo per petrum hennier,"
canon of Le Mans.

COUIANCES ORDINARY: DOMINICAN ORDINARY. xxi

Rhemes itself, and Cambray and Chalons in the province of Rhenies,
and further east at Besanc^on. Here they have an Ordo missae on lines
of their own, not of those of the Alphabetum.

The note prefixed to the edition marked by the symbol A, one of the
later editions, contains a claim by one loannes Amelius to be the
editor. It does not appear that he claims more. He would seem to
have had a stock of documents by him, with one of which he then
favoured the world. Any other mention of Amelius in literature I have
been unable to discover.

The word alphabetum is not unknown in French massbooks of the
early sixteenth century. An instance may be found in that of Angers^
where the ordinary has for title Alphabetum Sacerdotum. So also has
one edition of the Sarum massbook -? immediately before the ordinary
of the mass are these words : Sequitur alphabetum sacerdotum. And
what were the Alphabeta found about isio amongst the liturgical
stock of Gerard Wanseford at York ?'^ I am not sure if these were
bought in France, like some other parts of the large stock of books that
he had. They may have dealt, not with grammar, but with liturgy.

IV.

Ordinary of Coutances.

The ordinary of the church of Coutances, taken from the missal of
that church printcti in 1557, is here given as a specimen of the Ordo
viissae used in dioceses of the provinces of Rouen and Tours. It is
the nearest approach to the Alphabetum Sacerdotum that I have yet

Dominican Ordinary.

This is an extract from a manuscript, Add. 23,935 in the British
Museum. It is very beautifully written, and specimens of the hand-
writing have been reproduced by the Palaeographical Society.* Dr.
Warner informs me that the manuscript is French, and he places it
between the years 1260 an<1 1275.

The leaves are of vellum, measuring i of by 7 mches, and are now
579 in number. Dr. Warner has pointed out to me that the lower

^ See Missale ad vsuni Andegauefl. Rothomagi, 1523, 4°. fo. cxxi. b. Cf. title of
Missale secundtim vsum insi^nis Ecclesie Bisuntine, Bisuntin. R. Boissenau, 1551,
and sheet aa.

^ Missale secundwn vsum insignis ecclesie Sartim, Rouen, M. Morin, 1497. fo. Ixxv.
Press mark in British Museum IC. 43967.

^ Robert Davies, A memoir of the York Press, Westminster, 1868, p. 14. Cf.
E. Gordon Duff, Transactions of the Bibliographical Society ^ 1899, vol. v. part i.
p. 94.

•* Series II. plate 112.

xxii DOMINICAN ORDINARY.

part of the cover has ihe following inscription, which he has been able
to revive ; and he reads it as follows :

Ego fr. iacobus de paradello positus ad cusiodiam armarii inferioris inueni
defectum incisionis in principio istius libri sicut patet.

This, Dr. Warner thinks, refers to the imperfection at the beginning
of the book as at present bound, whtre one gathering or more before
fo. 3 is plainly wanting. Twenty-one leaves in a later hand than the
rest of the book have been inserted before the Ordinarium which begins
on fo. 23. These later additions are the breviary offices and masses
for Corjms Christi, St. Lewis, King of France, St. Tliomas of Aquinum,
and others. The book properly begins with the ordinarium.

At the top of fo. 2, Dr. Warner has succeeded in reviving and
transcribing iti great part an important inscription, though some of the
writing has been onl) partially recovered. It is as follows :

Iste liber factus est pro magistro ordinis quicunque fuerit pro tempore ut
quicunque dubitauerint in aliquo de officio possint per eum rectificari Non est
{illegible woid] ad exemplar quia facile dest [end illegible] propter (?) operis
subtilitatem.

Mr. H. A. Wilson suggests recurrendum and destruitur.^ The book
must be of considerable importance in the history of the liturgy of the
Dominican order, if it be the standard to which all in doubt might appeal.

On the verso of leaf 2 is written in a fourteenth century hand :

In hoc libro continentur ista ,xii. volumina.
Ordinarium .i.

Martyrologium ^cum euangeliis legendis in capitulo et regula et con-
stitutionibus^
CoUectarium .iii.
Libellus processionalis iiii.

Psalterium .v. ^et officium cotidianum beate uirginis.-'
Lectionarium .vi.
Antiphonarium .vii.
Graduate .viii.
Pulpitarium .ix.
Missale maioris altans .x.
Epistolarium .xi,
Euangeliarium .xii.

The extract printed below is taken from the part named Missale
conventuale which corresponds to that called in this table Missale maioris
altaris The whole of this section has not been printed, but merely the
directions for the celebration of high mass, conventuale being here
equivalent to solemne. Fhe Temporale follows immediately, beginning
with the first Sunday in Advent, and continues on to Faster Even on fo.
496, when the ordinary and canon of the mass appear. The Temporale
then resumes. The Sanctorale begins on fo. 505, and ends on fo.
520. '1 hen come votive masses, sequences, and other matter up to the
verso of fo. 525, when the section Missale conventuale ends.

After this extract from the manuscript is edited an appendix taken
from a Dominican printed book which corresponds, it may be thought,
to the section described by Quetif as Missale minorum altarium. Le

^ See below, p. 243.

*- '•^ written over erasure. ^ — ^ added.

DOMINICAN ORDINARY. xxiii

Brun quotes a part of the early manuscript, Missale minorum altarium
at Paris, ^ which corresponds precisely to the last four lines of the
appendix, on p. 96, which begin In via. It is possible that the rest of
the appendix also corresponds to the' manuscript, as so many of the
early Dominican printed missals contain it.

I have had access to an earlier Dominican missal in the British
Museum printed by Matthias Moravus in 4° at Naples in 1483, and
which contains this part as well as others corresponding to the Missale
Conventuale ; but a better text, though not altogether perfect, seemed to
me to be in the later edition printed at Lubeck in 1502, and this has
been accordingly reproduced. The appendix has also been collated
with a 4° edition printed at Venice by Antonio de Giunta in 15 12, and
the more important of the variations have been given in footnotes.

Accepting Dr. Warner's date of the book, we are brought close to the
time at which Humbert of Romans was charged with the revision of the
Dominican liturgy. Copies of this authorised edition were multiplied,
and were to be found at Bologna, Salamanca, Toulouse, and the
Jacobins in Paris. ^ They contained fourteen books. The copy at the
Jacobins was examined by Pierre Le Brun in the eighteenth century,
who reports the fourteen books of which it was composed, corresponding
to twelve of those given above contained in our manuscript, with the
addition of Breviarium and Missale minorum altarium. The Missale
maioris altaris corresponds to Missale conventuale.^ Our manuscript is
not the same as that which Le Brun describes.

In the first place it does not contain all that Le Brun mentions : it
has only twelve books, while Le Brun speaks of fourteen ; and though
the writing is very close and beautiful, yet the size of the book cannot
be described as tres-grand.

Considerable use was made by Le Brun of this work, and extracts are
given by him from it, which correspond almost word for word with our
manuscript *

Quetif also gives an extract which follows closely, but is not
precisely the same as, our manuscript."

The directions printed below are allied to those printed in Dominican
missals at the present day. The changes made seem to be chiefly
in the way of addition. Farther, in the course of editing this Dominican
document, I came across an early printed Carmelite Ordo^ the directions
of which seemed to have considerable affinity with the Dominican
document. In the notes, I have sometimes pointed out where the two
ordinaries differ as well as agree, but I have made no complete collation
of the two. It seems not impossible that the two ordinaries are

^ Pierre Le Brun, Explication . . . de la Messe, Paris, 1777. t. ii. p. 671.
note.

■^ Quetif and Echard, Scriptores Ordinis Praedicatorum Recensiti, Lutet. Paris.
17 1 9. t. i. p. 143.

^ Pierre Le Brun, Explication . . . de la Messe, xv. Dis. Art. v. I^aris, 1778.
t. viii. p. 54.

"* See Le Brun, op. cit. t. ii. Partie v. Art. vii. § ii. par. 3. note Art. x. §§ i. iv.

•'' Quetif, op. cit. p. 144.

xxiv CHARTERHOUSE ORDINARY: PREPARATJO SACERDOTIS.

descended from a common ancestor, though the CarmeUte text is shorter
than the Dominican.

I am indebted to Mr. F. (\ Eeles for the transcript of the ex-
tract ; Mr. J. A. Herbert has bten so good as to read the proof with the
manuscript, for, beautiful as the writing is, it has proved too small for
old and unexperienced eyes.

VI.

Charterhouse Ordinary.

This document has been found amongst a number of others bound
together in one volume, Nero A. iii. in the Cotton collection now at the
British Museum. The leaves are of vellum, measuring 6;^ x 4f inches,
and are 1 66 in number. The first 90 have no great liturgical interest.
From fo. 90 to fo. 130 are the statutes of the Council of Northampton.
From fo. 131 to the end are documents relating to a charterhouse in
England. A treatise on certain statutes of the order begins at fo. 138
(formerly 139) and continues up to fo. 154. This part of the manu-
script has been printed in Dugdale,^ but the liturgical part which has
been reproduced below is left unnoticed.

It does not seem possible to assign the manuscript to any particular
charterhouse in England. It is true that the petition on p. 99 below
mentions our Lady and St. John Baptist, but these saints are too widely
distributed to enable us to assign them to the charterhouses dedicated
in their honour, as were Witham and Henton.-

The writing appears to be of the end of the fifteenth or beginning of
the sixteenth century.

A considerable resemblance will be found in this n.anuscript to
passages in the Charterhouse Statutes printed at Basle in 15 10.

VII.
Preparatio Sacerdotis.

At the end of the fifteenth century a number of Roman Missals and
Breviaries appeared, professing to be edited by one Peter Arrivabene, a
Franciscan friar ; and some of the Missals contain the directions for the
priest celebrating Mass which are printed below with the title Preparatio
sacerdotis. But it seems doubtful if it were Peter h rrivabene who first
inserted this into the Missal. The first Roman Missal that I have seen
with Preparatio sacerdotis in it is an edition published at Venice in 1493,^
whereas the first edition edited by Peter Arrivabene that I have seen,

^ Sir William Dugdale, Monasticon Anglicanum, London, 1830. vol. vi. p. i. p. v.

- Dugdale, op. cit. pp. i and 5.

^ A French missal, Missale ad vsum ecclesie Lingonensis^ printed by Jean de Pre,
at Paris, about 1492, contains part of the Preparatio, that on p. 113 below, and that
on p. 114 with the exception of the last eight lines. The Preparatio is m this missal
on the last leaf of the book, the press mark of which in the British Museum is IB.
39833-

PREPARAriO SACERDOTIS: BURCKARUS ORDO MISSAE. xxv

was published also at Venice, in 1497, but it does not contain this
Preparatio. It may be that Peter Arrivabene, looking about him for
matter wherewith to adorn his edition of 1501, was tempted to adopt the
Preparatio already printed at Venice, which, therefore, was close at
hand. Its first appearance, so far as is known, in a Langres missal,
might suggest that it was of French rather than Italian origin.

I now add a table of all the Roman Missals in which I have met with
this Preparatio sacerdotis.

Roman Missals in

which Preparatio Sacerdotis is found.

1493
Kal. lulii

Venetiis...

N. de Franchfordia and
Herzcog de Landoia.

British Museum.

1493
Kal. Dec.

1498

0. Scotus and L Hert-
zog de Landoia.

Giunta

8°
80

British Museum.

Bib. Ambrbsiana,

Milan.
Bib. Communale,

Siena.
Bib. Ambrosiana,

Milan.

1501

British Museum.

1515

Lugduni

J. Sachon

»> j>

1517

Parisiis ...

Th. Keruer

fo.

5> >>

1518

J. Kerbtiant

>J 95

1519

Caesar August. . . .

Geo. Cocus

4*^

Bodley's Library.
British Museum.

1520

Venetiis

J. de Leucho

4°

British Museum.

1528

Lugduni

Seb. Gryphin

4°

j> jj

1529

Parisiis

L Kerbriand

j> >»

1530

Fr. Regnault

8°

1532

Lugduni

loh. Mareschal

J) >>

VIIL

Burckard's Ordo Missae.

As a work by itself, John Burckard's Ordo Missae seems to have been
first published in the year 1502, The opinion that it was first brought
out in the pontifical of 1485 at Rome, seems to be groundless.^ That

^ Addis and Arnold, Catholic Dictionary, London, 1884. sub voce Rubrics. " It
was Burchard ... who first set out at length both the words and the ceremonies
of the Mass in his Roman Pontifical, printed at Rome in 1485, and again in his
Sacerdotale, printed a few years later, and reprinted under LeoX." There is perhaps
some confusion here between Burckard's Ordo Missae and the Pontifical and
Sacerdotale.

xxvi . BURCKARD'S ORDO MISS A E.

pontifical contains no directions for low mass at all akin to the Ordo
Missae of Burckard, though it gives an order for pontifical vespers and
high mass. But on looking through the Roman missals of the British
Museum there was found a recension of Burckard's Ordo missae printed
in 8" at Venice in the year 1501 as introductory to a Roman Missal/
probably for Franciscan use. It claims by its title'- to be the work of
John Burckard ; but it is a shorter recension than that printed by itself
in 1502. This shorter recension has been collated with the text of 1502
and the variants placed in footnotes, with the symbol V appended. It
will be seen that some of the paragraphs of V are greatly expanded in the
later text, as may be noted below on p. 126. Whole pages of the longer
recension are represented merely by a few lines in V as on pp. 132, 133,
134, 167 ; or are altogether absent in V as on p. 137 and elsewhere.
One uniform change is that sacerdos in V has been altered in the longer
recension into celebrans. The collation has not in all cases exactly
reproduced the variants of V especially where the meaning is nearly the
same.

Both recensions are printed in red and black ; and the italics of the
reprint show the red letters of the two editions

The work now reprinted follows the text of the edition of 1502 ; it is
taken from a copy that must have been long in Kngland. It bears
evidence on the title that it once belonged to the Pardoners' Churchyard
at St. Paul's ; and after that it must have become the property of Lord
Lumley, from whose collection it passed into the Library of the British
Museum, where it now rests. Formerly its press mark was 473.a 20, but
it is now C. 52. d. 14.

By a letter of Alexander VI. to the printer, the Ordo missae of 1502
was protected from republication for the S'pace of three years ;
the pope says that he has made Cardinal Bernardin de Carvajal revise
Burckard's work with diligence ; but beyond this modified approval, the
pope does not go. The Liber Sacerdotalis^ published at Venice in 1523,
which contains Burckard's Ordo, claims on its title page to have the
approbation of Leo X. I can find no reprint until 1508. But as
Burckard died in May, 1506,-^ this edition, and all others that I know of
must have appeared alter his death, and any changes or additions in
text would be of less value, therefore, as representing the mind of
Burckard, than the edition of 1502. Consequently they have not been

^ Missale sectindwn consuetudinein sancte romane ecclesie : stngulari ctira ac
diligentia emendatJim : sumptibus et iussu pj-ouidi viri Nicolai de Franchfordia : arte
itemque et industna probatissitnorum virormn Petri Liechtensteyn Coloniensis et
lohannis Hertzog de Landaw. Impresstim Uenetijs • explicitum est : anno virginalis
tartus, 1 501. Sexto kalendas Noue?nbris. The press mark in the British Museum is
3365. a. 22. At the end of the bt)ok is the treatise de defectibns misse and de
utilitatc viis^e of Hugo de Sancto Charo. A modern hand has written Franciscan on
a flyleaf ; and the feasts on pp. 175-178 below, show marked Franciscan influence.

2 See below, p. I26.«.

^ See /ohannis Biirchardi . . . Diariufn, edited by L. Thuasne, Paris, 1885.
t. iii. pp. xlvii and 426. There is a biographical notice prefixed to this work, but
Burckard is too well known for it to be necessary to give in this collection an outline of
his life.

BURCKARD'S ORDO MISSAE. xxvii

given in the following reprint. The editions printed at Cracow have
been largely glossed ; and some of the later editions have suffered
alterations in and additions to the text.

It has often been said, with more or less authority, that this Ordo
Missae of Burckard is the source of the Ritus Celebra?tdi -prQ^xtd to the
Pian edition of the Roman mass book. Pierre le Brun goes so far as
to say that Burckard is copied almost word for word/ There is some
exaggeration here ; for this statement can be easily disproved by any
close examination of the two documents. But they are allied, and it
would seem likely that the idea of the Ritus Celebrandi was borrowed
directly from Burckard whose ordo had appeared in Roman missals as
early as 1541, and as late as 1558, if not after. It is less likely that the
Directormm of Ciconiolanus suggested the Pian rubrics, though this
appeared certainly in more than one edition of the Roman mass book
printed before 1570. The less full directions of earher mass books,
some of which are now printed in this volume, may also have
encouraged the idea of setting forth authoritative directions for the
celebration of mass.

There now follow tables of the different editions met with in
libraries at home and abroad. The bibhography cannot, unfortunately,
be very complete, for I am not acquainted with any earlier attempt from
Avhich assistance might have been derived. The Society is asked to
accept this imperfect attempt merely as the beginning of an enumeration
that may hereafter be more worthy of its attention.

Burckard's Ordo Missae.

1502

1508
1509

1512
Kal.
Decemb.
1529
1559

1569
1589

Romae ...; I. de Besicken ... 4°

Romae ... E. Silber alias Franck' 4*^

Romae ... Steph. Guillereti ...: 4°

Romae ... I. Beplin ... ...; 4°

Cracouie ... Flor. Unglerii

Cracouie ... M. Scharffenberg
Romae ... A. Blado ... '

Viseo Em. loannis .. •• ' 4°

Olyssippone ... A. Alvarez ... ... 4"

Briiish Museum.

Bib. Cbsanatense, Rome,

imperfect.
Bib. Mazarine, Paris.
Bodley's Library.
British Museum.
Bodley's Libraiy.
Britisii Museum.
Bodley's Library.

British Museum.
Bib. Mazarine, Paris.
Bib. Vaticana.
Bib. Vallicellana, Rome.
Bib. Nazionale, Naples.
Bib. Ambrosiana, Milan.
British Museum.
Bodley's Library.

534
540

Venetiis

Italian Versions.
Stephano da Sabbio i

British Museum.
Bib. Nat. Paris.

^ Pierre Le Brun, Explication . . . de la Messe, Part. iv. Art. x
1777. t. i. p. 531. '■'■ VOi-do Missce de Burcard, imprime vers I'an
presque de mot a mot par le saint Pape Pie V."

ri. § 4. Paris,
15CX), & copie

xxviii BURCKARHS ORDO MISSAE: INDUTUS PLANETA.

Ordo Missae in Liiurgical Books.
Liber Sacerdotalis.

1523 Venetiis ...j Pet. de Rauanis

1537 ,, ,..| Victor a Rabanis

1554 ,, .. , Heirs of Pet. Rabani

1555 ,, ...! P. Bosellus
1564 ,, ...i J. Variscus
1567 ., ... P. Liechtenstein
1569 ,, ..., J. Variscus

4°
4°
4°
4°
4°
4°
4°

fo, 736 I British Museum,

fo. 70 j British Museum,

fo. 68 I British Museum,

fo. 65 j British Museum,

fo. 68 I British Museum,

fo. 65 I British Museum,

fo. 68 1 British Museum.

1530 I Venetiis

Liber Familiaris Clericorum.

British Museum
[c. 52. cc. 14].

Roman Missals.

I54I

Venetiis ...

P. Liechtenstein

...

Mense

August.

1543

Lugduni ...

A. Vincent

8°

1547

Venetiis ...

P. Rabani

fo.

1558

Venetiis ...

Liechtenstein

fo.

1558

Venetiis ...

Juntas

fo.

1559

Venetiis ...

lunta

fo.

Mense

August.

1 56 1

Venetiis ...

loan. Variscus

fo.

Mense

lulio

1566

Venetiis ...

P. Liechtenstein

Local Missals

fo.

Bib. de San Isidro,
Madrid.

British Museum.

Bib. Vallicellana, Rome.

Editor.

Bib. Vaticana, Rome.

Bib. Vallicellana , Rome.
Bib. dq, la Ville, Lyons.

Bib. Vallicellana, Rome.

Missale secundum consuetudinem Gallicorum ac Ecclesie Cosentitie^
1549, Sept. Venetiis, P. Liechtenstein and J. de Jardano (vulgo il
Bressano) 4°. [Editor]

Other Missals.

L Cochleus, Speculwn Missae^ Venetiis, 1572, p. 192. (not in the
earlier edition of 1549).

IX.

Indutus Plan eta.

These directions are found, under this name, in several editions of
the Roman missal, printed mainly in the dominions of the King of
France, from 1507 to 1546. Sometimes the title page announces that
Indutus Planeta is amongst the contents of the volume. The earliest
approach to this documetit that I have found in print is in the Missal

INDUTUS PLANETA: CICONIOLANUS' DIRECTORIUM. xxix

of the church of Uzes, a diocese in the south of France, suffragan to
Narbonne. It has been printed separately as an appendix below. It
is much shorter than the later document, and it seems not unreasonable
to imagine that it represents an earlier stage. Like the later document,
it claims to represent the custom of the church of Rome. But from
several directions, especially that on p. 187, where the communion of
the priest is described, it may be considered doubtful if the actual
practice of the Roman Court is really prescribed in either.

Roman Missals in which Indutus Planeta may be found.

1507

Lugduni

F. Fradin

British Museum.

1508

Lugduni

S. Gueynard

4°

British Museum.

I5II

Lugduni

lohan. de Romoys and

Bodley's Library.

Oct. 2

Stephen Guegnard.

1515

Lugduni

I. Sachon

8«

British Museum.

S. Baland

4°

British Museum.

1519

(/aesar. August.

Geo. Cocus

...

British Museum
Bodley's Library.

1532

Lugduni

loh. Mareschal

4«

British Museum.

1535

Lugduni

loh. Crespin

fo.

Bib. Vaticana, Rome.

1546

M. Roy and L. Hesnot

4°

Bib. delaVille, Lyons

Variants have been given in the footnotes from two of these editions.

L. CiCONIOLANUS' DiRECTORIUM DiVINORUM OfFICIORUM.

These extracts are taken from a book v/hich now appears to be some-
what rare. A copy has been in my possession for some years past, and
the British Museum has recently acquired another of the same edition.
These are the only two copies that I have as yet seen. Roskovany
speaks of the book as pubhshed in 1540.^ If this be exact, it points to
the existence of later editions than that of 1539. Dr. G. Mercati quotes
from an edition by Giunta in 1550,^ a fine copy of which he tells me is
in the reserve of the Vatican Library. Gavantus says that the rubrics of
the Breviary of Pius V. were taken from this directory of Ciconiolanus,
I do not myself see a striking resemblance.^

The early part of the book seems to be a pie. Then come rules for
the ferial and festival offices determining the calendar, notes on corrupt
readings, and the like, followed by the directions for the celebration of
mass which are reprinted below.

The reason for the introduction of these extracts from the Dit ectorium
into the present volume is the appearance of Ciconiolanus' rules about

^ Roskovany, Coelibatus et Breviarium, Pestini, 1861, t. v. p. II 1 1, No. 515.

^ Appunti per la storia del Breziario Rotnano nei sec xix-xv. tratti dalle " Ruhricoe
novae,'''' Roma, Desclee, 1903, p. 4.;/. Reprinted from Rassegna <>rigoria7m, 1903.
Anno II. col. 400. «.

^ Bart. Gavanti, Thesaurus Sacroruin Rituuni. Sectio iii. Cap. i. § 3. Aug.
Vindel. 1763, t. ii. p. 23. Schmid {TJuolog. Quartalschrift, Tubingen, 1884.
p. 636. ) repeats Gavantus' statement, and so does Mgr. Batiffol {Histoire du Breviaire
Roviain, Paris, 1893, p. 245.) with a qualifying word.

XXX CICONIOLANUS' DIRECTORWM.

the mass in two editions at least of the Pre-Pian Roman Missal. The
earliest edition that I have found is a folio published at Venice by
Andrew and James Spinelli in 1556, and the copy of this edition which
I have consulted is in the Vatican library at Rome. The title page
announces amongst other additions the presence of an opus aur,um.^
This opus aureum begins on the verso of sheet "^ ►J^ and is a reprint
of the extracts from Ciconiolanus given below. The existence of the
opu^: aureum in this edition has not, I believe, been noticed before. But
another edition containing these extracts was published in folio at Venice
in September, 1563 by the heirs of L. A. lunta. The peculiarities of
the rules given in this edition were noticed by Pierre Le Brun, but he
admits that he did not know their author.^ The title of this edition
though long enough, does not give any hint that the book contains this
Opus aureum or extracts from the Directorium, which are to be found
in the sheet >J< >^ immediately following the calendar. They occupy
about two leaves {>^ ^ i and ii). At the head of the sheet is : Opus
aureum de Ordine celebrandi Missam, Et primum de loco celebrationis.
The extracts end at the top of the first column of the verso of >Ji ►J^ ii.

The reprinting in this latter edition of these extracts from the Direc-
torium seems to have been carefully done. The misprints pointed out
at the end of the Directoriufn have been noted, and most of the words
obelised below have also been corrected. The missal follows the Direc-
torium almost word for word. Here and there changes have been made.
The section De Haleluiah ^hows the greatest amount of change ; all has
been left out before " Quando " f and some other changes in the remain-
ing lines may also be noticed. But as a rule the alterations are slight
and unimportant. Collation with the earher edition of 1556 was not
possible. I only discovered the edition the last day of my stay in Rome,
and thus no prolonged review of the opus aureum could be effected.

After these extracts follow in the later edition of 1563 de defectibus
missae oi Hugo de Sancto Charo, Admonitio ponti/icis ad sacerdotes, ex
pontificali, Praeparatio sacerdotis, and rules for sequence of colours taken
out of the Directorium.

Of the author of this Directorium I have been able to obtain no more
information than the title page of his book affords.^

XI.

Thirteenth Century Sarum Ordinary, from the Missal of
THE Earl of Crawford.

This Sarum ordinary is edited from the oldest Sarum missal known to
exist. The manuscript was shown in the exhibition of paintings and

^ Missale Romamwi ad tisum sacrosancte romane Ecc teste . . . cut ace edit opus
auretun de celehratione misse et aliud de defectibus in ea occurrentibus, &c.

2 Pierre Le Brun, Explication . . . de la Messe, Partie v. Art. x. § iii. Paris,
1777, t. i. p. 632. n.

^ See below, p. 201. line i.

^ See below, p. 196.

THIRTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY. xxxi

mediaeval manuscripts brought together by the Society of Antiquaries at

Burlington House in 1896. In the catalogue it is described as follows :

No. 8. Mass book. Vellum, size 12 by 8. In double columns of 40 lines to

a page. Inscribed, Memoriale Henrici de Cicestria Canonici Exon. precij

Ix. s. Date, thirteenth century.^

The Earl of Crawford, K.T., F.S.A.

The manuscript has also been examined by Sir Edward Maunde
^hompson, K.C.B., our Vice-President, and he remarks :

Henry of Chichester was precentor of Crediton and resigned his office in
1264. We have thus an approximate date for the volume. -

The ordinary differs in several particulars from the later copies of
the Sarum missal, whether in manuscript or in print. But this recension
has been followed in two manuals of the fourteenth and fifteenth
centuries which give a Sarum ordinary.

One of these belonged to the late Rev. William John Blew, formerly
a Vice-President of this Society, and it is now in the possession of one of
our members, the Rev. Edmund McClure, who, with great courtesy, has
allowed me to collate the manuscript for this work. Unhappily many
leaves and gatherings have been removed from the book : the remaining
leaves are ii by 7^ inches, the writing is in double columns, black
and red. According to Dr. Warner, it may have been written towards
the end of the fourteenth century. I have collated this manuscript in
the notes under the symbol Blew MS.

The Blew MS. has already been spoken of by the late Mr. Scudamore,
but only in view of a rubric directing the sign of a fraction to be made
in the Canon at the v^'ord fregit.^

The other manual is Add. MS. 30,506 in the British Museum,
probably written in the first half of the fifteenth century. It contains
the ordinary as part of the nuptial mass, but the prayers at vesting and
the earlier part of the ordinary are written on the last leaves of the
manuscript.

The rubrics of the ordinaries of both these manuscripts have been
collated, and the results given in the notes ; it may interest the student
to notice that the recension belonging to the earliest known Sarum
ordinary should have survived down into the fifteenth century, side by
side with the better known ordinary in the manuscript and printed books
of the Sarum rite.

This collation of the Blew MS. and of Add. MS. 30,506 in the
notes is accompanied by extracts from other Sarum missals of the more
usual recension, which, it was thought, might aid the student in tracing
the development of the Sarum ceremonial. It will be seen from the^
extracts from William de Pagula and John de Burgo how the opinions

^ Catalogue of Exhibition of English Medieval Paintings and Illuminated Manu-
scripts, 1896, p. 8.

^ Proceedings of the Society of Antiquaries of London, Second Series. 1895-97,
vol. xvi. p. 222.

^ W. E. Scudamore, Notitia Eucharistica, Part ii. Chap. vi. § ix. London, 1876,
sec. ed. p. 607. " In a MS. Manual apparently English of the early part of the
fourteenth century, belonging to the Rev. W. J. Blew we read ' here let the sign of a
fraction ' be made. "

xxxii THIRTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY.

of these writers passed into the rubrics of some of the Sarum manuscript
missals, and thence, not always into the printed Sarum missals, but into
the editions of the manual printed in the reign of Queen Mary.

I am again indebted for the transcript of this ordinary to the kindness
of Mr. F. C. Eeles. The precious volume was for some months
deposited in the Library of the Aberdeen University by the great
courtesy of Lord Crawford, to whose generosity no scholar has ever
appealed in vain, and to whom in this matter I can only faintly express
my indebtedness.

It should be mentioned that the prayers at vesting immediately before
the canon on p. 222 below are in a different hand from the rest of the
manuscript and may be as late as the fifteenth century.

It has not been possible to collate the proofs with the original manu-
script owing to change of ownership in the missal.

SARUM ORDINARY
OF THE FOURTEENTH CENTURY.

T.M.

[Fourteenth Century Sarum Ordinary.]

A7ite accessum ad altare
ad nianus lauandas dicat sacerdos.

LArgire sensibus nostris omnipotens pater ut sicut hie ablu-
untur inquinamenta manuum : ita a te mundentur interius
pollicionest mentis et crescat semper in nobis augmentum
sanctarum uirtutum . per.

Ad ami\c\tum.

SPiritus sanctus superueniet in te et uirtus altissimi obumbrabit
capud meum.

Ad albani.

INdue me domine uestimento salutis et indumento leticie
circumda me deus salutaris meus . per.

Ad zonam.

PRecinge me domine zona iusticie et constringe in me
dileccionem dei et proximi . per.

Ad manipulum.

A michi domine sensum et uocem etf possim cantare
missam . per.

Ad stolam.

Stola iusticie circumda domine ceruicem meam et ab omni
corrupcione peccati purifica mentem meam . per.

Ad casulam.
T Ndue me domine lorica fidei et galea salutis ac gladio spiritus
^ sancti . amen.

Dehide dicat sacerdos antequam accedat ad altare.
7 Ntroibo ad altare dei.
-■' B' Ad deum qui letificat iuuentutem meam.

Ps. ludica me deus et totus psalmus dicatur eiim Gloria patri.

dehide dicatur a7ite altare.

Confitemini domino quoniam bonus.

^. Quoniam in secula misericordia eius.

Deinde faciat confessionem huiusmodi . Confiteor deo celi.

et post absolutionem dicat,

Adiutorium nostrum in nomine domini.

^. Qui fecit celum et terram.

Deus tu conuersus [uiuificabis nos].

^. Et plebs tua [letabitur in te].

B 2

4 SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY.

Ostende nobis domine [misericordiam tuam].

^. Et salutare tuum [da nobis].

Sacerdotes tui [induantur iusticiam],

^. Et sancti [tui exultent].

Ab occultis [meis] munda [me domine].

^. Et ab alienis [parce seruo tuo].

Non nobis domine [non nobis].

^. Set nomini tuo [da gloriam].

Sancta dei genitrix [uirgo semper maria].

^. Intercede [pro nobis].

Domine deus uirtutum conuerte [nos].

^. Et ostende faciem [tuam et salui erimus].

Domine exaudi [orationem meam].

j^. Et clamor [meus ad te ueniat].

Dominus uobiscum.

^. Et cum spiritu tuo.

delude osculetur diaconum et subdiaconum dicens.

Habete pacis osculum ut apti sitis sacrosancto altaris domini
ministerio.

Deinde accedat ad altare et tacita uoce inclinato corpore iunctis-
que manibus dicat.
A ufer a nobis domine cunctas iniquitates nostras ut ad sancta
-^~^ sanctorum puris mentibus mereamur introire . per
christum.

Deinde inchoetur officimn inisse . et postea Kyrie , et incipiet
sacerdos Gloria in excelsis deo . secundum temporis exigenciain .
Deinde collecta . Et notandum quod in collectis dicendis dicitur
semper^ numerus inipar . deinde legatur epistola . et cantetur
Gradate et Tractus siue Alleluia secundum temporis exigenciain .
hiis completis erigat se sacerdos deosculans altare et signet se in
facie dicens In nomine patris &c.

Deinde ponat dlaconus Incensum In thurlbulo et dlcat sacerdoti
Benedicite. ^. Ab ipso sanctificetur in cuius honore cremabitf
tunc Incenset altare et sic ministri procedant ad officium per-
agendum . Deinde diaconus petal benediccionem a sacerdote et dicat
lube domine benedicere.

benediccio super diacofium ante euangelium . Dominus sit in
corde tuo et in labiis tuis ad pronunciandum sanctum euangelium
pacis.

Post euangelium accedat diaco?ius et offer at sacerdoti patenam
et calicem cum pane et uino et aqua mixta et sacerdos ponat in
locum suum . Deinde assumat patenam cum pane et teneat in
manibus et dicat.

1 The contraction which I have read as semper resembles si with a mark of
contraction over the i.

SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. 5

Suscipe sancta trinitas hanc oblacionem quam ego miser
indignus peccator offero in honore nominis tui et beate marie
uirginis et omnium sanctorum tuorum pro peccatis offensionibus
meis et pro salute uiuorum et requie fidelium defunctorum . Qui
uiuis.

Dehide ponat panem loco siio et inposterum accipiat calicem et
teneat in manibiis et dicat.

Offerimus tibi domine calicem salutaris tuam deprecantes
clemenclam ut in conspectu diuine maiestatis tue pro
nostra et pro tocius mundi salute cum odore suauitatis ascendet.
Delude ponat calicem loco suo et cooperlat cum corporall delude
luceuset calicem . Jioc facto luclluet se parum dlcendo ympmim
Veni creator et sic uadat ad lotorlum et abluat nianus suas et
postea redeat ad altare et Inclluato corpore ante altare lufictlsque
manlbics dlcat.

IN spiritu humilitatis et animo contrito suscipiamur domine a
te et sic fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo hodie ut
placeat domine deus.

et cum erexerlt se sacerdos facial slguaculum crucls In faclem
suam dlcens In nomine patris et postea dlcat super callcejn.

Veni sanctificator omnipotens deus tu benedic et sanctifica
hoc sacrificium quod est tibi preparatum. In nomine patris etc.

Postea uertens se ad clrcumstantes humlll uoce dlcat.

Orate fratres et sorores ut meum pariterque uestrum acceptum
sit domino deo nostro sacrificium.

^. Spiritus sanctus superueniet in te et uirtus altissimi
obumbrabit tibi.

/;/ missis pro defunctls dlcat.

Orate fratres et sorores pro fidelibus defunctis.

^. Requiem eternam etc.

Delude reuertat se ad altare et dlcat slcut prlus dlxerlt collecta
set tautum submlssa [uoce] et cum uenerlt ad ultlmum Per
dominum et dlcat usque Per omnia secula s[eculorum].
*pEr omnia secula seculorum . Amen.
-■- Dominus uobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Sursum corda.

Habemus ad dominum.

Gracias agamus domino deo nostro.

Dignum et iustum est.

UEre dignum et iustum estequum et salutare Nos tibi sempei
et ubique gracias agere domine sancte pater omnipotens
eterne deus.*

* — * Musical notes above these words.

SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY.

Hec prefacio dicatur in natali domini ad omnes missas et per
septiinanam . et in circtnncisione domini . et in comme^noratione
beate marie a natiuitate usque ad piirificacionem : et iri die purifi-
cacionis.

Communicantes dicatur per septimanam et in die circiimcisionis
et purificacionis.

*T^terne deus . Quia per incarnati uerbi misterium noua
-■— ' mentis nostre oculis lux tue claritatis infulsit . Vt dum
uisibiliter deum cognoscimus per hunc ininuisibiliumf amorem
rapiamur.

t T ideo cum angelis et archangelis cum thronis et domina-
-*--' cionibus . Cum que omni milicia celestis exercitus hympnum
glorie tue canimus sine fine dicentes.*

COmmunicantes et diem sacratissimum celebrantes quam
beate marie intemerata uirginitatis huic edidit mundo salua-
torem . Set et memoriam uenerantes in primis eiusdem gloriose
semperque uirginis marie genitricis eiusdem dei et domini ihesu
christi . Set et beatorum.

Hec prefacio dicatur in die epiphanie et per octauas eiusdem.

Communicantes similiter pi^efacioni.
*T^eternet deus . Quia cum unigenitus tuus in substancia nostre

*-^ carnis apparuit in nouam nos inmortalitatis sue lucem
reparauit . Et ideo.*

Communicantes et diem sacratissimum celebrantes quo
unigenitus tuus in tua tecum gloria coeternus in ueritate
carnis nostre uisibiliter corporalis apparuit . Set et memoriam
uenerantes in primis gloriose semper uirginis marie genitricis
eiusdem.

Hec prefacio in capite ieiunii et per quadragesima i7i missa de
ieiunio tisque ad ce?iam domini.

♦'Pterne deus . Qui corporali ieiunio uicia comprimis mentem
^-^ eleuas uirtutem largiris et premia . per christum dominum
nostrum.*

htfra canonem i?t cena domini.

Communicantes et diem sacratissimum celebrantes quo
dominus noster ihesus christus pro nobis est traditus . Set
et memoriam uenerantes in primis gloriose semper uirginis
marie genitricis eiusdem dei et domini nostri ihesu christi . Set
et beatorum.

HAnc igitur oblacionem seruitutis nostre set et cuncte familie
tue quam tibi offerimus : ob diem in qua dominus noster

* — * Musical notes above these words.

SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY, 7

ihesus christus tradidit discipulis suis celebranda 1! quesumus
domine ut placatus accipias.

Item in ce7ia domini.

Qui pridie quam pro nostra omniumque salute pateretur.
hoc est hodie accepit panem in sanctas ac uenerabiles
manus suas.

Hec prefacio dicatiir in uigilia pasche et per to tarn ebdomadam
et i?i dominicis diebus usque ad ascensionein domini . quando de
dominica sine de pascha dicitur inissa.

Communicantes et Hanc igltur per totam ebdomadam pasche
tantum,

Prefacio.

*TIJ^terne deus , Et te quidem omni tempore set in hac
-*-^ potissimum die uel^ nocte gloriosus predicare cum pascha
nostrum immolatus est christus. Ipse enim uerus est agnusr^qui
abstulit peccata mundi . Qui mortem nostram moriendo destruxit
et uitam resurgendo reparauit . Et ideo.*

Communicantes et diem sacratissimum celebrantes resur-
reccionis domini nostri ihesu christi secundum carnem . Set
et memoriam uenerantes in primis gloriose semper uirginis
marie genitricis eiusdem dei et domini nostri ihesu christi . Set
et beatorum.

HAnc igitur oblacionem seruitutis nostre set et cuncte familie
tue *! quam tibi offerimus pro hiis quorum quos regenerare
dignatus es ex aqua et spiritu sancto tribuens eis remissionem
omnium peccatorum . Quesumus domine ut placatus.

"^ Hec prefacio dicatur in die ascensionis et per octauas quando de
ascensione agitur et in dominica i^i octauis quando de dominica
agitur . et Communicantes similiter.

* p Eternet deus . Per christum dominum nostrum . Qui post
-■— ' resurreccionem suam omnibus discipulis suis manifestus
apparuit :^ et ipsis cernentibus est eleuatus in celum ut nos
diuinitatis sue tribueret esse participes . Et ideo.*

Communicantes et diem sacratissimum celebrantes quo
dominus noster ihesu christus unigenitus tuus unitam sibi
fragilitatis nostre substanciam in glorie tue dextera collocauit .
Set et memoriam.

Hec prefacio dicatur in die pentecostes . et per octauas et i7i

* — * Musical notes above these words.

^ Written above line.

'^ This rubric is much bleared.

8 SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY.

omnibus festis de spiritu sancto per totum annum . Communicantes
et Hanc igitur a die pe?itecostes usque ad festum trinitatis .

Prefacio,

* "p Eternet deus per christum dominum nostrum . Qui ascendcns
-*-^ super omnes celos sedensque ad dexteram tuam promissum

spiritum sanctum hodierna die in filios adopcionis effudit . Qua
propter profusis gaudiis totus in orbe terrarum mundus exultat
set et superne uirtutes atque angelice potestates ympnum glorie
tue concinunt sine fine dicentes.*

/^"^^ommunicantes et diem sacratissimum pentecostes celebrantes
^^^ quo spiritus sanctus apostolis inumeris li[n]guis apparuit . Set
et me[moriam].

et Hanc igitur que dicitur in pascha debet hie dici.

Hec prefacio dicatur in festo sancte trinitatis et in dominicis
diebus usque ad aduentum domini quando de dominica agitur . et
in commemoracione sancte trinitatis . et in omnibus missis
sponsalium.

* "p Eternet deus . Qui cum unigenito filio tuo et spiritu sancto
-L-' unus est deus :/ unus dominus . Non in unius singularitate

persone t' set in unius trinitate substancie . Quod enim de tua
gloria reuelante te credimus hoc de filio tuo hoc de spiritu sancto
sine difTerencia discrecionis sentimus . Vt in confessione uere
sempiterneque deitatis et in personis proprietas et in essencia
unitas et in maiestate adoretur equalitas . Quoniam laudant
angeli atque archangeli cherubin quoque^ ac seraphin t' qui non
cessant clamare cotidie^ una uoce dicentes.*

Uec prefacio dicatur in omnibus festiuitatibus apostolorum et
euangelistarum et per octauas petri et pauli atque andree preter-
quam in festo sancti lohannis infra natale et in octauis eiusdem et
in festo ipsius in tempore pascJiali dicitur.

* p Eterne deus . Et te domine suppliciter exorare r^ ut gregem
-■-^ tuum pastor eterne non deseras set per beatos apostolos

tuos continua proteccione custodias . Vt ^isdem rectoribus
gubernetur quos operis tui uicarios eidem contulisti preesse
pastores . Et ideo.*

Hec prefacio dicatur in utroque festo sancte crucis et in com-
memoracione eiusdem.

*TI7 eternet deus : Qui salutem humani generis in ligno crucis
■'-' constituisti ut unde mors oriebatur inde uita resurgeret .

* — * Musical notes above these words. ^ Written over erasure.

Struck through with black line. ^ A letter erased here.

SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. 9

Et qui in ligno uincebat in ligno quoque uinceretur :^ per
christum dominum nostrum Per quern.*

Hec prefacio dicatiir in omnibus festiuitatibus beate marie nisi
in purificacione eiusdem . dicatur etiam per octauas assumpcionis .
et natinitatis . et in commemoracione eiiisdem a natali domini usque
ad purificacionejn.
*T T eterne deus : Et te in ueneracione beate et gloriose

^ semper uirginis marie exultantibus animis laudare bene-
dicere et predicare . Que et unigenitum tuum sancti spiritus
obumbracione concepit et uirginitatis gloria permanente huic
mundo lumen eternum effudit ihesum christum dominum nostrum
Per quem maiestatem . tLuam].

jDEr omnia secula seculorum . Amen.
-^ Dominus uobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Sursum corda.

Habemus ad dominum.

Gracias agamus domino deo nostro.

Dignum et iustum est.
T TEre dignum et iustum est equmfet salutare Nos tibi semper
^ et ubique gracias agere Domine sancte pater omnipotens
eterne deus per christum dominum nostrum . Per quem
maiestatem tuam laudant angeli adorant dominaciones : tremunt
potestates . Celi celorumque uirtutes ac beata seraphin : socia
exultacione concelebrant . Cum quibus et nostras uoces ut admitti
iubeas deprecamur supplici confessione dicentes . Sanctus.*

Musical notes above these words.

lo sarum ordinary of the fourteenth century.

[Canon Missae]

TE^ igitur clementissime pater per ihesum chrlstum
filium tuum dominum nostrum supplices rogamus et
petlmus uti accepta habeas et benedicas hie osculetur
altare in sinistra parte hec ^ dona . hec ^ munera . hec
sancta ^ sacrificia Illibata.

IN primls que tibi offerlmus pro ecclesia tua sancta
catholica . quam pacificare . custodire . adunare et
regere digneris toto orbe terrarum . una cum famulo tuo
papa^ nostro N. et antistite nostro .N. et rege nostro .N.
et omnibus ortodoxis atque catholice et apostolice tidei
cultoribus.

Pro uiuis.

MEmento domlne famulorum famularumque tuarum
.N. et omnium circumastancium quorum tibi fides
cognita est et nota deuocio . pro quibus tibi offerlmus .
uel qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis pro se suisque
omnibus pro redempcione animarum suarum pro spe
salutis et intolumitatis sue tibique reddunt uota sua
eterno deo uiuo et uero.

COmmunicantes et memoriam uenerantes. In primls
gloriose semper uirginis marie genitricis dei et
domini nostrl ihesu christi . Set et beatorum apostolorum
ac martyrum tuorum Petri Pauli . Andree . lacobi .
lohannis Thome . lacobi . Philippi . Bartholomei .
Mathei . Symonis et Taddei . Lini Cleti . dementis .
Sixti . Cornelii Cypriani Laurencii Grisogoni lohannis
et Pauli Cosme et Damiani . et omnium sanctorum .
Quorum meritis precibusque concedas ut in omnibus
proteccionis tue muniamur auxilio . per eundem christum
dominum nostrum.

Hie hie line t p arum eiieendo.

HAnc igitur oblacionem seruitutis nostre set et cuncte
familie tue quesumus domine ut placatus accipias
diesque nostros in tua pace disponas atque ab eterna

^ The writing here becomes larger.

^ This word is erased, but is still legible.

SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. ii

dampnacione nos eripi . et in electorum tuorum iubeas
grege numerari . per chrlstum dominum nostrum Amen.

Quam oblacionem tu deus in omnibus quesumus .
benedic^tam . ascrip^tam . ral^tam . racionabilem .
acceptabilemque facere digneris ut nobis cor^pus
et san|J<guis fiat dilectissimi filii tui domini dei nostri
ihesu christi.

Hie eleuet hostiam partem ab altar i.

Qui pridie quam pateretur accepit panem in sanctas
ac uenerabiles manus suas et eleuatis oculis in celum
ad te deum patrem suum omnipotentem tibi gracias
agens be^nedixit . fregit . deditque discipulis suis .
Accipite et manducate ex hoc omnes . hoc est enim
corpus meum.

Hie eleuet kostiam tit ttideatur . postea teneat saeerdos

ealicem dieeits.

SImili modo posteaquam cenatum est accipiens et
hunc preclarum ealicem in sanctas ac uenerabiles
manus suas item tibi gracias agens . bene^J^dixit . dedit
discipulis suis dicens . accipite et bibite ex eo omnes.

Hie saeerdos paruntper eletiet ealieem dieens,

HIc est enim calix sanguinis mei noui et eterni testa-
ment! misterium fidei qui pro nobis et pro multis
effundetur in remissionem peccatorum.

Hie reponet ealieem.

hoc^ quocienscunque feceritis in mei commemoracionem
facietis.

Hie eleuet braehia.

UNde et memores domine nos tui serui . set et plebs
tua sancta eiusdem christi filii tui domini dei nostri
tam beate passionis necnon et ab inferis resurreccionis .
set et in celos gloriose ascensionis offerimus preclare
maiestati tue de tuis donis ac datis.

^ The 0 of hoc has been altered imperfectly into e.

12 SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY.

Hie retrahet manus dicens.

Hosti^am puram . Hostl^am sanctam . Hostl^am
immaculatam Pa^nem sanctum uite eterne . et
Cali^cem salutis perpetue.

Supra que propicio ac sereno uultu respicere digneris
et accepta habere sicuti accepta habere dignatus es
munera pueri tui iusti abel et sacrificium patriarche
nostri abrahe . et quod tibi obtullt summus sacerdos tuus
melchisedech sanctum sacrificium immaculatam hostiam.

Hie sacerdos inelinato eorpore caneellatisque manibus
dieat usque ex hac altaris participacione.

SUpplices te rogamus omnipotens deus iube hec
perferri per manus sancti angeli tui in sublime altare
tuum in conspectu diuine maiestatis tue.

et tunc erigens se sacerdos deosculetur altare faciat
signum crucis super hostiam et calicem dicendo.

ut quotquot ex hac altaris participacione sacrosanctum
filii tui Cor^pus et san^J^guinem sumpserimus.

hie faciat sacerdos signum in facie sita aim die at.

om^ni benediccione celesti et gracia repleamur . per
eundem christum dominum nostrum amen.

Pro defunctis.

MEmento etiam domine famulorum famularumque
tuarum .N. qui nos precesserunt cum signo fidei
et dormierunt in sompno pacis . Ipsis domine et omnibus
in christo quiescentibus locum refrigerii lucis et pacis ut
indulgeas deprecamur -^ per eundem christum dominum
nostrum . amen.

hie sacerdos per cuciat pectus.

Nobis quoque peccatoribus famulis tuis de multitudine
miseracionum tuarum sperantibus partem aliquem
et societatem donare digneris cum tuis Sanctis apostolis
et martiribus cum lohanne Stephano Mathia Barnaba
Ignacio Alexandro Marcellino Petro Felicitate Perpetua
Agatha Lucia Agnete . Cecilia Anastasia et cum omnibus
Sanctis tuis. Intra quorum nos consortium non estimator
meriti set uenie quesumus largitor admitte per christum

SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY, 13

dominum nostrum Per quern hec omnia domine semper
bona creas Sanctificas^ Viuificas^ Benedicls^ et prestas
nobis.

hie sacerdos facial signaculum crucis cum hostia quin-
quies prinio ultra calicem secundo calici equate tercio
infra calicem . quarto sictit primo quinto in medio calicis
incipiet et compleat signaculum ante calicem et ibi deponat
hostiam.

Per ipsum^ et Cum^ ipso et In ipso^ est tibi deo^ patri
omnipotenti in unitate^ spiritus sancti omnis honor et
gloria.

^ A later hand has written a very small ill- marked cross over this word.
'■^ A vertical line which may have been the beginning of a cross like those over
the other words written over the " n " of this word.

14 SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY.

* "L)Er^ omnia secula seculorum . Amen.
-'- Oremus.

Preceptis salutaribus moniti et diuina institutione format!
audemus dicere.

PAter noster qui es in celis sanctificetur nomen tuum .
Adueniat regnum tuum . Fiat uoluntas tua . sicut in celo et
in terra . Panem nostrum cotidianum da nobis hodie . Et
dimitte nobis debita nostra . sicut et nos dimittimus debitoribus
nostris . Et ne nos inducas in temptationem Set libera nos a
malo . Amen.*

Libera nos quesumus domine ab omnibus malis preteritis
presentibus et futuris et intercedente pro nobis beata et
gloriosa semperque uirgine dei genitrice maria et beatis
apostolis tuis Petro et Paulo atque Andrea cum omnibus
Sanctis.

Hie accipiat sacerdos patenam et deoseuletiir dieendo.
Da propitius pacem in diebus nostris ut ope misericordie tue
adiuti :^ et a peccato simus semper^ liberi et ab omni perturba-
tione securi . per eundem dominum nostrum ihesum christum
qui tecum uiuit et regnat in unitate spiritus sancti deus,

Tu7ie duas partes eukaristie super patenam ponat . terciam
partem in nianu teneat dieendo,

>Er omnia secula seculorum Amen *

Hie facit signum erueis tereium dieendo.
*pAx domini sit semper uobiscum Et cum* spiritu tuo.

^ ^Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis.

Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis.

Agnus dei qui tollis peccata mundi dona nobis pacem.^

Tu7ic dimittat saeerdos tereiam partem eorporis domifii in
sanguinem dum dieit.

HEc sacrosancta commixtio corporis et sanguinis domini
nostri ihesu christi fiat michi omnibusque sumentibus
salus mentis et corporis et ad uitam eternam promerendam et
capescendam preparatio salutaris . amen.

A ntequam detur pax.

"P^Omine sancte pater omnipotens eterne deus da michi hoc
^-^ sacrosanctum corpus et sanguinem filii domini nostri
ihesu christi ita digne sumere ut merear per hoc remissionem

* — * Musical notes above these words.

^ The writing becomes smaller here. - Written over erasure.

^ — 3 The handwriting between these signs is again smaller.

SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. 15

omnium peccatorum meorum accipere et tuo sancto spiritu
repleri et pacem tuam habere quia tu es deus uerus et non est
alius preter te cuius regnum et imperium sine fine permanet
in secula seculorum amen.

Pax christi habundet semper in cordibus uestris.

DEus pater fons et^ origo tocius bonitatis qui ductus miseri-
cordia unigenitum tuum pro nobis ad infima mundi
descendere . et carnem sumere uoluisti . quoniam ego indignus
hie in manibus teneo . te adoro . te glorifico . te tota mentis
intentione laudo . et precor ut nos famulos tuos non deseras .
si peccata nostra dimittas quatinus tibi soli uiuo ac uero deo .
puro corde et casto corpore seruire ualeamus per eundem
christum dominum nostrum.

DOmine ihesu christe fili dei uiui qui ex uoluntate patris
cooperante spiritu sancto per mortem tuam mundum
uiuificasti libera me per hoc sacrosanctum corpus et sanguinem
tuum a cunctis iniquitatibus meis et ab uniuersis ma[lis].^

1 Interlined.

2 Here the MS. is defective and passes on to : In die pasche officiuvi.

LANGFORDE'S MEDITATIONS

IN TflE

TIME OF THE MASS,

{BODLEIAN, WOOD 17.)

T.M.

Wood 17.] MEDITATIONS m THE TIME OF THE MASS. 19

VMeditatyons for goostly exercyse. In the tyme [fo. i.
of the masse.

The pr^ste going to masse signifythe . and repr^sentyd the
Sauyour off the world our moost swett Redemer Cryst
lesu . whyche cam ixoni hevvyw to the vaile of mysme this
wrechyd w[orld] . to suffer Passyon for mans Redemptyon.
And therfor the pr^^cesse of the masse repr^sentyd the verey
pr,?cesse of the Passyon off Cryst.

Tne prest signifith Crist. /The awter The crosse [fo. \.b.

The vestyme/^t^j- signifyth The Garmentes . Whyte and
purpule with which herode and the lewys dyd clothe our
Sauyour in grett scorne and derysyon.

The ryght corner of the Avter Representyd the Lyff of
Innocensy . whiche man Loost by synne. Restoryde Agay;/e In
the Lyff of our moost blyssyd Sauyour.

The Lefte ende of the Avter signyfyth this myserable Lyff.
the which we now be in.

The Chales dothe signyfye the sepulchur of our Lorde.

The Paten . /Signify the the stone \ha\. cou^ryd yt [fo. 2.

The Corparaice . The Sudarye and Syndo . signyfyeth
wher in hys blyssyd body was layd.

The oyst The body of Cryst

The watter and wyne doith represent the expr^sse effusyon
of Blood and watter . frome hys blyssyd Syde. Lett this be
your daily medytatyon to styr yow . to the diligent and co;;^-
pendyous Reme7;/brance of the Passyon off Cryst.

But yf at ony tyme ye be dysposeid to thanke hys ^rayzo.,
for hys blyssyd Incarnatyo/7 . /And com;;/yng In to [fo. 2.b.
this world for yo//r conte7;2placyon. Beholde in A sole;;2ne
masse \hat ys songe by the Busshoppe oP or preist. Reuesteid,
co;/^myng owt of the reuestre . whiche ys A holly plaice, v^hJi
light^i- on eiche syde, wiX-h Deacon and subdeacan goyng A
fore vnto the myd^^ of the Avter . and ther kysse the sayme.
After to go to the Ryght cornar of the Avter, And then aft^^ to
goo, to the Lefte end of the Avter, and ther the Gospell ys rede .
at the last to returne Agay;^ to the ryght end of the Avter.
The /Qweyre Afore, and In the meyne tyme loyfully [fo. 3.
synging. All thes bene greytt mysteryes . and doith signyfye
grett Secrett^j . of the co7;?myng off our Sauyour. Furst. the

^ Above this is written in a seventeenth century hand: Antonius Woode maij xix
A.D. MDclxi. 2 of struck out,

C 2

20 MEDITATIONS FOR GHOSTLY EXERCISE [Wood 17.

queyre repr^sentyd the holly fifathers of the olde Lave .
Patryarkes and prophettes whyche neuer sesyde to desyer to
pr<^y and to crye w/t// grett Affectyo/? of spyryt . th<a:t yt wold
please allmyghty Gode to send hys Eternall Sone In to this
worllde.

Allso the Bushope or pr^st reveshyd, repr^senthe the Sone of
Gode which dyd cloythe hym selff with the /Garment [fo. '^.b.
of our Natur. In the moost gloryous Consecrayt Temple
The wombe of the blessyd Virgin Mother of Gode signifyed
by the Reuestur. And in this applicatyon after Sainct Thomas
The Ames on hys heide doith signefye hys goostly strenghte .
Whiche wolde so pr6?ceid from the chamber of The wombe of
hys blyssyd Mother lyke A champyon or Gyant . moost myghty
to knowe the way of the wyll and cowmandment^j" of hys
Eternall ffather The /Whyte Albe doith sygnefye hys [fo. 4.
Innocency. The chesyble hys charytie. The Stoolle hys
clennesse frome all synne. Origynall and Mortall. The manyple
hys purytie from all venyall synnes. The twoo lyztcs doith
signefye the lave of Moyses and the holly prophecy. The
Deacon doith repr^senth the Apostles. The Subdeacon the
dyscyples of Cryst. The Avter In this applycatyon signefyth
this present Churche . the holle Congregatyon of All Crysten
people. The Kysse /on the Avter signyfyth the [fo. d,.b.
maryaige betwey;^ The Sone off Gode and the said churche
The ryght corner of the Avter to the whiche the prest goith
furst . signifyth the people of the Jewys . to whome our Sauyour
furst dyd pr^che . thei myght well then be callyd on the ryght
hand . syght to them only AUmyghty Gode had gyfifen hys
lave . and to thaywe prmcypally . and furst had sent hys only
only Eternall Sone. By the lefte corner of the Avter ys
repr^sentyd the gentylk^ . to whome Gode sent /hys [fo. 5.
Apostles aft^r that the Jewys wolld not receyve the faithe of
lesu Cryst . to this end of the Avter the pr^st doith goo. And
iher ys redde the Gospell Conteiny;^g th^ mysterys of owr ffaith .
which the Gentylkj- dyd resayve . zet at the last end of the
masse . The prest returnyd to the ryght cornar of the Avter
Agayne . Signifying that at the Last end of the world . the
lewys schall be conv^rtyd and receyve the ffaith of Cryst.

Thus we haue /After this man?/^r of applycatyon, [fo. 5.^.
schewyd of the Ceremonyes of the masse. In gen^rall but not all.
for thrtt ys known X\\at the Bushope haith .ix. ornament^j . which
he th^t ys only P^'^st haith not . th^t ys to say . hys Myter. hys
crosse . hys Glovys . hys Ryng . hys hosse . hys Sandelles .
hys dalmatyke . and hys Tunycle . hys chesible and hys
succinctorye. Whiche .ix. doithe signefye .ix. excellent pr^-

Wood 17.] JN THE TIME OF THE MASS. 21

rogatyvis of A Bushope, th<^t he \X\a\. ys only but p^-^st . haith
not. Exaz/^ple /as to gywe Orders. To disgrayde thame [fol. 6.
that bene in orders. To dedycaite churches. To consecraite
vir^ixies. To hallow oyle and creme and to consecrait vest-
ment^j. Chaleist^j- . and oth^;' Ornament^j- of the churche . To
keip Synodals and to call consell in hys dyoces and siche oth^r.
Sainct Thomas aplyeith thes ix of A noth^r man^r.to Vertues
of grett p^rfectyon. Which shuld be In eu^ry bushop of good
Congruence . for thei were in our Blyssyd Sauyour both
graices and vertues . of moost excellens.

But to entreit of thes and other mysteryes of the Incarnatyon
off /Cryste . y^ I shuld now attempt. I shulld not only [fo. 6b.
speik of the masse . but Allso of many other thyng^j . Whiche
ys not our purposse att this tyme. Wherfor I shall demyt the
Applicatyon . and returne to the furst purpose . for now owr
Intent ys.to move soolk.y . to the devotyon of the masse, and
to the Lovyng Remewbrance of the Passyon of Cryst.

Now frowe hensforthe furst reid the titles and so
aft^r, the Meditatyons^

Titul/zi"

/When the Fanell ys put on the Lefte hand. [fo. 7.

Reme;;2ber the roips \Ni\.h the whiche . the knyght^j- dyd
bynd our Sauyors handes . when thai dyd Leyd hym fro
Tyrant to Tyrant.

When the stoole ys cast ouer hys necke and
crossyd on the breist.

Haue medytation of the bosteons roppys . wher w^t^ the
turmentors dyd drawe hys blyssyd body on the crosse so sore .
th<2t all hys Ioyntt^.y was dyssoluyd and hys Sceynowys
/And vaynys all to brast. [fo. J,b.

When the prest castyth^ on his ouermest Vestment,
callyd A chesible.

Reme/;zber the Purpule Man tell wherin they dyd cloithe our
Sauyour in grett scorne . and howe thei crovnyd and septuryd
hym w/t/z A Rode . and bete and mokyd hym . saing haile kyng
of Jewys. spyttyng vnreu^rently in hys moost blyssyd faice.

^ These two lines are 7'epeated in another hand in the lower margin.

First written castyd but altered to castyth.

22 MEDITATIONS FOR GHOSTLY EXERCISE [Wood 17.

When the prest stondith thus revestyd . enclyny/7g
Afore the Avter.

/Let vs haue Afore the Eyes of our soule . our Swete [fo. 8.
Sauyour . which wold worchesaiffe to Inclyne . and meik hys
maiestie. And wylfully for our welthe and profeit . and salua-
tyon . suffred all thes greit Blasphemys . and theis forsaid
Torment^i- for our soulys.

When the prest goith to the ryght cornar of the
Avter and ther begynA7yth masse.

Haue in meditatyon the moost pure . gracyous and Innocent
lyff . /of our Sauyour. by whos blyssyd Incarnatyon and [fo. 8.^.
Passyon the lyffe of Paradyse . whiche we loost by our fore father
Adam. Now In grayce Equivalent or myche better . ys restoryd .
by our said moost gloryous Redemar lesu.

When the prest begyn/7yth In the mydes of the
Avter Gloria In excelsis.

Reme?;/ber the greit loy and glory whych the mvltitude of
Angelkj dyd syng. makyng grett myrth /In the Natiuitie [fo. 9.
of our moost gloryous Sauyour and Lorde.

When the prest saith the Orysons. CoUecttes and
Sequence

Haue^ reme;;^brance of the contynewall pr<3:yers . Ympnes.
Salmes . and other orysons . whyche owr Sauyour . dyd offer for
vs to hys Eternall father . bothe nyghtly dayly and owrly.

When the prest or DeacaA? redyth the Gospell w/t/?
hysfaice agaynst the Northe.

Remember the holly doctryne and /p;rchyng of our [fo. (^.b.
Lord and Sauyour. not only for the lewys.but for all man-
kynd, he sparyd none, to put his blyssyd faice agaynst the
northe . \haX, ys to say . hys holy Gospell agayne the goostly
Ennemye. Whiche ys signefyed by the Northe. And Lett
th^r be no lesse devocyon in your hart. to the said Gospell.
Rede on the Preist or on the Deakyn . then yf the holly
Apostles Sainct Peter and Paule wer present . which p;rchyd yt.
Allso Lyfte yor hart^j- w/t>^ all /Devotyon and swettnes. [fo. 10.
And dylygence . and w/t/f all trew hu;;2ble faithe. Lowe and
reu^rence . to thos holly word^i", as the sone of God wer th^^
and rede thayme . which was the furst p;rcher of thame.

^ III the margin a late sixteenth century hand has written : Bona meditatio est
hec et digna homine Cristiano.

Wood 17.] IN THE TIME OF THE MASS. 23

When the Gospell ys rede. and the Prest saithe
Credo In deu/??.

Remember not only thus, as ys Above said v^ith A dilygent
eyre . To reu^rently here the Gospell. But allso after the
Gospell red gyf^ thank^j- to our Lord accordyng. /To [fo. 10^.
the ordenance of the churche . that ys with all yor hart to
belewe the same . and -with yor movthe to Confesse yt . and In
Testimony thero^ say with the Vrest. Credo In deu;;^
8icetera.

At the offertory when the prest doith talk the
Chalice and holde yt vp and formys the Oblatyon.

. Haue medytatyon how our Lord the Sauyour of All man-
kynd . most wyllfully offerd hymselff . to hys Eternall father .
to be the sacrifyce and oblacyon for mans /Redemptyon . [fo. ii.
and offer yor selff to hym Agsyn bothe body and soolle.
Whiche he so dere bowght. Rendryng in recognycyon of the
same to hys gr<^yce . by devoute Medytatyon, all the thank^j- off
yor harte . th^t yt wolld lyke hys goodnesse to be the ravmson,
for yor trespas and synnes.

After the Lavatory . when the prest saith the
Secrettes In Sylence.

Consyder with dew thank^j- and praysing^j the tyme Afore the
/Passyon. When owr Sauyour dyd with drawe hym [fo. ii.b.
selffe . frome the co??2pany of the lewys . and dyd gyff hym to
solytarynesse . all secrett in prayer and Contemplacyon.
Praying to hys Eternall father. In greit watche and absty-
nence . for the helth of many sowlle.

When the prest begynA7yth w/t// open voice .Per
ow/7ia secwla seculor.um. before the prefaice.

Haue medytatyon . how certdiyn of the lewys with greit
tryvmphe.and loye, receyvyd our Sauyour, /Com;;/yng [fo. 12.
wyllfully and openly to lerusalem . to suffer Passyon for man .
Rydyng vpon an Asse . A fore whome . they strowyd th^;'
clothys with grenebowys . syngy;^g and saing with the chyldmn .

Benedictus qui venit in nomiwe dom/ni Oziana filio
dauid.

So lyke wyse dispose yow to say with the pr^st Sanctus :
Sanctus : Sanctus worshepyng hys blyssyd covcimyng and
presence . ther on the Avter aft^r the consecratyo;^.

From the begynwyA?^ of the Canon . which ys when
/the prest after the Sanctus. and after that he [fo. i2.b.

24 MEDITATIONS FOR GHOSTLY EXERCISE [Wood 17.

haith kyssyd the Crucifix on the masse book . dothe
Inclyne A fore the Avter vnto the sacring be done.

Haue you in harty Medytacyon . the pr^cesse of our Lord^j
mandye ^i\Ji all the cerymonyes, of meiknesse . whiche hys
%ra\Q,Q In hys owne p^rsone dyd shew, for our Informacyon,
In the whyche mandye he dyd feyd hys disciples /w^'t/^ [fo. 13.
hys pr^cyous body and bloyd . consecrait vnd^r the forme of
breide and wyne. So eu^ry man and woman \}i\at ys in gr<2yce,
both the lewyng and the deide may be refressyd of \kiat blyssyd
Sacrament. For not Alonly . yt ren[e]vith and ffedith by gr^ce
and agmentacyon of the sayme . the soulys of thay;;^ that leving
doth dewly honor y t . but allso yt ys remyssyon of payne and
Indulgens to all the sowlk^ th^t be in purgatory. In tokyn .
wherof the pr^st haith /Twoo rememoransys or [fo. 13.^.
memoryalki- . th^t ys to say . the furst Memento and the secunde .
In the furst he pr^yeid for the qwyke . In the secu^d for the
deide . Therfor w/t^ pure harte and contryte soule in all yor
holle Affectyon and luffe^. Honor this blyssyd Sacrament to
the pr^fett of your own soule . yor frend^.$- and all cristyn soulys .
both quike and deide . and yf yt lyke yow . ze may say with
dew reuerence to the blyssyd body of our Lord . In the furst
Elevatyon . this Lytyll oryson /folowing . yt ys taken of [fo. 14.^
the churche . Wherefore yt ys of [the] more Auctorytie.

Salue lux muwdi Rex reg[um] gloria celi.

Vitro qwi mortis pro nobis lura subisti.

Salue nosfra salus . pax vera redemptio virtus . Qui.

And lyke wyse to the blyssyd blood of our Lord. In the
secund Elevacyon at your pleasure yow may say thus.

/[A]ue preciuw redemptoris nos^ri [A]ue [fo. 14.^.
pignws hereditatis eterne

[Au]e gloriose sanguis xpi.
Benedic]tus sit dominus deus mews

iesu]s xpus . de cuius Latere

[E]ffusus es pro redemptione muA7di. AMEN,
ffrome the last Elevatyow of the sacryng In all the
secret prayers and gesturs of the prest vnto per omnia
secwla seculoru m afore the pater noster.

Call to your reme;;^brance and /Imprmte Inwardly In [fo. 15.
yor h[art] by holy Meditation, the ho[ll projcesse of the pas-
syon . frome [the] Mandy vnto the poynt of [crysts] deeth .
furst the prayer In the [garden] where . In greit Agony e [he

^ Altered by another hand to luste.
'^ ff. 14 and 15 are imperfect..

Wood 17.] IN THE TIME OF THE MASS. 25

sweat] bloode and watter . Also h[is bejtraying of Ivdas .
and ho[w he] was taken bovnde and [led be]fore Anne
and Cayph[as and was /there] dyspytefully scornyd [fo. \^.b.
and [mo]kyd . and of Cruell herod In a [wh]yte garment
Illudyth.And [Hke w]yse In the presence of Pylaytt, [with]
whypys scourged . over th^t, [with a] purpull Mantell In
dery[sion] clotheid . and w/t/^ A garland [of sha]rpe thorn^^
crownyd . And [a reed] of A septur of golde /After con- [fo. 16
sequently brought hym forth before Pylate as a felon or mvrderer .
schuUd be Areynyd at the bar. The thewysf crying; C r u c i fi g e.
and so by false sentens comdez/^pnyd . and lugyd to beyre the
hevy crosse . Wher vpon he shuld suffer hys by tt^r passyo;^. Thys
done, not yeit the cruall Jewys contentyd . but after his greit
torment^i- in all his thrust. Labur. watche. and abstynencys .
hauyng nowght to drynke, but wyne myxeid w^'t^ bytter gall .
And ther of hys clothys /dyspoylyd naykyd and qwyke [fo. \6.b.
so crucyfyd . and quyke hangyng on the crosse . Whyche ys A
Medytacyon of swetnesse onspekable to thame that Inworldly
can consyder yt . And in the same to reme;;2ber . the crueltie
of the lewys . And then the grett m^rcy and tender charytie of
hym, th<2t wolld wouchsayfife to suffer th<^t confusyon for owr
saik^i". Thys I co;;/mend to yowr memory . trustyng th<^t ye
wyll gy ff thank^j- to our Lord th^rfore . /W^'t/^ all yor [fo. 17,
hartt . After thc^t yow haue had in yor Medytatyon, the dew
reme;;/brance of all thes foresaid torment^j and paynes . which
the sone of God sufiferd for vs . all \}s\a\. nyght afore . Labofyng
In watche . payne and abstynens . In grett sylence . Pacyens and
Meiknes.Lyke a lambe amonge lyons. wulff^j- and dogg^j-.
wolld all th<2t long tyme In the wyne pr^sse of hys blyssyd
Passyon . I tary the Longar and maike . /Replicacyon . of [fo. ij.b.
this foresaid Meditacyon . because yt shuld not lyghtly passe
ou^r . but rayther graueid in the soule of man . and Inpr/ntyd In
hys harte . and for this consyderatyon . the pr^st Immedyaitly .
aft^r the Sacryng . spreid^i^ and splays hys armys Abroyde . In
m.'d.wner of A crosse . sygnyfyi;?g . the pr^sse of the Passyon of
Cryst . the whiche owght to be reme/z^bryd in the \\2s\es of
faithfull Crysten People . According to the /Meditatyon [fo. 18.
Afore rehersyd

When the prest begynnyth per omnia, secwla
seculoru m Afore the pater noster . In whiche prayer
ys vij Petycyones contenyth.

Reme;;/ber the vij vord^j- of grett Mystery . whiche our Lord
dyd speik . hangyng quyke Apon the Crosse In hys grett
Agonye distresse and payne of deith . and specyally folovv the

26 MEDITATIONS FOR GHOSTLY EXERCISE [Wood 17.

example of th^t holly word, in the whiche he /prayeid [fo. i S.d.
for hys Ennemys . that thai myght be forgevvy;? . the crueltie
thai dyd to hym at hys Passyon . See now that yow lykwysse
forgyff all Inivres . displeasures . wrong^j- and occasyons. for the
Lowe of hym th^t thus meikly and m^rcefully Dyd forgyff hys
trespasurs. Then, shall yow be hys dyscyples^ . then shall you
be^ the chosen vesselk^ apte to receyue hys graice . And both
meythe and able to /Receywe the fruyte of this blyssyd [fo. 19.
sacrament . and the benefyte off peisse . whiche in the next
Meditatyon . I shall more largely speik of by the gr^yce of
gode.

When the prest takith the Patteny . and towcheid
the Ooste, and kyssyd the Pattey/7 Saing Da p a c e m
&cetera.

Remewber the pease betwyxe gode and man . whiche owr
blyssyd Sauyour dyd meryt for vs . In hys gloryous deith,
reconsylyng vs to hys ffather In hewyn Gode o;;^;/ipotent . and
that ys signyfid /by the kysse of the pr^st . wherfore yt [fo. 19.^
ys to be noteid .th^t the pr^st kyssith thre tymes In this part
of the maisse . Furst the patten signyfyeing the peace betwyx
god and man. Secu;2d the pr^st kyssys the challesse . be-
tokenyng peace in ma.nes soule. Thyrdly the pr^st kyssith the
Deacon or the pax . which signefyeith the pease hetweyn man
and man. And lyke as in the deith of our sauyour. thes iij
peacys was gewyn to man . so lykewyse by the merytt^i" of the
said deithe . In eu^ry oblatyon of the masse /Eyche man [fo. 20.
dyspoisyd hym selff vnto yt . may ressaue thes said graices of
peace . Wherfor Remytt all Inivres . whether th^t thei be
mynystered of supmor or Inferior. And ewyn dispose yow at
this tyme of the masse . In a charytable contryte and cleyne
harte to receyue yor Lord sp/r/Vually . and so by hym to receyue
all thes greit benefytt^^ rehersyd . peace gewyu to yow by his
gr<^ce.

When the prest begynwyth peromnia. secwla
secular u m .A fore the pax and agnws dei.

/Haue in Meditatyon wit/i p^rfithe reme;;^brans and [fo. 20.<^.
holle mynd . consyderyng the moost tender m^rcy and Lowe
of our swette Lorde and redemer lesu . whiche wolld taike our
nature Apon hym . And in that not only to suffer thes greitt
torment^i- and paynes Aforesaid . but allso to suffer in our said
natur . moost shaywfull terrible and cruell deith . and all to wyne
our Lowe . whyche pr^cyouse deith . ys signefyde at this tyme

^ Altered by another hand from disciple.
'■^ Inserted by another hand above line.

Wood 17.] IN THE TIME OF THE MASS. 27

of the masse In the oblatyon /Of the blyssyd body and [fo. 21.
blood of our moost m^rcyfull Sauyour mynisterd to vs . vnder
the sauor and taist of breid and wyne . and th^t for grett con-
gruence . for lyk as brede and wyne . ben thos thing^i" whiche
moost convenyently sustenyd and releveith the necessyties of
the body . So our blyssyd Lord wolle gyff vnto vs vnder the
qualyties and taist of breid and wyne . hys blyssyd body and
bloode.as moost convenyent and holsu;;/ foyde.to reistore and
relewe all the necessyties off /Soule and body to eu^r- [fo. 2\.b.
lastyng glory. Therforc neuer forgeyt this moost tender
louyng Pellycane . whiche of hys meyr marcy . wolld wouchayffe .
not only to dye . for to sawe hys byrd^j . but ou^r that he haith
ordenyd and dysposyd hys moost gloryouse and blyssyd fleyche
and bloode . to be our dayly foyde . mynystreid and consecrayte
in the masse . in th^t moost gr^cyous Sacrament of the awter .
signefyeing the blyssyd oblacyon and sacryfyse of the moost
pr^cyous deith and passyon of owr m^rcyfuU redem^r/Iesu. [fo. 22,
whyche wolld suffer all thes tormentr^- meikly as A lambe.
Among dog^j.when he was taiken and lede afore Anne and
Cayphas . he wolld be A lambe among lyons . when he was
Afore herode and Pylaite . he wolld be as A lambe d.monges
woulff^j-. when he dyd hange quyke on the Crosse and was
ofifreyd in sacryfyce for owr synnes . In tokyn wherof the pr^st
saith thre tymes Agnus dei qui toUis & cetera.

Thys in /no wysse forgeytt . but thanke with harte [fo. 22.^
and thanke wit/i movthe . and thanke wz't/i all your powr saing
wtt/i the profett . Benedic anima. mea domino . et omnia, que
intra me sunt nomini sancto eius . Benedic anima. mea
domino . et noli obliuisci omnes retributioA7es eius . Qui
propiciatwr omnibus Iniquitatibus tuis . Qui sanat omnes
Infirmitates tuas . Qui redimit de Interitu vitam tuam . Qwi
coronat te In vniserioordia et miseratiowibws . Qwi replet In
bonis desideriu/w tuum . /Renovabitur vt Aquila [fo. 23.
Inventus tua . Thes be very wordys and doith render holy
thank^j- to god . In this tyme . Allso remembre the biryall of our
sauyour . And hys blyssyd descending dovne of hys moost
gloryous soule to hym befor the delyuerans of the holy fathers .
for lyke as ze see the Oest devydyd in thre parttes . the whiche
one ys put Into the Chalyce . signefying the holly sainct^i- of
god . which now for eu^rmore be vnyte in glory to our moost svveite
Redemar lesu Cryst. Oth^r ij parttes be de- /Voutly [fo. 2^.1?.
holden hetweyn the prest^i- handes In the myd^i- of the hyest
pa^-tt of the chales . and thei signefye . the ij paf-ttes of crystys
churche . which yet be not gloryfyde . the one as yet in thzs
pylgr^maige as lyvyng people In the vaile of mysery . The
oth^r ys only in exp^rtatyon and desyer of the said glory . as

28 MEDITATIONS FOR GHOSTLY EXERCISE [Wood 17.

the soulys being in purgatorye. And thus for A verey treught
all creatur^j boithe . Angelkj- and sainct^^ and all faithfull
soull^j' thrtit honor this blyssyd sacrame;2t . haith comforth of
the sayme . as oft

[Here a leaf is missing]

/For th^t moost hewy;/ly feest . And allso th^t tyme [fo. 24.
the masse betokenith the myrthe and loye of the holly Apostles .
after thai hard of the Resurrectyon of th^r lord and ovxxes . And
so lett vs gyfif thank^i" w^'t// the blyssyd Apostles . for XkiaX.
gr^cyous gyffte of hys moost gloryous resurrectyon . And for
this blyssyd sacryfice . which allso repr^sentyd the sayme . and
thus in the tyme of eu^ry masse and nothing lettyng yor other
devocyons . you may gyffe thank^i- . honor and reu^rence to
/Allmyghty god . and from the begynny;2g of the masse [fo. 24.^.
vnto the sacryng.yow may haue medytatyon of our Lord^i-
blyssyd Incarnatyon and pr^ching.And from the sacryng vnto
the vsing be done . you may reme;;2ber the mandye . the
turment^j- . the Passyon and deith of our sauyour . and after the
post Com7;2on yovv may consyder the loyfull staite of the
Resurrectyon . and in the tyme of Ite missa est hys gloryous
Ascensyon . as yt apperyt in the next Meditatyon foUowyng.

/After Ite missa est. the prest stondeith [fo. 25.
in the mydes of the Awter . and so blyssyd the people.

Then call to your remembrance thys holly medytatyon . how
owr sauyour standyng in the myd^i" of hys disciples at the
movnte of Olyveite . blyssing thaym . dyd ascend to hewyn .
where he ys now resydent . and eu^r more schall be . syttyng
on the ryght hond of hys father this Ascensyon of our Lord .
ys signefyed by the word^j" . which /the pr^st saith at [fo. 25.^.
the end of the masse . ^h.a\. ys to say Ite missa est which word^j-
doith sovnd after thys Exposytyon of Doctour^.y . Goo and
dep^rtt, for our Lord ys send and offerd vp to hys Et^rnall
Father In oblatyon and sacryfyce.

The masse of Requiem.

Allso know th^t in the masse of Requiem \^er ys no pax
gewy?/ to the people . signefyeing th^t the oblatyon In the masse
of Requiem ys princypally for the soulkj- that /be In [fo. 26.
purgatory . wher ys no discord.

the .V. \Mxr\yn^es of the pr^st to the people at masse tyme .
saing Dominws vobiscum betokenithe the .v. apparytyons or
appering^i- of our sauyour aft^r his Resurrectyon . and know

Wood 17.] IN THE TIME OF THE MASS. 29

yow well th^t thouthe the pr^st turne hym . but only .v. tymes
at masse tyme.yet he doith salute the people In the masse vij
tymes . whiche signefyeth the vij gyiUs of the holly Goost .
oth^r wysse Callyd the vij folld gr<^cys of the /holy [fo. 26.b
goost.

Many oth^r ceremonies ther be In the masse as Carect^^y or
crossys . Locyons . Inclynatyons and such other, whiche now I
omyt for all suche . aft^r sainct Thom^^s . oth^r thei signefye
greit Misterys of owr faithe . whiche we owght to belewe .
Wherof .allso ryght convenyent yt ys th^t su;;/ mencyon and
Protestatyon be maid of tham . In the whiche all honour and
reverence. all thank^i-and Praysyng^j-, be eu^r only to /owr [fo. 27.
said Lord . and this holy Sacrament . and myche graice and
Edifieing be to all thaym \hat Lowe and worschip the same.

Amen.

Off your chary tie helpe w/t/? an Aue . In the honour
of owr blyssyd Lady.

B: Langforde :
Preiste

ALPHABETUM SEU
INSTRUCTIO SACERDOTUxVI.

32 ALPHABETUM SACERDOTUM.

C lo. Amelius lacobo loanni Grififen. in vrbe Parisiana,
sacrorum canonum studiosissimo amico suo. S.D.P.

Quia te video ornatissime adolescens iam studiorum diligenter
summaque cum tua laude percurso circulo ad sacrosancti
ordinis susceptionem spectare : statui nostre necessitudinis esse
meeque in te beneuolentie desiderio tuo non deesse : verum pro
virili mea etiam ipse opem aliquam adferre . Cum itaque ea
potissimum de causa excussissem scrinium eorum exemplariorum
que apud nos deposita eo sunt nomine : vt suo queque ordine
typis nostris exscriberentur : et multa quamquam ibi statim
apparuerunt non indigna tua lectione : proposito tamen tuo
nihil visum est conuenientius quam presens hie libellus : qui
omnia que nouitium etsacerdotarie institutioniscandidatum ante
sacri tanti perfectionem anxium sane quam reddere habereque
Solent, mira breuitate complectitur . Quam animi tui anxietatem
vt tibi pro meo in te officio vtcumque diminuerem : hunc ipsum
tibi hac nuncupatiuncula mea dedicare volui : vt interea
temporis : dum grauioribus studiis presertim iuris pontificii cui
toto (vt aiunt) pectore incumbis : pausam aliquam facere animus
fuerit : in hunc id cessationis ab ordinario studio animi gratia
conferas, hoc enim pacto tempus ipsum non perdideris : et
quando ad rem ventum sit : coram deo tuo longe paratissimus
apparueris . Uale.^

^ This Introduction appears in A, but not in the Bodleian copy, or R.J. or BM.

Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM, 3;

/C INSTRUCTIO SEU a i

alphabeturn sacerdotum.

Et primo . Modus confitendi.

fl Primo confitens dicat. Benedicite pater : quia peccaui.

ft Sacerdos respondeat . Deus sit in corde tuo et in labijs tuis
ad vere confitendum omnia peccata tua. In nomine patris et
filij etc.

f[ Confitens confiteatur peccata sua . et postea dicat : Confiteor
etc.

C Deinde sacerdos dicat . Amen frater Misereatur tui omni-
potens deus et dimittat tibi omnia peccata tua et perducat te
iesus christus filius dei ad vitam eternam. Amen.

Indulgentiam absolutionem et remissionem omnium pecca-
torum tuorum tribuat tibi omnipotens pater pius et misericors
dominus . Amen.

C Sacerdos iniungat penitentiain dicendo.

Carissime frater Summa penitentia est de peccatis commissis
dolere et penitere ct^ a futuris cauere . Pro penitentia salutari vos
dicetis t^x pater no ster . vel facietis etc. Ista penitentia et meritum
passionis iesu christi et omnia bona per te facta et fienda^ tibi
valeant ad remissionem omnium peccatorum tuorum

Et dominus noster iesus christus per suam sanctam pijssimam
misericordiam te absoluat.

Et ego te absoluo a sentencia excommunicationis minoris si
quam incurristi et ab omnibus peccatis tuis.

In^ nomine patris et filij et spiritus sancti . Amen.

C Deinde dicat sacerdos . Orate pro me'^ et ego pro /vobis.

[a. i. b.

Hoc facto confitens^ per agat penitentiain si commode potest.

Postea lauet manus suas dicendo.
T Argire quesumus domine sensibus nostris quod sicut exterius
--*-^ abluuntur inquinamenta manuum sic interius emundentur
mlutiones mentis et corporis . Per christum dominum.^

^ om. R. '-^ facienda : -R. A. ^ ^. ^^^^ ^

^ fratres : add. A. ^ penitens : A. 6 ^,,^^ p^

T.M. D

34 ALPIIABETUM SACERDOTUM. [Douce 14.

Ordo^ ad dicendum^ missam

prima sacerdos veniens ad gradtun aliaris seu ante altare genuhus
flexis dicat hanc orationem si velit.

DOmine iesu christe propicius esto michi peccatori quoniam
tu es sanctus qui sanctificas omnia tu es benedictus qui
benedicis omnia . indulge michi omnia peccata mea qui presume
ante sanctum altare^ tuum inuocare te confirma ecclesiam tuam
in fide catholica et doce me facere voluntatem tuam quia tu es
deus qui in trinitate perfecta viuis et regnas* . Per omnia.^

^Postea benedicendo vinum et aquam et ponendo^ in calicem
dicat.^

DE latere domini nostri iesu christi exiuit sanguis nostre
redemptionis . et aqua pariter baptismatis in remissionem
peccatorum.

Commixtio vini et aque pariter fiat. In nomine patris et filij
et spiritus sancti . Amen.

Sacerdos signo crucis facto accipiendo aniictiim dicat ^

POne domine galeam salutis in capite meo ad expugnandas
et superandas omnes diabolicas fraudes . In nomine patris
et filij et spiritussancti . Amen.

Ad albani ponendam dicat.

/TNdue me domine vestimento salutis et indumento [a. ij.
-■■ leticie circumda me semper . Per christum dominum nostrum.

C Ad zonam ponendam dicat^

pRecinge domine cingulo fidei et virtute castitatis lumbos
^ cordis et corporis mei et^*^ extingue in eis flammam libidinis
vt iugiter maneat^^ in ipsis tenor totius^^ castitatis . Per christum
dominum nostrum.

f[ Ad^^ maniptdum dicat.

TE deprecor omnipotens deus vt sic merear manipulum
deportare eundo et flendo cum patientia et exultatione
deferendo vt cum in^^ istis portionem accipiam . Per.

^^C ^d stollam\ ponendam.

STollaf iocunditatis indue me domine et coronam pulchritu-
dinis pone super caput meum . Per christum dominum
nostrum.

^ Oratio : A. '^ ante : add. A. ' altare : add. A. twice.

< deus : add. A. ^ om. R. secula seculorum . Amen. add. A.

• — ^ om. J. ' fundendo : A. * dicit : R.

» ovi. R.A. ^^ om. A. " manet : R.

^'^ om. R.A. " A : R. i* om. A.

'5 Here BM. begins.

Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM. 35

^ Ad casulam ponendani dicat.

IUgum tuum domine suaue est^ et onus tuum leue idcirco
presta vt sP illud valeam deportare quatinus tuam possim
consequi misericordiam saluator mundi . Qui in trinilate perfecta
viuis et regnas deus . Per omnia secula seculorum . Amen.

C Postea genubus flexis dicat sacerdos ante altar e hymnum
sequentein.

UEni creator spiritus mentes tuorum visita imple superna
gracia que tu creasti pectora.

Qui paraclitus diceris donum dei altissimi fons viuus ignis
caritas et spiritalis vnctio.

Tu septiformis munere dextre dei tu di/gitus tu [a. ij. b.
rite promissum patris sermone ditans guttura.

Accende lumen sensibus infunde amorem cordibus infirma
nostri corporis virtute firmans perpetim.

Hostem repellas longius pacemque dones protinus ductore
sit^ te preuio vitemus omne noxium.

Per te sciamus da patrem noscamus atque filium te vtriusque
spiritum credamus omni tempore.

Sit laus patri cum filio sancto simul paraclito nobisque mittat
filius carisma sancti spiritus . Amen.

Versus . Emitte spiritum tuum et creabuntur.

^ . Et renouabis faciem terre.

Domine exaudi orationem meam.

Et clamor meus ad te veniat.

Dominus vobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Oratio.

DEus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti
da nobis in eodem spiritu recta sapere et de eius semper
5ancta consolatione gaudere . Per.

Postea dicat si velit hanc orationem.

A Nte conspectum diuine maiestatis tue ego peccator accedo et
-^^ precor vt qui me ministrare officium sacerdotis concessisti^
fac me tibi placitum* ad tantum diuinum seruicium. tibi et populo
ministrandum placere . Amen.

Postea dicat immediate ante altare vel se reuestiendo {quod com-
munius^ fit) ^Et introibo.

^ om. R. 2 sjc : A.R. s,\i is the reading of ] . BM. ' concepsisti : R.

* placidum : R.A. ^ comur.is : J. communis : A. ^ an. praef. A.

D 2

36 ALPHABETUM SACERDOTUM. [Douce 14.

psalnius

T Udica me deus et discerne causam mcam de gente non sancta
-*■ ab homine iniquo et doloso erue me

Quia tu es deus fortitude mea quare me repulisti et quare
tristis incedo dum affligit me inimicus.

Emitte lucem tuam et veritatem tuam ipsa me deduxerunt
et/ adduxerunt in montem sanctum tuum et in tabernacula [a. iij.
tua

Et introibo ad altare dei ad deum qui letificat iuuentutem
meam.

Confitebor tibi in cythara deus deus meus quare tristis es
anima mea et quare conturbas me

Spera in deo quoniam adhuc confitebor illi salutare vultus mei
et deus meus

Gloria patri

Antiphona . Et introibo ad altare dei ad deum qui letificat
iuuentutem meam.

kyrieleyson . Christe eleyson . kyrieleyson.^

Pater noster.

Et ne nos inducas in tentationem.

Sed libera [nos a malo].

Versus. Confitemini domino quoniam bonus.

^ Quoniam in seculum misericordia eius.

Et ego reus et indignus sacerdos . Confiteor deo omnipotenti
et beate marie virgini etc.

Et post confiteor assistentium dicat sacerdos.

Amen fratres et sorores per misericordiam domini^ nostri iesu
christi per auxilium et signum sancte^ [>J<] crucis per interces-
sionem beate et gloriose semperque virginis marie . et per^
merita beatorum apostolorum petri et pauli, beati michaelis
archangeli beatissimi iuliani . Et omnium sanctorum et
sanctarum^

Misereatur vestri omnipotens deus et dimittat vobis omnia
peccata vestra et perducat vos iesus christus filius dei ad vitam
eternam amen.

Indulgentiam absolutionem et remissionem omnium pecca-
torum vestrorum tribuat vobis pater pius et misericors dominus .
Amen.

Et gratia sancti spiritus paracliti illuminet sensus corda et
corpora nostra et emundet nos a vicijs et delictis omnibus.

Adiutorium nostrum in nomine domini.

Qui fecit celum et terram.

1 om. R. '■^ dei : R.

■* here space for a cross, not filled in. So R. + add. A.

* om. A. ^ dei : add. A.

Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM. 37

Sit nomen domini benedictum.

Ex hoc nunc et vs/ que in seculum. [a. iij. b.

Ora pro nobis sanctissima dei genitrix.

Ut digni efficiamur promissionibus christi.

Domine exaudi orationem meam.

Et clamor mens ad te veniat.

Dominus vobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Oremus.

f[ Inclinando^ se ante altare dicat subinissa voce sacerdos.

Ufferf a nobis quesumus domine omnes iniquitates nostras et
propicius respice vt ad^ sancta sanctorum purificatis ^tibi
lentibus introire mereamur . Per dominum nostrum iesum.^

^ Osculando patenain^ dicat sacerdos

Adoramus te christe et benedicimus tibi . quia per sanctam
crucem tuam redemisti mundum.
Qui passus es pro nobis
Domine miserere nobis.

Oratio.

Espice quesumus domine super banc familiam tuam pro qua
dominus noster iesus christus non dubitauit manibus tradi
nocentium et crucis subire tormentum . Qui tecum viuit et
regnat.

f[ In introitu misse dicat sacerdos

Adiutorium nostrum in nomine domini.

Qui fecit celum et tcrram.

Sit nomen domini benedictum.

Ex hoc nuncet vsque in seculum.

In nomine patris et filij et spiritussancti . Amen.

C Sequitur officium misse.

SPiritus domini repleuit orbem terrarum alleluya et hoc quod
continet omnia scientiam habet vocis alleluya.
Psalmus . Exurgat deus et dissipantur^ inimici eius . Et
igiant qui oderunt eum a facie eius.
Gloria.

Et repetitur^' spiritus.
Kyrieleyson . christe eleyson . kyrieleyson.

^ Inclinendo : BM. Inclinans : A.

- om. R.A. 3 Christum: add. BM.A.R. dominumnostrum iesum : o//7. J,

^ paternam : BM. ^ dissipentur : A. ® recipitur : BM.

38 ALPHABETUM SACERDOTUM. [Douce 14.

\Iiinctis nianibits in medio altaris^ dicat sacerdos. [a. iiij.

GLoria in excelsis deo . Et in terra pax hominibus bone
voluntatis . Laudamus te . Benedicimus te . Adoramus
te . Glorificamus te . Gratias agimus tibi propter magnam
gloriam tuam . Domine deus rex celestis deus pater omnipotens .
Domine fili vnigenite iesu christe . Domine deus agnus dei filius
patris . Qui tollis peccata mundi miserere^ nobis . Qui tollis
peccata mundi suscipe deprecationem nostram . Qui sedes ad
dexteram patris miserere nobis . Quoniam tu solus sanctus Tu
solus dominus . Tu solus altissimus iesu christe . Cum sancto
spiritu in gloria dei patris . Amen.

Tunc vertat se ad populimt dicendo.

Dominus vobiscum.
[I^ Et cum spiritu tuo.]

Oratio.

DEus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti :
da nobis in eodem spiritu recta sapere et de eius semper
sancta^ consolatione gaudere . Per dominum.^
TN diebus illis. Cum audissent apostoli qui erant hierosolimis
^ quia recepisset samaria verbum dei miseruntad eos petrum
et iohannem . Qui cum venissent orauerunt pro ipsis vt acciperent
spiritum sanctum Nondum enim in quemquam illorum venerat .
set baptisati tantum erant in nomine dommi iesu . Tunc
imponebant manus super illos et accipiebant spiritum
sanctum

I^ Beata gens cuius est dominus deus eorum populus quern
elegit dominus in hereditatem sibi.

Versus . Uerbo domini celi firmati sunt et spiritu^ ori eius
omnis virtus/ eorum . Beata gens , Alleluya. [a. iiij. d.

Versus . Ueni sancte spiritus reple tuorum corda fidelium et
tui amoris in eis ignem accende . Alleluya.

Sequentia.

UEni sancte spiritus , et emitte celitus , lucis tue radium.
Ueni pater pauperum , veni dator munerum , veni lumen
cordium.

Consolator optime , dulcis hospes anime , dulce refrigerium
In labore requies in estu temperies , in fletu solatium.
O lux beatissima , reple cordis intima , tuorum fidelium.

^ altari: R.A. ^ misere : A. ^ <?;«. BM.

* oin. A. nostrum iesum christum filinm tuum . Qui tecum viuit : add. BM.
nostrum : add. R. ^ spiritus : R.

Douce 14.] ALPHAS ETUM SACERDOTUM. 39

Sine tuo numine , nichil est in lumine , nichil est innoxium.

Laua quod est sordium^ , riga quod est aridum , sana quod est
saucium.

Flecte quod est^ rigidum , foue quod est frigidum , rege quod
est deuium

Da tuis fidelibus in te confidentibus^ sacrum septenarium.

Da virtutis meritum , da salutis exitum da perhenne gaudium .
Amen.

Defferat\ mis sale ad aliud latus dicendo.

Domine labia mea aperies et os meum annunciabit laudem
tuam

C Deinde visitet hie saerificium surgendo^ patenani supra quam
debet esse Jiostia , respiciendo infra calicein si sit vinuni et aqua et
dicat.

Jube domine^ benedicere.

Dominus sit in corde meo et in labijs meis ad digne pronun-
ciandum sanctum euangelium dei . In nomine patris et filij et
spiritus sancti . Amen . Faciendo crucem.

H Alia benedictio quando dyaconus dicit euangelium et petit
benedictionem a presbytero dicendo

Jube domine* benedicere.

C Sacerdos respondeat

Spiritus sanctus sit in corde tuo et in labijs tuis ad/digne [a. v.
proferendum sanctum euangelium.

In nomine patris et filij et spiritus sancti . Amen.

f[ Benedictio incensi in festis solemnibus

Ab illo sanctificeris in cuius honore cremaberis .
In nomine patris et filij et spiritus sancti . Amen.

C Sequitur Dominus vobiscum. [I^. Et cum spiritu tuo]

Sequentia sancti euangelij secundum lohanneni.

Faciendo crucem super euangelium dicenao sequentia Deinde
faciat crucem in fronte in oi^e et in pectore.^

IN illo tempore . Dixit iesus discipulis suis . Si quis diligit me
sermonem meum seruabit . Et pater meus diliget eum et ad
eum veniemus et mansionem apud eum faciemus . Qui non
diligit me sermones meos non seruat . Et sermonem quern
audistis non est meus : sed cius qui misit me patris . Hec locutus
sum vobis : apud vos manens . Paraclytus autem spiritus quem

1 sordidum : A. J. R. BM. 2 ^„^. r.

2 confitentibus : BM. * leuando : A.

^ donne : BM. without any sign of contraction. * coram se : add. BM.

40 ALPHABETUM SACERDOTUM. [Douce 14.'

mittet pater in nomine meo ille vos docebit omnia et suggeret
vobis omnia quecumque dixero vobis . Pacem relinquo vobis :
pacem meam do vobis . Non quomodo mundus dat ego do vobis .
Non turbetur cor vestrum neque formidet . Audistis quia ego
dixi vobis vado et venio ad vos . Si diligeretis me gauderetis
vtique quia vado ad patrem quia pater maior me est.
Et nunc dixi vobis priusquam fiat vt cum factum fuerit
credatis . lam non multa. loquar vobiscum Uenit enim princeps
mundi huius et in me non habet quicquam Sed vt cognoscat
mundus quia diligo patrem . Et sicut mandatum dedit michi
pater sic facio.

\Sacerdos faciendo crucem super euangelium dicat. [a. v. b.

Deo gratias per^ euangelica dicta deleantur nostra delicta .
Amen. Hec sunt verba sancta credo et^ confiteor.
Et postea dicat.

CRedo in vnum deum Patrem omnipotentem Factorem celi
et terre . Uisibilium omnium et inuisibilium Et in vnum
dominum iesum christum filium dei vnigenitum . Et ex patre
natum ante omnia secula . Deum de deo lumen de lumine deum
verum de deo vero . Genitum non factum consubstantialem'
patri per quem omnia facta sunt . Qui propter nos homines et
propter nostram salutem descendit de celis . '^Et incarnatus est
de spiritu sancto ex maria virgine* . et homo factus est . Cruci-
fixus etiam pro nobis sub poncio pilato passus et sepultus est .
Et resurrexit tercia die secundum scripturas . Et ascendit in
celum sedet ad dexteram patris Et iterum venturus est cum
gloria iudicare viuos et mortuos . Cuius regni non erit finis . Et
in spiritum sanctum dominum et viuificantem . Qui ex patre
filioque procedit . Qui cum patre et filio simul adoratur et cumf
glorificatur^ . Qui locutus est per prophetas Et vnam sanctam
catholicam et apostolicam ecclesiam . Confiteor vnum baptisma
in remissionem peccatorum . Et expecto resurrectionem mortu-
orum . Et vitam venturi seculi . Amen.
Uertat se erga^ populnin dicendo.
Dominus vobiscum [I^.] Et cum spiritu tuo."

Oremus.

/C Versus altare, [a. vi.

Confirma hoc deus quod operatus es in nobis a templo tuo
quod est in hierusalem tibi offerent reges munera alleluya.

^ hec : add. A. ^ qjji^ ^^

•^ cum substantialem : BM. ^ — ^ om. R.

^ Thus in J. BM. but conglorificatur : R.A. *> ad : A. ' spirituo : R.

Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM. 4I.

f[ hingat inarms ante altar e dicendo.

Uid retribuam^ domino pro omnibus que retribuit michi .
Calicem salutaris accipiam , et nomen domini inuocabo.

C Surgat^ calicem dicendo.

OUscipe sancta trinitas banc oblationem quam ego peccator et^
*--^ indignus famulus tuus tibi offerre presumo pro meipso pro
istis et pro omni populo christiano vt in presenti seculo remis-
sionem cunctorum peccatorum recipiant et in futuro "^vitam
consequantur"^ eternam Et pro' anima famuli tui et pro animabus
famulorum famularumque tuarum vt eis vitam eternam tribuas
et omnium sanctorum tuorum iubeas esse consortes . In nomine
patris etc.

f[ Faciat crucem cum calice supra corporalia et ponendo calicem
in medio postea capiat patenam cum hostia di\cendo\^

T N nomine sancte et indiuidue trinitatis descendat hie' panis
^ iste et benedictio dei patris omnipotentis et filij et spiritus
sancti descendat super nos et maneat semper Amen . In nomine
patris etc.

C ^i^ coopei^iat calicem ciwi corporalibus faciendo crucem super
calicem et hostiam dicendo . In nomine patris.^

C ^Delude vadat lotum^^ mantis dicendo.^
/T Auabo^^ inter innocentes manus meas et circum- [a. vi. b.
-^ dabo^^ altare tuum domine.

vt audiam vocem laudis tue et enarrem vniuersa mirabilia
tua.

Domine dilexi decorem domus tue et locum habitationis glorie
tue

Ne perdas cum impijs deus animam meam et cum viris
sanguinum vitam meam.

Iniquorum^'" manibus iniquitates sunt dextera eorum repleta
est muneribus.

Ego autem in innocentia mea ingressus sum redime me
domine et miserere mei.

Spes^'^ enim meus stetit in directo in ecclesiis benedicam^^ te
domine

^ tribuam : R. 2 Leuet : A.

^ ojti. A. 4 — ■* vsque consequamur : A.

^ om. R.A. 6 dicendo : at length in BM. dicens : R. A.

' his : R. 8 etc. add. A. ^—^ om. J.

^° locum : BM. 11 Leuabo : J. 12 circumdabor : A.

^^ 7>i7/j- J.BM. in quorum : R.A.

^^ In the Bodleian copy thesis struck through in ink. Pes. A.J. Spes : R. pes ?*«
BM. but in this edition space is left for the capital letters at beginning of each verse
of this psalm^ and elsewhere. ^^ benenicam : A.

42 ALPHABETUM SACERDOTUM, [Doucb 14.

Gloria patri et filio et spiritui sancto.

Sicut erat in principio et nunc et semper.^

C kyrieleyson . Christe eleyson

C kyrieleyson.

Pater noster.^

Post lotionem manuum signet se signo crucis starts in medio
altaris et dicat.

In nomine patris . etc.

Ueni sancte spiritus reple tuorum corda fidelium et tui amoris
in eis ignem accende.

C Deinde inclinet se ante altare et dicat.

IN spiritu humilitatis et animo contrito^ suscipiamur a tc
domine et sic fiat sacrificium nostrum vt a te suscipiamur*
hodie et placeat tibi domine deus meus . In nomine patris etc.
Faciendo crucem super altare oscularido eum.
Deinde ponat manus supra sacrificinin dicendo.

UEni inuisibilis sanctificator^ et custos benedic et hoc sanctifi-
ca^ sacrificium nomini sancto tuo preparatum . In nomine
patris . etc.

/C Faciendo crucem supra totum sacrificium. [a. vii.

Postea iungat manus suas"^

ORate deum pro^ me fratres et sorores et ego pro vobis vt
meum sacrificium pariterque vestrum sit domino deo nostro
acceptum . Per christum.

Domine exaudi orationem meam.
Et clamor meus ad te veniat.
Dominus vobiscum
et cum spiritu tuo.

Oremus.

MUnera quesumus domine oblata sanctifica et corda nostra
sancti spiritus illustratione emunda . Perdominum nostrum
iesum christum fiiium tuum Qui tecum viuit et regnat in vnitate
eiusdcm spiritus sancti deus . Per omnia secula seculorum .
Amen.

H Tunc osculetur patenam^

C Deinde extendat manus dicendo.

PEr omnia secula seculorum . Amen.
Dominus vobiscum [Et cum spiritu tuo]

^ et in secula seculorum. Amen. add. J.

2 Etnenos: add. R.A. « contricto : BM. •* Suscipiatur : J. BM.

■* sacrificator : A. *' sacrifica : A. ' dicendo: J.BM.

^ ovi. J. '^ paternam : BM.

Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM, 43

Sursum corda. [Habemus ad dominum]

Gratias agamus domino deo nostro. [Dignum et iustum est]

Uere dignum et iustum est equum et salutare . Nos tibi
semper et vbique gratias agere . Domine sancte pater omni-
potens eterne deus per christum dominum nostrum Per quern
maiestatem tuam laudant angeli , adorant dominationes tremunt
potestates . Celi celorumque virtutes ac beata seraphin socia
exultatione concelebrant . Cum quibus et nostras voces vt
admitti iubeas deprecamur supplici confessione dicentes.

Sanctus . Sanctus . Sanctus dominus deus sabaoth . Pleni sunt
celi et terra gloria tua osanna in excelsis Benedictus qui venit in
nomine domini osanna in excelsis.

/f[ Sacerdos se inclinet ante altare inanibus iunctis [a. vii. b.

dicendo.

TE igitur clementissime pater per iesum christum filium tuum
dominum nostrum supplices rogamus ac petimus vti^
accepta habeas et benedicas.

f[ Faciat crucem super calicem et hostiain dicendo

Hec \j^f dona , hec [>I<] munera , hec [>I<] sancta sacrificia
illibata.

f[ Extendat manus dicendo

T N primis que tibi offerimus pro ecclesia tua sancta catholica
-■■ quam pacificare custodire et regere digneris toto orbe
terrarum vnacum famulo tuo . N . Papa tuo^ et antistite nostro et
rege nostro et omnibus ortodoxis atque'' catholice et apostolice
fidei cultoribus.

f[ Htc oret in mente pro viuis dicendo.

1\ /r Emento domine famulorum famularumque tuarum .N. ^
^^ et omnium fidclium circumstantium atque omnium fidelium
christianorum quorum tibi fides cognita est et nota
deuotio pro quibus tibi offerimus vel qui tibi offerunt
hoc sacrificium laudis pro se suisque omnibus pro redemptione
animarum suarum ^pro spt^ salutis et incolumitatis sue ^terque
reddimit" vota sua eterno deo viuo et vero,

/"^Ommunicantes et memoriam venerantes . In primis gloriose
^^-^ semperque virginis marie genitricis dei et domini nostri iesu
christi Sed et beatorum apostolorum ac martyrum tuorum .

^ om. R. vt : A. ^ The spaces left for crosses have been filled in in K.

^ om. A. * et : A.

f om. J. 6 — 6 proipse : BM.

' — 7 teique redimit : thus in J. BM. R. tibique reddunt : A.

44 ALPHABETUM SACERDOTUM. [Douce 14.

Petri Pauli Andree lacobi lohannis Thome lacobi Philippi
Bartholomei Mathei Symonis^ et Thadei Lini Cleti Cle/ [a. viii.
mentis Sixti Corneli Cypriani Laurentij Grisogonij^ : lohannis
et Pauli Cosme et Damiani Et omnium sanctorum tuorum
quorum mentis precibusque concedas Vt in* omnibus^ pro-
tectionis tue muniamur auxilio . Per eundem dominum.-'

Ponat vtanus supra calicem et hostiam dicendo.

TJAnc igitur oblationem seruitutis nostra sed et cuncte
-*■ -■- famiHe tue^ quesumus domine vt placatus accipias diesque
nostros in tua pace dispone atque ab eterna damnatione nos
eripi'' et in electorum tuorum iubeas grege munerari^ . Per
dominum nostrum'-^

'^^ Supra calicem et Jiostiam fac^^ tres criices dicendo^^

QUam oblationem tu deus omnipotens in omnibus quesu-
mus . bene[ ^ Jdictam^- . [ >J< ] ascriptam [ >J< ] ratam . Rationalem
acceptabilemque facere digneris vt nobis Supra hostiam Corpus^^ .
Supra calicem . Et sanguis [>J^]^* fiat dilectissimi filij tui domini
nostri iesu christi.^^

Jungat manus dicendo ihesu christi.^^

Hie accipiat hostiam et teneat in manibus ante pectus suum

dicendo.

Ui pridie quam pateretur accipit^*^ panem in sanctas ac
venerabiles manus suas.

f[ Hie eleuet manus dicendo.

Et eleuatis oculis in celum ad te deum patrem suum omni-
potentem tibi gratias agens.

C Facial^' crucem super hostiam.

Bene[i^]dixit^^ fregit deditque discipulis suis dicens . accipite
et manducate ex hoc omnes.

/C Consecratio panis. [a. viii. b,

C Hoc est enim corpus meum.

^ 0})i. A. 2 77^^^j R^ Grisogoni : J. BM. Grisogni : A

^ — ^ omnibus vt : A. ■* oin. R,

^ nostrum iesum : add. BM. nostrum iesum cristum filium tuum. Qui tecum
viuit &c. add. J. nostrum iesum christum : add. R.A. ^ om. A.

7 eripiet : J. R. BM. « numerari : J. BM. R.A. » iesum : ada. BM.

1') — 10 ojfi^ A^ n facial : R. ^"^ There are crosses here in A.

^^ Cor + pus : A. In BM. the space for the cross is before Supra hostiam.

" san + guis : A. '^^ criste : J. ^^ accepit : A. R.J, ^'' Fiat : R. A.

Douce 14.] ALF/JABETUM SACERDOTUM. 45

C His diet is letiet corptis cJiristi .posiea discoperiaf- calicein et
accipiat i7i inanibus dicendo.

SImili modo posteaquam- cenatum est accipiens et hunc
preclarum calicem in sanctas ac venerabiles manus suas.
Itemque tibi gratias agens bene[^]dixit^ deditque discipulis*
dicens . Accipite et bibite ex hoc omnes.

tl Consecratio sanguinis.

HIc est enim calix sanguinis mei noui et eterni testa-
menti mysterium fidei qui pro vobis et pro multis
effundeter in remissionem peccatorum.

^ Hie leuet calieem et leuando dieat.

Hec quotienscumque feceritis in mei memoriam facietis.
f[ Hie cooperiat ealieeni cwn eorpoi^alibus : deinde extendat
manus eoram altari dieendo.

INde^ et memores domine nos tui serui sed et plebs tua
sancta eiusdem christi filij tui domini dei^ nostri tarn beate
passionis necnon et" ab inferis resurrectionis sed et in celos
gloriose ascensionis offerimus preclare maiestati tue de tuis
donis ac datis.

C ^Faeiat erueern supra^ eorpus et sanguinem simul dieendo.
Hostiam [►I^]^ puram , hostiam [>J<] sanctam , hostiam [>J<]
immaculatam . Panem sanctum vite eterne . Et calicem [>J<]
salutis perpetue.

I Extendat braehia dieendo. [b. i.

SUpra que propicio ac serene vultu respicere digneris et
accepta habere sicuti accepta habere^ dignatus es munera
pueri tui iusti abel et sacrificium patriarche nostri abrahe et
quod tibi obtuHt summus sacerdos tuus melchisedech sanctum
sacrificium immaculatam hostiam.

Hie inelinet se ante altar e ponendo braehia in moduin crucis

dieendo.

SUpplices te rogamus omnipotens deus iube hec perferri^*^
per manus sancti angeli tui in sublime altare tuum in con-
spectu diuine maiestatis tue vt quot quot ex hac altaris
participations

^ discooperiat : J. R. A. ^ postquam : J.

2 There are crosses inserted here ink. "* suis : add. A.

^ So also J. BM. R. Vnde : A. ^ out. J. ' om. A.

8 — 8 Fiant cruces supra : A. ^ habe : R. ^^ proferri : R.

46 ALPHABETUM SACERDOTUM. [DoucE 14.

Hie osculetur^ altare dicendo sacrosanctum filij tui.
Hie eleuans osculetur^ altare^ dieendo.
Corpus^ et san[»J<]^guinem sumpserimus omni benedictione*
celesti et gratia repleamur : Per eundem christum dominum
nostrum . Amen.

Hie oret pro defunetis dieendo.

MEmento etiam domine famulorum famularumque tuarum
qui nos precesserunt cum signo fidei et dormiunt in somno
pacis .N. Ipsis domine et® omnibus in christo quiescentibus
locum refrigerij lucis et pacis vt indulgeas deprecamur Per
eundem christum dominum nostrum/

Hie pereutiat peetus suum dieendo.

Nobis quoque peccatoribus famulis tuis de multitudine
miserationum tuarum sperantibus partem aliquam et
societatem donare digneris cum tuis Sanctis/ [b. i. b.
apostolis et martyribus . Cum lohanne Stephano Mathia
Barnaba Ignatio Alexandro Marcellino Petro Felicitate
Perpetua Agatha Lucia Agnete Cecilia^ Anastasia . et cum
omnibus Sanctis tuis intra quorum nos consorcium non
estimator meriti sed venie quesumus largitor admitte . Per
christum.

fl Hie faeiat tres eruees sup7'a eorpus et sanguinein euin

manibus.

PEr quem hec omnia domine semper bona creas sancti[>JiP-
ficas , viui[^]^ficas , bene[>I<]''*dicis et prestas nobis.

f[ Hie faeiat tres eruees de eorpore ehristi super ealieem et
due vltime super eorporalia dieendo.

Per ipsum [►J^p et cum [^p ipso . et in [>I<p ipso est ti[>J<p
bi deo patri [^] omnipotenti . in vnitate spiritus [>J<p sancti
omnis honor et gloria.

C Hie eooperiat ealieem eum^^ eorporalibus et extendat manus

dieendo.

"L)Er omnia secula seculorum.^^

^ obsculetur : R. - om. R. A.

' Cor + pus : A. ^ There is a cross here in A.

° bene + dictione : A. ^ om. J. R.

' Amen : add. A. J. BM. R. 8 Cellia : R.

* There is a cross here in A. ^'^ ovi. A. ^^ Amen : aad. A.

Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM, 47

Oremus.

Preceptis salutaribus moniti^ et diuina institutione formati
audemus dicere.

Pater noster qui es in celis sanctificetur nomen tuum . Ad-
ueniat regnum tuum . Fiat voluntas tua sicut in celo et in terra .
Panem nostrum cotidianum da nobis hodie . Et dimitte nobis
debita nostra : sicut et nos dimittimus debitoribus nostris . Et
ne nos inducas in tentationem.

kPopidus 7'espondeat . Sed libera nos a malo.
/C Sacerdos Amen . Leuando patenain sursuin dicendo [b. ii.
men.
Ibera nos^ quesumus domine ab omnibus malis preteritis
-* presentibus et futuris et intercedente pro nobis beata et
gloriosa semperque virgine dei genitrice maria . et beatis
apostolis tuis.

f[ Hie tangat de patena corpus christi postea calicem in tribus

locis dicendo.

Petro et paulo atque andrea cum omnibus Sanctis tuis da
propicius pacem in diebus nostris vt ope misericordie tue adiuti
et a peccato simus semper liberi et ab omni perturbatione
securi.

C Aceipiat corpus christi cum^ reuerentia et frangat super
calicem in tribus par tibus dicendo.

Per eundem* dominum nostrum iesum* christum filium tuum
qui tecum viuit et regnat in vnitate spiritus sancti deus.^

C Hie dicat sacerdos.^
Per omnia secula seculorum.

C '^Hicfaciat tres cruces de' parte corporis christi supra^
calicem dicendo.^

pAx^ domini sit semper^ vobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis.
Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis.
Agnus dei qui tollis peccata mundi dona nobis pacem.

* monitis : R. 2 qjji^ j^ g^^ r,

' maxima : add. A. ^ christum : A. ^ — ^ Amen : A.

' altius : add. A. "^ — "* Facial hie tres cruces tertia : A.

^ super : A. ^ Jlere are crosses in A.

48 ALPHABETUM SACERDOTUM. [Douce 14.

C Hic^ dictis mittat particulain hostie cum qua signaiiif'
sanguinem ^in calice^ dicendo,
/T_TEc sacrosancta commixtio corporis et sanguinis [b. ii. b.
-*• ■■' domini nostri iesu christi fiat michi et omnibus sumentibus
salus mentis et corporis ef* ad vitam ^capescendam eternam^
preparatio salutaris . Per eundem.^

Da pacem domine in diebus nostris quia non est alius qui
pugnet pro nobis nisi tu deus noster.
Fiat pax in virtute tua.
Et habundantia in turribus tuis.

Hie accipiat pacem.

Pax tibi frater et vniuerse sancte ecclesie dei.
Gloria in excelsis deo et in terra pax hominibus bone volun-
tatis.

Ante communionem dicat istas orationes.

Oratio.

DOmine sancte pater omnipotens eterne deus da michi hoc
corpus et sanguinem'' domini nostri iesu christi ita digne
sumere vt per hoc merear remissionem omnium peccatorum
meorum accipere et tuo sancto spiritu repleri quia tu es deus
solus et preter te non est alius cuius regnum gloriosum sine fine
permanet in secula seculorum . Amen.

Oratio.

T~^Omine iesu christe filij^ dei viui qui ex voluntate patris
-"^ cooperante spiritu sancto per mortem tuam mundum viuifi-
casti libera me queso^ per hoc sacrosanctum corpus et sanguinem
tuum ^^a cunctis iniquitatibus meis^^ et ab vniuersis malis^". et fac -j
me tuis semper obedire mandatis et a te nunquam imperpetuum
separari permittas . Qui viuis et regnas cum eodem^^ patre in
vnitate eiusdem spiritus sancti deus . Per omnia.^^

I A nte sumptionem corporis christi. [b. iii.

/^^Orpus domini nostri iesu christi custodiat et conseruet
^-^ animam meam in vitam eternam . amen.
In nomine [^]^^ patris et filij et spiritus sancti.

1 Hiis : J. BM. A. R. - xrv: add. A.

•'—3 om. J. BM. A. R. ^ om. BM. J.

•■5 — 5 eternam promerendam et recapescendam : A.

" om. J. BM. R. Per eundem : om. A.

' filii tui : add A. » fill : J. A. ^ ^„^, j^ a. R. BM.

10 — 10 a,b omnibus iniquitatibus et vniuersis malis meis : A.

"'^ obedire : add R. ^'^ deo : A.

'•' secula secularum. Amen : add. A.

'* There is no cros^ nor space for cross here in A.

Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM. 49

Postea discooperiat calicem et^ suniendo sanguinem dicat.

Corpus et sanguis eiusdem domini nostri iesu christi custodiat
animam meam in vitam eternam . amen.

Deinde dicat capiendo vinuin cum aqua.

Quod ore sumpsimus^ domine pura mente capiamus et de
corpore et sanguine domini nostri iesu christi fiat nobis remedium
sempiternum in vitam eternam . amen.

Et verbum caro factum est et habitauit in nobis.

Agimus tibi gratias rex^ omnipotens deus etc. \i.e, pro universis
beneficiis tuis . Qui vivis et regnas deus . Per omnia secula
seculorum . Amen.]

Nunc dimittis seruum'^ . etc.

Gloria patri.

Sicut erat.

kyrieleyson . Christe eleyson . kyrieleyson.

Pater noster.

Deinde sequitur communio.
Factus est repente de celo sonus aduenientis spiritus vehe-
mentis vbi erant sedentes alleluya . et repleti sunt omnes spiritu-
sancto loquentes magnalia dei alleluya alleluya.

C Ueriat se ad popuhtm dicendo.

Dominus vobiscum.
Et^ cum spiritu tuo.

Oratio.^

SAncti spiritus quesumus domine corda nostra mundet infusio
et sui roris intima aspertione" fecundet Perdominum nostrum
iesum christum filium tuum Qui tecum viuit et regnat in vnitate
eiusdem^ spiritus sanc/ti deus . Per omnia ^secula [b. iii. b.
seculorum.^

Dominus vobiscum.

Ite missa est etc.
C N'ota quod qiiando dicitur Gloria in excelsis deo dicitur Ite

missa est . Alias dicitur Benedicamus domino . Et pro defunctis

Requiescant in pace.

C Deinde inclinatus^^ coram altari dicat.

Oremus.

pLaceat tibi sancta trinitas obsequium seruitutis mee et presta
-*- vt hoc sacrificium laudis quod oculis tue maiestatis indignus

^ om. A. 2 sumpserimus : R. ^ om. BM. ^ otn. J. tuum : add. R. A.

^ Respondeant : prcef. J. BM. A. Respondeat : prsf. R.

« Oremus : A. om. J. R. BM. ^ aspersione : J. BM. A. R.

8 ovi. A. 9— » om. BM. Amen : add. A. 10 inclinato : R.J.BM.

T.M. E

50 ALPHABETUM SACERDOTUM. [Douce 14.

obtuli tibi sit acceptabile michique et omnibus pro quibus illud
obtuli sit te miserante proficiabile^ . "Qui viuis.^

C Delude osculetur altare et dicat.

Adiutorium nostrum in nomine domini.
Qui fecit celum et terram.
Sit nomen domini benedictum.^
[Ex hoc nunc et usque in secula.]

i[ Faciendo crucem cum patena dicat,

Oremus.

benedicat nos omnipotens deus pater et filius* et spiritus
sanctus . Amen.

C Deinde dicat sacerdos.

Dominus vobiscum.
Et cum spiritu tuo.
Initium sancti euangelij secundum iohannem

T N principio erat verbum et verbum erat apud deum et deus
-*■ erat verbum . Hoc erat in principio apud deum . Omnia per
ipsum facta sunt et sine ipso factum est nichil . Quod factum est
in ipso vita erat et vita erat lux hominum et lux in tenebris lucet
et tenebre eam non comprehenderunt . Fuit homo missus a deo
cui nomen erat iohannes. Hie venit in testimonium /vt testi- [b. iv.
monium perhiberet de lumine vt omnes crederent per ilium .
Non erat ille lux sed vt testimonium perhiberet de lumine . Erat
lux vera que illuminat omnem hominem venientem in hunc
mundum . In mundo erat et mundus per ipsum factus est^ : et
mundus eum non cognouit . In propria venit et sui eum non
receperunt Quotquot autem receperunt eum dedit eis potestatem
filios dei fieri . His qui credunt in nomine eius qui non ex san-
guinibus neque ex voluptate^ carnis neque ex voluntate viri sed
ex deo nati sunt . Et verbum caro factum est et habitauif^ in
nobis et vidimus gloriam eius gloriam quasi vnigeniti a patre
plenum gratie et veritatis.

Deo gratias.

Te inuocamus , te adoramus , te glorificamus , o beata
trinitas.

Sit nomen domini benedictum.

Ex hoc nunc et vsque in seculum.

^ propiciabile : A. BM.

2 — 2 pg^ dominum nostrum iesum |christum : A. BM. Per etc. : J. Per dominum
nostrum : R.

^ Here J. now ends, B. vi. being lost. ^ A space for a cross here in BM,

^ om. R. ^ voluntate : A. R. BM. ' habitabit : BM.

Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM. 51

Oratio.

PRotector in te sperantium deus sine quo nichil est validum
nichil sanctum multiplica super nos misericordiam tuam vt
te rectore te duce sic transeamus per bona temporalia vt non
amittamus eterna. Per christum dominum nostrum.^

ECclesiam tuam quesumus domine benignus illustra vt beati
iohannis apostoli tui et euangeliste illuminata doctrinis ad
dona perueniat sempiterna Per dominum nostrum iesum
christum.

/^Mnipotens sempiterne deus qui dedisti famulis tuis in
^^ confessione vere fidei eterne tri/nitatis [b. iv. b.
gloriam agnoscere et in potentia maiestatis adorare vnitatem
quesumus vt eiusdem fidei firmitate ab^ omnibus semper
muniamur^ aduersis . Qui viuis et regnas deus . Per omnia
secula seculorum Amen.

Dominus vobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Sacerdos dicat Benedicite.
Respondeat^ . Dominus.

A subitanea et improuisa morte liberet nos pater et filius et
spiritus sanctus . amen.

;-Et benedictio dei patris omnipotentis descendat super nos^ et
maneat semper.

^In nomine patris et filij et spiritus sancti . Amen.^

Explicit alphabetum seu instructio sacerdotum .

''Impressum parisij in bellovisu a Magistro Guidone merca-
tore.Anno domini .1499. die .10. Septembris.

C Pour iehan petit. ''

^ Amen : add. A. '^ om. R. ^ protegamur : A.

* Respondeant : A. BM. ^ vos : A. * — ^ om. A.

'—7 om. BM. R. A.

E 2

ORDINARIUM CONSTANCIENSE

i557.

Missale cunctis sacerdotibus || iuxta Constancien. diocesis
institutum rem diuinam || celebrare volentibus vtilissimum : ac
recenter correllctum et augmentatum. In eo siquidem diligens
le||ctor locos ex sacra Biblia coUectos in singulis pa||ginarum
marginibus repositos inueniet. Item le||ctionum euangeliorum
orationum et postcommunio||num accentus facile reperiet et
intelliget. Pluresque || missas nundum impressas inueniet : que
sequentis || pagelle tenor indigitabit.

[Mark of Robert Valentin.]

C Impressum Rothomagi . Anno domini millesimo || quin-
gentesimo quinquagesimo septimo . et perfe||ctum mense Martio.

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 55

[SPECULUM CELEBRANTIS.]

/ * * * [fo. >J< ^ iij.

t[ His omnibus debite consyderatis sacerdos celebrare volens .
priino lauet manus siias dicens.

IArgire nobis omnipotens pater . vt sicut exterius abluuntur
-^ inquinamenta corporum : sic a te mundentur interius
pollutiones mentium . per christum.

f[ Postea altari parato tribus viappis, vt predictuin est^ ponat ^
sacerdos pa7iem super patenam . et vinurn et aquam in calice, et
duin ponit vinum in calice dicat.

De latere domini nostri iesu christi exiuit sanguis nostre
redemptionis et aqua pariter baptismatis in remissionem pecca-
torum.

Deinde ponat aquam dicens.

Commixtio vini et aque pariter fiat. In nomine patris ^ et
filij et spiritussancti. Amen.

C Sequuntur orationes ad vestiendum sacerdotem.

Sacerdos capiendo amictum signet se dextera manu cornu
amictus tenente dicens.

In nomine patris ^ et filij et spiritussancti. Amen.

Pone domine galeam salutis in capite meo : ad expugnandas
et superandas /omnes dyabolicas fraudes. Per [fo. ^^ iij.<^.
christum.

Ad albam^

Indue me domine vestimento salutis : et tunica iustitie et
indumento letitie circunda me semper. Per christum.

Ad cinguhim,

Precinge domine cingulo fidei et virtute castitatis lumbos
cordis et corporis mei , et in eis extingue flammam libidinis : vt
maneat in ipsis iugiter tenor totius castitatis. Per christum.

Ad manipulum.

Te deprecor omnipotens deus : vt sic merear manipulum y
deportare , quatinus cum patientia et exultatione ilium deferendo
.cum beatis et iustis portionem accipiam. Per christum.

56 ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557.

Ad stolam.

Stola iocunditatis indue me domine : et coronam pulchritudinis
pone super caput meum. Per christum.

A d casiilam.

lugum tuum domine suaue est , et onus tuum leue . Idcirco
presta vt illud valeam deportare quatinus tuam consequi possim
misericordiam saluator mundi. Qui in trinitate perfecta viuis
et regnas deus . Per omnia secula secu[l]orum . Amen.

C Consequenter dicat sacerdos sequentein psalmum tetiens,,
ambabus nianibus casiilam super altar e positam.

TVdica me deus et discerne causam meam de gente non
-■- sancta : ab homine iniquo et dolosef erue me.

Quia tu es deus fortitude mea : quare me repulisti et quare
tristis incedo dum affligit me inimicus ?

Emitte lucem tuam et veritatem tuam : ipsa me deduxerunt
et adduxerunt in montem sanctum tuum, et in tabernacula
tua.

Et introibo ad altare dei : ad deum qui letificat iuuentutem
meam.

Confitebor tibi in cythara deus deus meus : quare tristis es
anima mea , et quare conturbas me.

Spera in deo : quoniam adhuc confitebor illi salutare vultus
mei et deus meus.

Gloria patri et filio. Sicut erat.

C Finito psalmo sacerdos signando se dextra manu et castdam
sinistra tenendo et postmodum illain induendo vertendo se ad
populum dicat.

In nomine ^ patris et filij et spiritus sancti . Amen.

Introibo ad altare dei ad deum qui letificat iuuentutem
meam.

Kyrie eleyson . Christe eleyson . Kyrie eleyson.

Pater noster.

Et ne nos inducas in tentationem.

Clericus respondet. Sed libera nos a malo.

Sacerdos. Confitemini domino quoniam bonus.

Clericus. Quoniam in seculum misericordia eius.

Sacerdos. Ego reus et indignus sacerdos. Confiteor deo
omnipotenti . et cetera.

Quo finito dicat clericus Amen . Misereatur tui omnipotens
deus . et Confiteor deo omnipotenti.

Tmic sacerdos dicat Amen . Per sanctam Incarnationem . vel
Natiuitatem . vel Circuncisionem . vel Apparitionem . vel sacrum

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 57

leiunium . vel Meritum passionis . vel gloriosam Resurrectionem .
vel Admirabilem ascensionem . vel pijssimam misericordiam
domini nostri iesiu christi.

Capiatur quod predictorum plaaierit secundum temporis exigen-
tiain et celebrantis deuotionem.

Per gratiam sancti spiritus paracliti , per auxilium et signum
sancte ^ crucis . Per intercessionem beate et gloriose semper
virginis marie , et per merita beatorum apostolorum petri et
pauli.

Potest hie ex detiotione fieri inentio aliorum sanctortim et
sarictarum.

Et omnium sanctorum et sanctarum . Misereatur vestri
om/nipotens deus : et dimissis omnibus peccatis [fo. ^ ^ iiij.
vestris perducat vos ad vitam eternam.

Cleincus respondet Amen.

Sacerdos signans seipsuin et vertens se ad populuni et super euin
faciens signum crucis dicat.

Indulgentiam absolutionem et remissionem omnium pecca-
torum vestrorum , spatium vere penitentie , emendationem morum
et vite , gratiam et consolationem sancti spiritus tribuat vobis
omnipotens pater ^ pius et misericors dominus.

Clericus. Amen.

Sacerdos dicat versus sequentes et clericus respondeat.

y. Ora pro nobis sancta dei genitrix.

-^. Vt digni efficiamur promissionibus christi.

V. Domine deus virtutum conuerte nos.

^. Et ostende faciem tuam et salui erimus.

y. Domine exaudi orationem meam.

^. Et clamor meus ad te veniat.

y. Dominus vobiscum.

\^. Et cum spiritu tuo.

f[ Tmic sacerdos ante altare iticlinatus iunctis majiibus dicat
\^ubmissa voce hanc orationem.

Oremus.

"T^Eus qui tribus pueris mitigasti flammas ignium . concede
^-^ propitius : vt nos famulos tuos non exurat flamma
vitiorum.

f[ Postea erigat se et osculans altai'e , ac manus sursum erigens
[dicat orationes sequentes , sifte Oremus.

T TRe igne sancti spiritus renes nostros et cor nostrum domine
' ^^ vt tibi casto corpore seruiamus et mundo corde placea-
mus.

S8 ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557.

A Ctiones nostras quesumus domine aspirando preueni , et
-^"^ adiuuando prosequere : vt cuncta nostra operatio a te
semper incipiat , et per te cepta finiatur . Per dominum
nostrum.

C Tmic accedens ad dextrum cornu altaris humiliando se et
osculmido iniaginem christi in missali impressi iunctis manibus
dicat.

Adoramus te christe et benedicimus tibi quia per sanctum
crucem tuam redemisti mundum.

V. Qui passus es pro nobis.

Rin. Domine miserere nobis.

Oremus.

13 Espice quesumus domine super banc familiam tuam : pro-
-■-^ qua dominus noster iesus christus non dubitauit manibus
tradi nocentium , et crucis subire tormentum. Qui tecum viuit
et regnat.

C His peractis dicat.
Adiutorium nostrum in nomine domini.
Clericus. Qui fecit celum et terram.
Sacerdos. Sit nomen domini benedictum.
Clericus. Ex hoc nunc et vsque in seculum.

fl Tunc incipiat officium prout diei competit quo ter repetito ..
Redeat in mediuin altaris dicens . Kyrie eleyson .iij. Clericus ..
Christe eleyson .iij . Sacerdos . Kyrie eleyson .iij.

Dicat ibidem canticum angeloruin si sit dicendunt.

Tunc vertens se ad populum et sigfians seipsum dicat Dominus.
vobiscum. Clericus . Et cum spiritu tuo.

Sacerdos reuertens versus altare dicat orationein ad dextrum
cornu eiusdem . Et in jine orationis dicens . Per dominum . vel
Qui viuis . redeat in medium altaris.

Postea dicat epistolam . et cetera vsque ad Euangelium ,
Quod lecturus deferat librum ad sinistram partem altaris . Et
visttet an sit vinum et aqua in calice disco\o\periendo calicem et
le\uando patenam et panem superpositum ^ et respici- [fo. >^ »J< iiij.^.
e7ido intra calicem dicat,

lube domine benedicere Dominus sit in corde meo et in
labijs meis ad vere pronunciandum sanctum Euangelium dei ad
salutem audientium et credentium.

faciat signum crucis super sacrijicium dicens

In nomine patris >^ et filij et spiritussancti amen.

Si dyaconus lecturus euangelium petat benedictionem dicat
sacerdos

Deus sit in corde tuo et in labijs tuis ad vere pronunciandum
sanctum Euangelium. &c.

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 59

Sacerdos. Dominus vobiscum.

Clericus. Et cum spiritu tuo.

Sacerdos faciendo cnicem dextro police super eiiangeliiim dicat
Sequentia sancti euangelij secundum N,

Clericus. Gloria tibi domine.

Sacerdos faciendo crucein in f route , in ore et in pectore dicat
Qui natus es de virgine vel Qui apparuisti hodie secundum
temporis exigentiam.

Time legat euangelium . Quo finito faciendo crucem super
euangelio dicat Deo gratias . Per euangelica dicta deleantur
nostra delicta amen.

Postea incipiat Credo in medio altaris si dicendum sit.

Deinde vertens se ad populum et sigftans se ipsum vt prius
dicat. Dominus vobiscum. Clericus. Et cum spiritu tuo.

Sacerdos reuertens se versus altare flectendo genua manibus
iunctis dicat . Oremus . Sequitur offertorium. Tunc sacerdos
eleuatis oculis et iunctis manibus dicat.

Quid retribuam domino : pro omnibus que retribuit michi ?
Calicem salutaris accipiam : et etf nomen domini inuocabo.

Et accipiens calicem in manibus erigendo eum sursum . dicat.

SUscipe sancta trinitas banc oblationem quam ego miser
peccator et indignus famulus tuus tibi offerre presumo pro
me ipso , pro istis , et pro omni populo christiano : vt in presenti
seculo remissionem cunctorum peccatorum suorum recipiant , et
in futuro vitam consequantur eternam . Et pro animabus
famulorum famularumque tuarum : vt eis vitam eternam tribuas,
et omnium sanctorum iubeas esse consortes.

Tu7tc faciens signum crucis cum calice supra corporalia et
pojiens eum in medio super ea dicat . In nomine patris >J< et filij
et spiritussancti amen. Deijide accepta patena cum pane ponat
eum ante calicem dicejts.

In nomine sancte et indiuidue trinitatis descendat hie panis
iste. Et benedictio dei patris omnipotentis et filij et spiritus-
sancti descendat super nos et maneat semper.

Tunc signet calicem et se cum patena dicens In nomine patris et
filij et spiritussancti amen.

Et osculata patena ponat eam sub corporalibus aut super altare
et cooperiat calicem . Deinde dicat . Hymnus.

UEni creator spiritus , mentes tuorum visita , imple superna
gratia , que tu creasti pectora.
Qui paraclitus diceris , donum dei altis.simi . fons viuus , ignis ,
charitas , et spiritalis vnctio.

Tu septiformis munere , dextre dei tu digitus , tu rite
promissum patris sermone ditans guttura.

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557.

Accende lumen sensibus , infunde amorem cordibus , infirma^
nostri corporis virtute firmans perpeti.

/Hostem repellas longius , pacemque dones [fo. ^ >J< v.
protinus , ductore sic te preuio vitemus omne pessimum.

Per te sciamus da patrem noscamus atque filium , te vtriusque
spiritum credamus omni tempore.

Sit laus patri cum filio , sancto simul paraclito , nobisque
mittat filius carisma sancti spiritus . amen.

V, Emitte spiritum tuum et creabuntur.

J^. Et renouabis faciem terre.

Oremus.

"T^Eus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti :
^-^ da nobis in eodem spiritu recta sapere, et de eius semper
•consolatione gaudere . Per dominum In vnitate eiusdem.

C Postea latiet mantis dicendo versus sequentes. •

T Auabo inter innocentes manus meas : et circundabo altare
^-^ tuum domine.

Ut audiam vocem laudis : et enarrem vniuersa mirabilia tua.

Domine dilexi decorem domus tue : et locum habitationis
glorie tue.

Ne perdas cum impijs deus animam meamiet cum viris
sanguinum vitam meam.

In quorum manibus iniquitates sunt : dextera eorum repleta
est muneribus.

Ego autem in innocentia mea ingressus sum : redime me et
miserere mei.

Pes meus stetit in directo : in ecclesijs benedicam te domine.

Gloria patri . Sicut erat.

Kyrie eleyson . Christe eleyson . Kyrie eleyson.

Pater noster.

fl His dictis sig7iet se sacerdos signo cnicis dicens.

In nomine patris et filij et spiritussancti amen.

Time incliiiet se ante altare iiinctis manibus et dicat.

In spiritu humilitatis et in animo contrito suscipiamur a te
domine : et sic fiat sacrificium nostrum vt a te suscipiatur hodie,
et placeat tibi domine deus meus . Qui viuis et regnas deus .
Per omnia.

Postea accedat ad altare et sig7ians dextrum cornu corporalium.
osculetur illud dicens

Aufer a nobis domine cunctas iniquitates nostras : vt ad
sancta sanctorum pun's mentibus introire mereamur . Per
christum.

Qua finita eleuatis et iunctis manibus^ sursum oculos erigendo^
dicat Veni sanctificator omnipotens eterne deus . Hie signet

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 6r

calicem dicefts . Bene ^ die et sanctifica hoc sacrificium ad
laudem et gloriam nominis tui preparatum.

Time signet se dicens. In nomine patris et filij et spiritus-
sancti amen.

Postea vertat se ad popidum dicens

Orate vos fratres mecum vnanimes : vt meum sacrificium
pariterque vestrum domino deo nostro sit acceptum . Per
christum.

Statimqtie reiiertat se ad altare dicens.

Domine exaudi orationem meam.

Et clamor meus ad te veniat.

Dominus vobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Oremus.

Tunc inanibus S7iper sacrificio extensis dicat sub silent ia
secretam vel secretas.et cum dicit in fi7ie eius seu eanim . In
vnitate spiritussancti deus . osculetur corporalia sett imaginem
christi in missali existentis Et tunc dicat prefationeni et
canonem.

/CANON MISSE. [fo. Ixxxiiij.

C lunctis inanibus inclinet se sacerdos ante altare , dicens .

nPE igitur clementissime pater per iesum christum filium tuum
^ dominum nostrum supplices rogamus , ac petimus vti accepta
habeas

Erigat se et altari osculato dicat.

Et bcnedicas

Deinde signet ter calicem et hostiam dicens.

Hec do»i<na : Hec mu^nera : Hec ^ sancta sacrificia
illibata

Deinde teneat manus vt prius.

Imprimis que tibi offerimus pro ecclesia tua sancta catholica :
quam pacificare . custodire adunare et regere digneris toto orbe
terrarum : vna cum famulo tuo papa nostro TV.et antistite
nostro A^.et rege nostro iV. et omnibus orthodoxis . atque
catholice et apostolice fidei cultoribus.
T\ /[" Emento domine famulorum famularumque tuarum N.

Hie oret pro viuis clausis oculis , iunctis manibus coram ore.
Postea demittens manus vt antea dicat.

et omnium circumastantium : atque omnium fidelium christian-
crum . quorum tibi fides cognita est et nota deuotio : pro

62 ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557.

quibus tibi offerimus . vel qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis :
pro se /suisque omnibus , pro redemptione ani- [fo. Ixxxiiii.^.
marum suarum , pro spe salutis et incolumitatis sue : tibique
reddunt vota sua eterno deo viuo et vero,

Communicantes et memoriam venerantes Imprimis gloriose
semper virginis marie genitricis dei et domini nostri iesu christi.
Sed et beatorum apostolorum ac martyrum tuorum Petri . Pauli .
Andree . lacobi . lohannis . Thome . lacobi . Philippi . Bartholomei
Matthei . Simonis . et Thaddei . Lini Cleti . Clementis . Xysti .
Cornelij . Cypriani . Laurentii . Chrysogoni . lohannis et pauli ,
Cosme et Damiani . Et omnium sanctorum tuorum : quorum
meritis precibusque concedas : vt in omnibus protectionis tue
muniamur auxiiio Per eundem christum dominum nostrum .
Amen.

fl Hie apponat ainbas nianits super ealieem dieens.

Hanc igitur oblationem seruitutis nostre . sed et cuncte familie
tue quesumus domine vt placatus accipias : diesque nostros in
tua pace disponas atque ab eterna damnatione nos eripi : et in
electorum /tuorum iubeas grege numerari . Per [fo. Ixxxv.
christum dominum nostrum . Amen.

f[ Hie app07tat ambas manus super pa7ieni solum dieens.

Quam oblationem tu deus in omnibus quesumus

Hie faeiat qiiinquies crueein : super ealieem et paiiem ter :
quarto super panem : quinto super ealieem tantum vbi eruees
signate sunt.

bene^dictam . ascri>J<ptam . ra>J<tam rationabilem accepta-
bilemque facere digneris : vt nobis cor>J<pus et san^guis.

Statim eleuatis manibus et iunetis dieens.

Fiat dilectissimi filij tui domini nostri iesu christi.

Aeeipiens ambabus manibus hostiam dieens.

Qui pridie quam pateretur : accepit panem in sanctas ac
venerabiles manus suas.

Hie saeerdos respieiat sursum denote.

et eleuatis oculis in celum ad te deum patrem suum omni-
potentem tibi gratias agens

signal hostiam.

bene >I< dixit.

Caneellet eam modieum eum dextra non frangendo.

fregit deditque discipulis suis dieens . Accipite et manducate
ex hoc omnes.

C Dieat eum intenta deuotione super hostiamy

Hoc est enim corpus meum

C Inelinet eaput denote adorans eorpus ehristi . et statim eleuet
illud in altum : vt visum ab onmibus adoretur . et satis cito
submissis manibus super eorporalia ponat illud. et statim disco-
operiat ealieem : et aceipiat eum ambabus manibus dieens.

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 63

SImili modo posteaquam cenatum est accipiens et hunc
preclarum calicem in sanctas ac venerabiles manus suas :
item tibi gratias agens.

Faciat crucem super calicem.

bene^di/xit deditque discipulis suis dicens . [fo. Ixxxv.^^.
Accipite et bibite ex eo omnes.

Hie est enim calix sanguinis mei.noui et eterni testamenti.
mysterium fidei : qui pro vobis et pro multis effundetur in
remissionem peccatorum.

Hie eleuet calicem dicens^

Hec quotienscunque feceritis : in mei memoriam facietis.

Statim reponat eum super corporalia : et cooperiat sicut prius.

C Et nota quod ab hoc loco vsque post sumptum sacrificium ,
pollices debent cum indicibus esse iuncti . 7iisi quando facit cum
dexter a signum crucis.

His peractis extendat bracJiia dicens.

Unde et memores domioe nos serui tui : sed et plebs tua
sancta eiusdem christi filij tui domini dei nostri tarn beate
passionis . necnon et ab inferis resurrectionis , sed et in celos
gloriose ascensionis , offerimus preclare maiestati tue de tuis
donis ac datis.

Demissis manibus faciat tres cruces super calicem et hostiam
dicens.

Ho>J<stiam puram . ho>J<stiam sanctam . ho>I<stiam immacula-
tam.

Faciat crucem super hostiam.

Panem >^ sanctum vite eterne.

Super calicem.

Et calicem >J< salutis perpetue.

f[ Hie tejieat manus mediocriter eleuatas.

Supra que propitio ac sereno vultu respicere digneris, et
accepta habere sicuti accepta habere dignatus es munera pueri
tui iusti abel : et sa/crificium patriarche nostri [fo. Ixxxvj.
abrahe . et quod tibi obtulit summus sacerdos tuus melchisedech
sanctum sacrificium immaculatam hostiam.

C Hie inclifiet se sacerdos ayite alt are cancellatis brachiis in
inodum crucis.

SUpplices te rogamus omnipotens deus : iube hec perferri per
manus sancti angeli tui in sublime altare tuum in conspectu
diuine maiestatis tue :

fl Hie erigat se et osculetur altare.

vt quotquot ex hac altaris participatione sacrosanctum filij
tui

Hie faciat crucem super hostiam et deinde super calicem.
cor>|ipus et san>I<guinem sumpserimus :

64 ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557.

Signet seipstun dicens.

omni benedictione celesti et gratia repleamur . Per eundem
christum dominum nostrum . Amen.

Memento etiam domine famulorum famularumque tuarum N .
qui nos precesserunt cum signo fidei et dormiunt in somno
pacis.

f[ Hie oret sub silentio pro defunetis clausis oeiilis et coram ore
iu7ictis manibus postea mediocriter dimittat manus dicens.

T Psis domine et omnibus in christo quiescentibus : locum
•^ refrigerij , lucis et pacis , vt indulgeas deprecamur . Per eundem
christum dominum nostrum . Amen.

Hie per ciitiat pectus suuni semel vel ter dicens.

Nobis quoque peccatoribus famulis tuis de multitudine
mi/serationum tuarum sperantibus . partem aliquam [fo. IxxxvjA
et societatem donare digneris cum tuis Sanctis apostolis et mar-
tyribus : cum lohanne Stephano . Matthia . Barnaba . Ignatio
Alexandro Marcellino . Petro . Felicitate Perpetua . Agatha . lucia
Agnete : Cecilia : Anastasia : Et cum omnibus Sanctis tuis Intra
quorum nos consortium non estimator meriti : sed venie quesumus
largitor admitte Per christum dominum nostrum.

C Hie 7ion dicitur Amen . Sed inclinet marius super sacri-
jicium dicens.

Per quem hec omnia domine semper bona creas :

C[ Hicfaciat tres cruces super Jiostiain et calicem dicens.

sancti>J<ficas : viui^ficas : bene>J<dicis : et prestas nobis.

^ Sacerdos disco\o'\periat calicem et accipiens Jwstiam dextera
ina7tu faciat quatuor cruces, primam super calicem incipiendo
exterius secundam ab ora calicis i7i alte7'a7n 07^a77i eius Je7'tia77i
i7if7^a calice77i , quarta7n vt p7H77ta.

Per ipi^sum : et cum ip>J<so : et in ip>J<so est tibi deo >J<
patri omnipotenti in vnitate spiritus sancti : omnis honor et
gloria.

C Hie oste7idat populo hostia77i , dei7ide p07iat ea77i super co7por-
alia, et cooper iat calice77i . Post hec i7ia7iibus super altar e dece7iter
positis i7icipiat.
/* pEr omnia secula seculorum. Amen. [fo. Ixxxvij.

Oremus.

Preceptis salutaribus moniti et diuina institutione formati :
audemus dicere.*

Hie eleuet 7nediocriter 77ia7ius suas.

*pAter noster qui es in celis sanctificetur nomen tuum.
-■■ Adueniat regnum tuum . Fiat voluntas tua sicut in celo

* — * Musical notes above these words.

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 65

et in terra . Panem nostrum quotidianum da nobis hodie . Et
dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus
nostris.*

Hie eleuet inanus ucngens illas.

*Et ne nos inducas in tentationem. Sed libera nos a malo.*

Accipiat patenam inter digitmn indicem , et medium . et eleuans
illain dicat.

Amen. Libera nos quesumus domine ab omnibus malis
preteritis presentibus et futuris . et intercedente beata et gloriosa
semper virgine dei genitrice maria, et beatis apostolis tuis.

Hie tangat patena eorpus ehristi deinde pedem calieis dicens
Petro . tangat medium et Paulo. Super calicem atque Andrea
cum omnibus Sanctis . Deinde signet calicem etseipsum . et osculetur
patenam dicens.

Da propitius pacem in diebus nostris : vt ope misericordie tue
adiuti : et a peccato simus semper liberi , et ab omni perturba-
tione securi.

Posita super altare patena discooperiat calice^n , et accepta hostia
in manibus faciat fractionem eius super calicem, in tres partes
quarum vna sit de medietate hostie dicens.

Per eundem dominum nostrum iesum christum filium tuum.
Qui tecum viuit et regnat in vnitate spiritussancti deus.

* TDEr omnia secula seculorum Amen.*

Hie faciat tres cruces ab or a calieis in alteram, or am, eius cum
iertia parte hostie ^quam tenet i7t dexter a m,anu dicens.

pAx do>J<mini sit ^ semper vobis»J<cum. Et cum spiritu
^ tuo.*

jSacerdos tenens in manibus hostiam. corporis [fo. Ixxxvij.^.
ehristi : duas partes in sinistra , et tertiam in dexter a super calicem,
dicat flecteyido genua.
A Gnus dei qui tollis peccata mundi : miserere nobis.

[A]gnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis.
Agnus dei qui tollis peccata mundi : dona nobis pacem.

In missis pro defunct is dicitur.
A Gnus dei qui tollis peccata mundi : dona eis requiem.

i\gnus dei [qui] tollis peccata mundi : dona eis requiem.
Agnus dei qui tollis peccata mundi : dona eis requiem
sempiternam.

Mittat partem hostie de qua fecit cruces in calicem dicens.

* — * Musical notes above these words.
T.M.

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557.

HEc sacrosancta commixtio corporis et sanguinis domini
nostri iesu christi fiat michi et omnibus sumentibus salus
mentis et corporis : et ad vitam eternam capescendam sit
preparatio salutaris. Amen.

Postea osculato calice et corpore christi det osculum ad pacem :
nisi fiat pro defunctis dicens.

Pax tibi frater et ecclesie sancte dei.
O ratio sancti Augustini ad deuin patrem.

DOmine sancte pater omnipotens eterne deus : da michi hoc
sacrum corpus et sanguinem filij tui domini nostri iesu
christi ita digne sumere : vt per hoc merear remissionem omnium
peccatorum mearum accipere, et de tuo sancto spiritu repleri et
custodiri . quia tu es deus, et preter te non est aHus , cuius regnum
et imperium sine fine permanet in secula seculorum . Amen.

fl Oratio sancti Augustini ad deum filium.

DOmine iesu christe fili dei viui , qui ex voluntate patris
cooperante spiritu sancto per mortem tuam mundum
viuificasti : Hbera me per hoc sacrosanctum corpus et sanguinem
tuum a cunctis iniquitatibus meis , et ab vniuersis maHs : et fac
me tuis semper obedire mandatis : et a te nunquam in perpetuum
separari permittas saluator mundi. Qui viuis et regnas cum
eodem patre in vnitate spiritussancti deus. Per omnia secula
seculorum . Amen.

Communicet se de corpore christi dicens

/~^Orpus domini nostri iesu christi custodiat me et perducat in
^^^ vitam eternam . Amen.

In communicatione sanguinis accepto calice in manibus dicat

Corpus et sanguis domini nostri iesu christi custodiant me et
perducant in vitam eternam . Amen.

Postea dicat sacerdos sumens vinum ablutionis

QUod ore sumpsimus domine pura mente capiamus . et de
munere temporali fiat nobis remedium sempiternum in
vitam eternam . Amen.

fl Hie lauet inanus suas : et dicat.

rex omnipotens deus pro vniuersis
viuis et regnas deus . Per omnia

AGimus tibi gratias
beneficijs tuis . Qui
secula seculorum . Amen.

Nunc dimittis. Totus psalnius.

Kyrie eleyson . Christe eleyson . Kyrie eleyson

Pater noster.

Posthec dicat communionem et postcommunionem.

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 67

In fine misse Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo.
Ite missa est . si dictum fuerit Gloria in excelsis deo . Alio-
qiiifi dicatur . Benedicamus domino . Deo gratias.
hi missa pro defunct is , Requiescant in pace . Amen.
Inclinans se ajite altare iimctis manibus dicat

pLaceat tibi sancta trinitas obsequium seruitutis mee, et presta
-*- vt hoc sacrificium quod oculis tue maiestatis indignus
obtuli : tibi sit acceptabile michique et omnibus pro quibus illud
obtuli sit te miserante propitiabile. Qui viuis et regnas deus
Per omnia secula seculorum amen.

Tunc sacerdos erigat se et oscidato altari dicat signando se
patena.

Adiutorium nostrum in ^ nomine domini.

Qui fecit celum et terram.

Sit nomen domini ^ benedictum.

Ex hoc nunc et vsque in seculum.

Oremus.

Benedicat vos omnipotens deus . Hie se vertat ad populum et
faciat super eum signum criicis cum calice seu patena dicens Pater
et filius et spiritussanctus . amen.

Tunc exuat casulam et dicat Euangelium In principio . cum
versibus et orationibus prout cauetur de preparatione ad missam
in principio missalis.

[End of ordinary.]

^Communicate sacerdote deferat librum ad dextrum [fo. ^>I< v.
cornu altaris et dicta communione vertat se ad populum dicens .
Dominus vobiscum. Clericus . Et cum spiritu [tuo].

Sacerdos reuersus ad altare dicat . Oremus . et postcom-
munionem . Deinde iterum versus ad populum dicat Dominus
vobiscum . Clej^icus Et cum spiritu tuo . Sacerdos . Ite missa
Qst protct notatur in fine canonis.

fl In fine misse sacerdos remota casula dicat Dominus vobiscum .
Clericus Et cum spiritu tuo . Sacerdos. Initium sancti euangelij
secundum lohannem. Clericus. Gloria tibi domine. Sacerdos.

/TN principio erat verbum. Et verbam erat apud [fo. ^>J< Y.b.
^ deum : et deus erat verbum. Hoc erat in principio apud
deum. Omnia per ipsum facta sunt : et sine ipso factum est
nichil. Quod factum est in ipso vita erat et vita erat lux
hominum. Et lux in tenebris lucet : et tenebre eum non
comprehenderunt . Fuit homo missus a deo : cui nomen erat
iohannes. Hie venit in testimonium vt testimonium perhiberet

^ Here the text returns to the place where it is broken off at p. 61.

F 2

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557.

de lumine : vt omnes crederent per ilium . Non erat ille lux : sed
vt testimonium perhiberet de lumine . Erat lux vera : que
illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum . In
mundo erat et mundus per ipsum factus est : et mundus eum
non cognouit. In propria venit : et sui eum non receperunt.
Quotquot autem receperunt eum , dedit eis potestatem filios
dei fieri : his qui credunt in nomine eius . Qui non ex sanguini-
bus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri : sed ex
deo nati sunt. Hie omnes genua flectant. Et verbum caro
factum est : et habitauit in nobis. Et vidimus gloriam eius :
gloriam quasi vnigeniti a patre. Plenum gratie et veritatis.

Clericus. Deo gratias.

Sacerdos. Te inuocuamus , te adoramus , te laudamus ,
glorificamus , o beata trinitas.

Sit nomen domini benedictum.

Clericus. Ex hoc nunc et vsque in seculum.

Sacerdos. Oremus.

PRotector in te sperantium deus , sine quo nichil est validum ,
nichil sanctum multiplica super nos misericordiam tuam :
vt te rectore te duce sic transeamus per bona temporalia vt
non amittamus eterna.

OMnipotens sempiterne deus , qui dedisti famulis tuis in
confessione vere fidei eterne trinitatis gloriam agnoscere,
et in potentia maiestatis adorare vnitatem, quesumus : vt eiusdem
fidei firmitate , ab omnibus semper muniamur aduersis.

Sancta maria mater domini nostri iesu christi , omnesque alij
sancti simul intercedant et orent pro nobis peccatoribus apud
dominum deum nostrum : vt nos mereamur ab eo adiuuari
saluari et exaudiri.

Qui in trinitate perfecta viuit et regnat deus per omnia secula
seculorum.

Clericus. Amen.

Sacerdos. Dominus vobiscum.

Clericus. Et cum spiritu tuo.

Sacerdos. Benedicamus domino.

Clericus. Deo gratias.

Sacerdos. Benedicite.

Clericus. Dominus.

Sacerdos. Oremus a subitanea et improuisa morte et
damnatione perpetua liberet nos pater et filius et spiritussanctus

Tunc vertat se ad populum et faciat signum crucis super eunt\
dicens.

Et benedictio dei omnipotentis patris et filij et spiritussancti
descendat super vos >J< et maneat semper . Amen.

Tunc sacerdos exuat se alijs ve^tibus dicens . sub silentio.

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 69

aiiiiphona Trlum puerorum cantemus hymnum quern canta-
bant in camino ignis ardentis laudantes et benedicentes
dominum.

BEnedicite sacerdotes domini domino : benedicite serui domini
domino.

Benedicite spiritus et /anime iustorum domino : [fo. >J< >J< vi.
benedicite sancti et humiles corde domino.

Benedicite anania azaria misael domino : laudate et super-
exaltate eum in secula.

Benedicamus patrem et filium cum sancto spiritu : laudemus
et superexaltemus eum in secula.

Benedictus es domine in firmamento celi : laudabilis et gloriosus
et superexaltatus in secula.

Psalmus.

T Audate dominum in Sanctis eius : laudate eum in firmamento
-*-^ virtutis eius.

Laudate eum in virtutibus eius : laudate eum secundum
multitudinem magnitudinis eius.

Laudate eum in sono tube : laudate eum in psalterio et
cythara.

Laudate eum in tympano et choro : laudate eum in chordis
et organo.

Laudate eum in cymbalis bene sonantibus : laudate eum in
cymbalis iubilationis : omnis spiritus laudet dominum.

Gloria patri et filio et spiritui sancto.

Sicut erat in principio.

antiphona . Trium puerorum cantemus hymnum quem canta-
bant in camino ignis ardentis laudantes et benedicentes
dominum.

Kyrie eleyson . Christe eleyson . Kyrie eleyson.

Pater noster.

Et ne nos inducas in tentationem.

Sed libera nos a malo.

Domine exaudi orationem meam.

Et clamor meus ad te veniat.

Dominus vobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Oremus.

DEus qui tribus pueris mitigasti flammas ignium . concede
propitius : vt nos famulos tuos non exurat flamma
vitiorum.

T ] Re igne sancti spiritus renes nostros et cor nostrum domine :
^ vt tibi casto corpore seruiamus , et mundo corde placeamus.

ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557.

TDUrificent nos quesumus omnipotens et misericors deus
-■- sacramenta que sumpsimus, et presta : vt hoc tui corporis
sacramentum non sit nobis reatus ad penam sed intercessio
salutaris ad veniam . sit ablutio scelerum, sit fortitudo fragilium,
sit contra omnia mundi pericula firmamentum , sit viuorui
atque mortuorum fidelium remissio omnium delictorum . Qui
viuis.

DIRECTIONS

CELEBRATION OF HIGH MASS

BY THE

DOMINICAN FRIARS

FROM A THIRTEENTH CENTURY MANUSCRIPT.

{BRIT. MUS. ADD. MS. 23,935.)

DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. 73

/MiSSALE CONVENTVALE. [fo. 480.

De officio ministrorum Altaris : et sacra conimunione.

QVando missa in conuentu fuerit celebranda r^ Ministri altaris
audito signo se preparare non differant. Et in primis
acoliti superpellicijs induti.vel albis in dupplicibus et totis
dupplicibus r^ alios ministros iuuent. Nichilominus tamen sub-
diaconus et diaconus iuuent se mutuo r et ambo sacerdotem. In
huiusmodi autem preparatione semper sunt deponenda capucia.
A ministrantibus in conuentu . nisi forsan interdum propter frigus
retineant. Et tunc sic aptanda sunt sub uestibus ecclesiasticis r^
ne gibbus aliquis notabilis unquam appareat in humeris
fratrum.

Postmodum acoliti altare preparent . mappas et pallam ^
explicando . et unum puluinar ad missale mappula coopertum
in dextro cornu altaris reponendum ex parte anteriori i et
alterum sine mappula ad euangelium reponendum in sinistro
cornu altaris ex parte posteriori appodiandum i et epistolarum
librum collocandum in dextro cornu altaris r^ ex parte
posteriori ^ et ibidem appodiandum deferant. Et de hostiis . et
ampul lis cum uino et aqua suo loco prope altare ponendis.
Et de aliqua mappula ad tergendum nares iuxta missale
ponenda i prouideant.

Hora competenti cercos suos accendant. Sacrista autem
prouideat quod ante inchoationem misse semper cerei altaris
accendantur. In dominicis uero i et festis simplicibus *! non
accendantur plusquam duo. In semiduplicibus :! plusquam tres.
In duplicibus . et totis duplicibus plusquam quatuor. Idem
seruetur in uesperis -! et in matutinis.

Prouideat eciam quod tempore frigoris magni prune accense
in patella decenti habeantur . per acolitos ministrande tempore
oportuno. In dominicis autem diebus prouideat eciam sacrista
de aqua benedicta que cum fuerit aspergenda :! acolitis preceden-
tibus.

Subdiaconus et diaconus et sacerdos albis induti *! sine
processionis apparatu . ante terminacionem hore precedentis
missam *! intrent chorum. Subdiaconus autem ante gradus
presbyterii stet r^ et iuxta eum alter acolitorum a sinistris. Et
diaconus post ipsum subdiaconum. Deferenteque altero
acolitorum aquam acceptam de gradibus altaris ibidem prius
a sacrista in decenti uase collocatam -! Sacerdos primo mains

74 DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

altare aspergat cauens ne nimis de aqua super illud proiciat.
Postmodum diaconum et subdiaconum et acolitos . cantoresque :'
Si fuerit festum duplex . uel totum duplex. Deinde fratres in
choro incipiens a dextris r nisi quando nullo prelate existente
in dextro chori r^ prior aliquis fuerit in sinistro . vel quando
priore aliquo conuentuali existente in dextro choro r^ maior
prelatus fuerit in sinistro. Tunc enim primo aspergendus est
prelatus qui est in sinistro choro et post immediate aspergenda
est aqua in dextro. Post fratres clericos aspergantur fratres
conuersi :^ postmodum seculares si affuerint. Predictus ordo
seruetur in danda pace. Et in thurificando . et in aspersione
aque post completorium. Illos autem qui in exteriori ecclesia
fuerint r^ aspergat ille cui cantor iniunxerit . vel ipse sacerdos
si commode potest expediri antequam oporteat eum redire ad
dicendum orationem.

Et dicto Asperges me a conuentu "^ sacerdos stando inter
pulpitum et diaconum dicat uersiculum. Ostende nobis domine
miser Icordiam tuam. Dominus uobiscum. Oremus . Exaudi nos
domi7ie sancie pater et cetera.

Hoc dicto predicti ministri in sacristiam reuertantur. Et
sacerdos manus aliquantulum lauet. Quod eciam decens est
fieri semper a sacerdote 'l postquam sacras uestes induerit,
Aliquis autem frater clericus uel conuersus cui sacrista
imposuerit :^ deferat aquam benedictam per cellas et reliquas
officinas :! eas aspergendo.

Incepto itaque post introitum. Gloria patri .vq\ uersu si
gloria non dicitur f predicti ministri procedant ad altare.
Primo acoliti cum cereis et candelabris decentibus '! Deinde
Subdiaconus librum euangeliorum et Diaconus missale coram
se deferentes pectori appodiata . sinistra manu supposita . et
dextera librum tenendo. Vltimo sacerdos iunctis manibus
ante pectus. Venientibus autem ipsis ante altare "i et stantibus
in aliquanta distancia ante illud 'i diacono ad dexteram
sacerdotis. Subdiacono ad sinistram. Et simili modo acoliti .
vno hinc et alio inde i Dictoque a sacerdote. Confitemini domino
quoniam bonus . inclinent genibus non curuatis . stantibus tamen
erectis acolitis :^ et uersis ad se mutuo uultibus. Itaque conr
fessione facta et absolutione '! se erigant r^ et dicat sacerdos
Adiutorium nostrum . et cetera. Et appropians ad altare
inclinatus non ex transuerso . sed in directum uersus medium
altaris i quod semper obseruandum est in huiusmodi inclina-
cionibus i dicat oracionem. Aufer a nobis domine et cetera.
Qua dicta x accedens ad altare osculetur illud. Et erectus :l
muniat se signo crucis.

Interim diaconus missale ponat in dextro cornu altaris . et
subdiaconus euangelium ad sinistram . appodiando illud in

Add. MS. 23,935-] DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. 75

parte posteriori altaris. Et acoliti deponant cereos cum
candelabris super gradus presbyterij :l extinguentes eosdem.
Tunc omnes conuenientes ad librum. et stantes a dextris
sacerdotis ordinate secundum gradus suos r' dicant introitum .
et Kyrieeleison . nee flectant genua cum dicitur. Saliie sancta
parens. Deinde post sacerdotem ordinet se diaconus. Et
subdiaconus post diaconum.

. Acoliti autem infra gradus presbyterij . uel in primis sedibus
chori . maxime ubi pauci sunt fratres , stent parati ad sua
ministeria peragenda :^ Ita tamen quod dum canon uel aliud a
sacerdote in medio altaris stante dicitur :^ si fuerint duo
acoliti . vnus ad dexteram diaconi . et alter ad sinistram in
modum crucis stent ordinati . dum non sint in aliquo ministerio
occupati. Si uero festum duplex . vel totum duplex fuerit
poterunt omnes ire sessum •! tali seruato ordine ut sacerdote in
dextra parte presbyterij r^ in qua parte semper sedes huiusmodi
sunt parande . sedente . primo i Diaconus sedeat ad sinistram
eius. Ad cuius sinistram -^ Subdiaconus. Et ad huius sinistram
acoliti sedeant.

Et in fine ultimi Kyrieeleison surgat sacerdos . et in medio
altaris stans -! deponat manus .deinde eleuando -! incipiat, Gloria
in excelsis . si dicendum fuerit . ceteris ministris sicut dictum
est 'i ordinatis post ipsum. Cum autem dicit deo :! iungat
manus. Deinde simul ad cornu dextrum altaris uenientes ^
persequantur inceptum cum sacerdote •;! stantes a dextris eius
ordine supradicto. Quo dicto r^ sacerdos et diaconus stent r^
donee conuentus compleuerit illud. Et /cauendum [fo. 480. v.
ministris ne transeant dum aliquid instat agendum inter
ministris gradus maioris . sed retro eos.

Interim dum cantatur . Gloria in excelsis . vel . Kyiaeeleison r^
quando Gloria in excelsis non dicitur r Subdiaconus calicem ,
pulchra et munda mappula coopertum *! eleuatum ante faciem //'^^
suam cum ambabus manibus deferat reuerenter -! et superponat
altari.

Dicto r^ Gloria in excelsis . vel . Kyrieeleison pro tempore :f
conuertat se sacerdos ad conuentum in ipso cornu altaris r^
eleuatis manibus et extensis. Postquam uero se conuerterit :f
incipiat . Doniiniis uobiscum. Diaconus uero non flexis genibus
nisi episcopus celebrauerit i leuiter casulam per inferiorem
trahat extremitatem. Cumque dixerit Dominus uobiscum :l
iunctis manibus non se gyrando :^ reuertatur ad librum . et
eleuatis manibus ut prius 1! dicat orationes. Predicta autem
manuum eleuatio sic fieri debet :! ut al[ti]tudinem humerorum
sacerdotis non excedat. Extensio uero tanta sit :! ut retro
stantibus manus appareant euidenter.

Dum ultima oratio dicitur :^ altero acolitorum precedente

76 DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

Subdiaconus epistolarium ferat secundum modum supradictum
de euangelio et missali i supra pectus suum reclinatum retro
chorum si sit ibi locus in quo epistola diebus dominicis . et
festiuis legenda est. Profestis uero diebus r^ et festis trium
leccionum . et infra octauas legatur ante gradus presbyterij
super pulpitum . ad hoc ibidem preparatum in medio. Et
tunc non oportet quod acolitus cum eo uadat. Predictus uero
acolitus epistola perlecta epistolarium quod sibi traditur . a
subdiacono ;^ referat super altare ponens illud in loco suo . inde
cum expeditus fuerit ipsum ad sacristiam reportaturus.

Sacerdos autem postquam coUectas finierit :^ eat sessum :^
Diacono et altero acolitorum ei astantibus 'I et in sede sua eum
reuerenter coUocantibus. Et alter acolitorum . vel ipse diaconus
si desit acolitus aliqua super genua ipsius supposita mappula
ad hoc preparata r^ librum ei tradat ut et officium preuidere .
et orationem Summe sacerdos "l possit dicere si uelit. Tunc
diaconus ablutis digitis explicet corporale quod habere debet
tres plicas in latum . et quatuor in longum. Medium latitudinis
ponat in medio altaris i superiorem partem postmodum
replicando . postea sedeat.

Deinde simul omnes dicant que de graduali dicenda sunt r^
quibus dictis -1 Subdiaconus aliquantulum manus lauet . et tunc
preparet calicem in oculis sacerdotis . vinum et aquam sicut ei
innuerit infundendo. Et alter acolitorum assistat eidem rl
necessaria subministrantque. Cum uero dicitur in missa. Veni
sancte spiritiis 'I in inceptione eius surgat sacerdos et ministri .
et non flectant genua . sed stent quamdiu cantatum fuerit.
Spiritus . deinde choro surgente sedeant. Ante commixtionem
uero ad petitionem Subdiaconi . dicentis . Benedicite :! Benedicatur
aqua a sacerdote hoc modo. In nomine patris et filii et spiritus
sancti:! Ame?i. Dum autem sacerdos sedet . Ministri cum non
sunt occupati in aliquo ministerio possunt ire ad iuuandum
fratres in choro :! maxime in paruis conuentibus.

Circa finem Alleluia . vel tractus . vel Responsorii . vel
sequencie pro tempore *! unus ministrorum. Missale cum
puluinari reponat ad altaris sinistram. Acoliti eciam cereos
accendant. Et diebus dominicis et festiuis . et in sabbatis
quando de beata uirgine sollempniter celebratur :^ thuribulum
preparent ab alio deferendum i qui scriptus fuerit. Et de
cruce similiter dicimus in totis duplicibus faciendum. Deinde
surgat diaconus . et accipiens euangeliorum Hbrum benedicto
primo thure a sacerdote ad petitionem thuriferarij secundum
modum supradictum de aqua :^ inclinatus coram sacerdote
d\Q,2X.Iube dontJie benedicere. Et sacerdos sacerdosf surgens r^
subiungat. Doniinus sit in corde tuo et in labiis tuis ad
prommtianduni sanctum euangelium pads, Et sic procedant

Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE, 77

ad pulpitum. Primo •! thuriferarius. Secundo *! ceroferariL
Tercior^qui crucem fert. Quarto r^subdiaconus cum puluinari
pro euangelio preparato . vltimo diaconus librum euangeliorum
reclinatum supra pectus deferens secundum modum supra-
dictum. In dominicis uero diebus et festiuis . vbi fuerit
pulpitum retro chorum . vel alibi loco eminenti :^ legetur
euangelium super illud. In profestis uero diebus . et festis
trium leccionum . et per octauas :^ in sinistra parte presbiterij
super pulpitum ibi preparatum. Postquam autem ad pulpitum*
peruenerint :^ Subdiaconus puluinar libro supponat. Ille uero-
qui defert crucem . et ceroferarii . vnus a dextris et alius a
sinistris eius:^ stent ante pulpitum . uersis uultibus propriis et
uultu crucifixi ad diaconum. Subdiaconus uero post diaconum^
Cum autem dicet diaconus Seqiiencia . vel iniciunt sancti
euangelii 'i faciat unam crucem super euangelii principium
cum pollice et aliam super frontem. Aliam super os . et aliam
super pectus. Cum autem fratres dicant. Gloria tibi-
doini7ie . debent se uertere ad altare . et munire signo crucis.
Dum autem euangelium legitur :f stet sacerdos ad dextrum
latus altaris uersa facie ad euangelium donee fuerit lectum.
Similiter omnes fratres uertere debent faciem ad euangelium
ubicumque legatur. Et ipso finito munire se signo crucis.

Finito euangelio tradat diaconus librum apertum subdiacono*
cum puluinar. et reuertantur ad altare ordine quo uenerunt.
hoc obseruato quod cum eundo ad pulpitum transeunt per
chorum :! thuriferario . transeunte per medium chori . et uno
ceroferario iuxta unum chorum :^ Alio uero iuxta aliumr^ille
qui defert crucem et subdiaconus et diaconus uadant iuxta
chorum dextrum :^redeundo uero uadant iuxta sinistrum.

In fine euangelij sacerdos ad medium altaris ueniens rMicat.,
Credo in unum deumi^\ dicendum fuerit . depositis et eleuatis
iunctisque manibus :^ sicut dictum est 2.^, gloria in excelsis.
Cumque ministri ad altare peruenerint. Subdiaconus ofiferat
librum sacerdoti ad osculandum . diacono ei cum digito
euangelium demonstrante :l nisi pro defunctis celebretur . vel
passio fuerit lecta. Post eum diaconus osculetur. Et post
hec subdiaconus ipsum librum reponat super altare i ubi et
sicut erat prius. Deinde . Diaconus . et omnes alii ministri
stantes ad sinistram sacerdotis ordinati modo supradicto '!
Credo in unum deuin:! cMvn ipso/ prosequantur. [fo. 481..

Finito uero. Credo ^ vel euangelio :^ si Credo non dicatur "li
sacerdos statim uertens se ad chorum r dicat . Dominus tiobiscum.
Et iterum uertens se ad altare manibus ut prius eleuatis.
et deinde iunctis r Dicat. Oremus . sed non prosequatur
offertorium donee ministri peruenerint ad altare. Qui cum
eo prosequantur stantes omnes ad sinistram ipsius ordinatL

78 DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

supradicto modo. Postquam uero simul dixerint offertorium i
Subdiaconus calicem offerat diacono. Et diaconus tenendo
eum per inferiorem partem pedis . sacerdoti :i osculando manum
eius. Et dicens. Iimnola deo sacrificiinn laudis:! et redde
altissimo uota tiia. Quern accipiens sacerdos dicendo. Calicem
saliitaris accipiam et nomen doniini inuocabo i et tenens cum
duabus manibus aliquantulum eleuatum t^dicat. Suscipe sancta
trinitas . et . cetera. Et antequam finierit hanc orationem r^
•deponat ilium . et sumens patenam ante pedem calicis collocet
hostiam. Sed diligenter attendat si portatile altare sit :^ quod
-calix et hostia toti iaceant super lapidem consecratum. Post-
modum patenam ultra medium corporalis ponat.sub inferior!
parte ipsius :^ cooperiens calicem de parte reliqua.

Tunc si fuerit festum simplex et supra, vel dominica uel
sabbatum :! in quo de beata uirgine sollempniter celebretur :^
Thuriferario tenente thuribulum a dextra parte altaris. Et
"diachono sumptum thus de uasculo in quo seruatur offerente
in cocleari sacerdoti ad benedicendum :^ benedicat sacerdos
ipsum secundum modum qui scriptus est supra de aqua quo
facto ponat ipsum diaconus in thuribulo. Et assumptum
thuribulum tradat sacerdoti "i manum ipsius osculando. Qui
assumens illudr^de ipso thuribulo faciat super calicem signum
crucis. Deinde thurificet ante eum. Postmodum corpus
christi super altare repositum. Deinde a dextris primo. Et a
sinistris secundo procedendo in thurificando :^ a medio altaris
usque ad cornua . vltimo uero ipsum altare anterius r^ de
sinistro cornu ad dextrum progrediendo. Tunc diaconus
thuribulum de manu sacerdotis accipiens . incenset ipsum
sacerdotem trahendo casulam cum manu sinistra . et cum
dextera tenendo thuribulum. Postmodum reddat illud thuri-
ferario. Ille uero primo diaconum et subdiaconum . et alios
ministros thurificet. Deinde cantores in festis dupplicibus et
totis duplicibus de thure non benedicto . quod de nouo ponat
in thuribulo. Postea fratres in choro a dextris incipiens . et
ab antiquioribus in sedibus superioribus. ^A iun[i]oribus uero
in sedibus superioribus.^ A iunioribus uero in sedibus
inferioribus se gyrando si fuerint ibi fratres prosequendo
thurificacionem in utroque choro. Deinde fratres laycos. Et
hiis peractis dimisso thuribulo iuxta altare in loco apto.
reuertatur ad sacristiam . ad deponendum uestes sacras . et
suas resumendum.

Postquam autem diaconus incensauerit sacerdotem i Sub-
diaconus aquam in pelui . vel ampulla paratam teneat ad
ablutionem digitorum sacerdotis faciendamque uel super terram

^ — ^ Struck out by a single red line.

Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE. 79

.effundaturr^uel recipiatur in pelui alia quam sacra ablutio post
<communionem nee proiciatur in piscinam illam in qua sacra
ablutio . funditur. Dum uero subdiaconus aquam predictam
ministrat . diaconus ex parte chori et unus acolitorum ex parte
altaris stantes :^ manutergium mundum proprie preparatum
ad abstersionem ablutionis predicte faciendam r^ teneant :!
.applicantes illud ante sacerdotem supra casulam. Et dum
abluit sacerdos i dicat. Lauabo inter innocentes manus meas f
et circumdabo altare tumn doiniiie.

Post ablutionem uero sacerdos iunctis manibus ante pectus
ad medium altaris :^ ueniens :^ inclinet dicendo orationem. In
spiritu humilitatis . et cetera. Qua dicta se erigens . et ad
conuentum se conuertens^ :! dicat orate fratres . et cetera. Ita
•alte ut possit audiri a ministris. Diaconus uero casulam
trahati^non flectens genua. Sacerdos uero per aliam partem
se uertens i stet inter librum . et calicem :^ habens uultum ad
librum i et manibus sicut predictum est eleuatis r' prosequatur
secretas. Ante primam uero secretam "l dicat. Domine
exaiidi orationem \ineam\ Et clamor mens ad te ueniet. Et
oremus. Et terminet eam sicut terminatur prima oratio.
Reliquas autem si plures fuerint prosequatur r^ premisso.
Oremus sub uno per dominum et cetera. Cum digitis autem
xjuibus sacrum corpus domini tractaturus est i folia non uertat .
nee aliud tangat Tempore quoque muscarum post inceptionem
■secretarum debet diaconus tenere flabellum . quo cohibeat eas
honeste a molestando sacerdotem et abigat a sacrificio.

Cum autem ante prefacionem dicturus fuerit. Per omnia
secula seculortim'l Kdi medium altaris ueniat. Et manus super
altare deponens prosequatur. Per omnia secula seculorufu.
Quando vero dicet Sursum corda . manus erigat :! et supra-
dicto modo teneat eleuatas et extensas. Sed ad supplici
confessione dicentes i iungat eas. Tunc diaconus cum uno
acolitorum ueniens ad sinistram r' Et subdiaconus cum alio ad
dexteram . dicant cum eo. Sanctus . sanctus . et cetera. Et
ad . Benedictus qui uenit r^ muniant se signo crucis. Quod
etiam faciendum est a fratribus in choro . cum ipsi dicent.
Benedictus . nee debent se tunc uertere ad altare.

Tunc si dominica fuerit . vel festum simplex Aut maius
; uel sabbatum in quo de beata uirgine celebratur t' sub-
diaconus mappulam sumat . Et diaconus ei patenam tradat .
et operiat eam . mappulam replicans super eam . Ceteris
uero diebus patena a subdiacono non teneatur . Deinde
subdiaconus stans post diaconum t' usque post Pater noster :!
eam teneat eleuatam cum dextera manu :^ brachio sinistram
dextero supponens.

^ The syllable con struck out with a single red line and cancelling dots.

8o DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

Sacerdos uero post . sanctus . sanctus . et cetera .
inclinando profunde genibus non curuatis :^ Te igitur , et .

cetera . deinde se erigens :! Ad /lec dona :' faciat unam
crucem cum duobus digitis r^ ita quod index sit desuper "i et

medius subtus . Ad hec munera faciat secundam crucem .

Terciam :! ad hec saticta sacrificia . In utroque memefito
breuem moram . sine nominis alicuius expressione uocali .

Cum autem - dicet. Benedictam 'I super totum faciat unam

crucem . Secundam r^ Ad Ascriptam . Terciam :' Ad Ratam .

/ Quartam :^ Ad corpus *! super hostiam . Quintam r^ [fo. 481. v.

Ad sanguis super calicem.

Et quando dicet . Qui pridie :^ Tergat cum palla altaris
poUicem . et indicem utriusque manus . Post hec aliquan-

^ . . .
tulum eleuet hostiam . Et ad Benedixit . signet eam. Deinde

distincte et cum reuerencia proferat uerba consecrationis .

Interim diaconus a dextris sacerdotis . et subdiaconus a

sinistris cum patena flectant genua super gradus altaris . vno

acolitorum iuxta diaconum et Altero iuxta subdiaconum

stantibus cum cereis accensis •i et flexis genibus . Et sic

stent a tempore eleuationis . usque post sanguinis consecra-

tionem.

Et in diebus in quibus ministratur incensum :^ Diaconus
cum thuribulo sibi tradito . et preparato ab uno acolitorum dum
alius accendit cereos •{ incenset continue . reddens thuribulum
ipsi acolito repositis cereis . Quando uero unus fuerit
acolitus r^ accendat cereum predicto modo.

Sacerdos autem quam cito fuerit hostia consecrata non
super altare procumbens . sed aliquantulum inclinans cum
ambabus manibus ipsam eleuet :! ita quod possit retro
stantibus apparere. Ipsam uero non circumferat . nee diu
teneat eleuata :^ sed statim cum utraque manu reponat. In
omni autem tempore sic chorus cauere debet a nimia
prolixitate cantus . dum dicit . sanctus et cetera. Et sacerdos
sic morose debet dicere ea que dicuntur ante eleuacionem
hostie . quod nunquam fiat eleuatio quousque predictus
cantus sit terminatus.

Collocata hostia . sacerdos calicem detegat . Et dum dicit
Accipiens et hunc , ipsum modicum eleuet ab altari cum

Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. 81

utraque manu . Postmodum Ad Benedixit . deponat et faciat
desuper signum crucis :^ tenens eum manu sinistra . statimque
iterum leuet et teneat euni sicut prius . Cumque dixerit . In
remissionevi peccatorum . reponat . et operiat corporali. Post
hec digitos non disiungat . nisi ad cruces faciendas i usque
post ablutionem.

Completa consecratione i extendat brachia plus solito
mediocriter tamen usque ad signa crucis facienda deponere

necesse sit . Ad hostiain pui^am :! faciat unam crucem super

totum . Secundam :^ ad hostiain sanctam . Tertiam :' ad

hostiain immaculatam . Quartam :^ Ad panein sanctum super

hostiam . Quintam super calicem r^ Ad calicem salutis
per peine.

Ad supplices te rogamus . inclinet profunde cancellatis
manibus ante pectus brachio sinistro supposito dextro
donee dicat . Ex hac altaris participatione. Et tunc se erigens
osculetur altare semel ad dexteram partem calicis . Deinde

ad corpus faciat signum crucis super hostiam . Ad sanguinein

aliud super calicem. Ad omni benediciione faciat tercium ante
faciem suam.

Ad nobis quoque peccatoribus tundat leuiter pectus . cum
tribus digitis ultimis.

Postea Ad sanctificas :^ faciat unam crucem super totum.

Ad uiuificas :^ aliam ad Benedicis . Terciam :' Tunc dis-
cooperiat calicem . et teneat cum inanu sinistra pedem

calicis . dextera sacram eleuans hostiam Et ad per ipsum.
cum ea crucem faciat a labio calicis usque ad labium.

Et aliam. Interius Ad cum ipso . Et terciam :l Ad in ipso i

profundius quam secundam . Quartam Ad deo patri ante
calicis labium in alto Aliquantulum . Quintam :^ Ad

sancti spiritus . ante pedem in imo . Et tunc reponat
hostiam . Deinde cooperto calice dicat . Per omnia secula
secidortim . et cetera . manus habens super altare dimissas ,
T.M. G

82 DOMINICAN xMISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

donee incipiat. Pater noster. Cumque chorus Respondent .
Sed libera nos a vialo . sacerdos eciam submisse . Respondeat
amen.

Tunc subdiaconus :! tradat patenam discoopertam diacono :
qui recipiat earn manu nuda . Sacerdos uero quando dicturus
est . Da propititis pacem 'i ipsam accipiat . Et diaconus cum
tradit earn :! ipsius humerum osculetur :^ Et sacerdos signans
se patena . Et post ipsam osculans :! deponat eam super
altare :^ seorsum a corporali . Interim subdiaconus cum altero
acolitorum reuerenter plicet mappulam patene . et acolitus
reponat eam . Quando uero subdiaconus . Patenam non
tenuerit r^ nichilominus diaconus post Pater noster eam
accipiat de aitari . et predicto modo offerat sacerdoti.

Cum autem sacerdos dixerit . Omni perturbatione secnri i
detegat calicem . Et accepta hostia dicendo Per eundem
diuidat hostiam primo in duas partes hoc modo r[\ ^
Deinde partem quam tenet in dextera '! superponat vjy
in transuersum parti relique in sinistra et diuidat eam in
duas alias 'I hoc modo.^ ita ut^ si fieri potest r' quod

digiti fracturam non tangant. Et in sinistra retinens duas
partes usque ad perceptionem :! cum tercia quam tenebit in

dextera . Ad pax domini :l intra calicem faciat unam

crucem . Secundam :! Ad sit semper Terciam i Ad uobiscum .
Tunc diaconus cum uno acolitorum a sinistris Et sub-
diaconus cum alio A dextris •! dicant cum eo '! Agnus del et
cetera.- Quo dicto "i sacerdos portionem hostie quam tenet
in dextera manu :^ submittat in manu* sanguinem 'l dicendo.
Hec sacrosancta commixtio et cetera. Postea calicem
osculetur semper :^ exceptis tribus diebus ante pascha . vel nisi
in^ missa fuerit pro defunctis. Et dans pacem diacono dicat.
Pax tibi et ecclesie sancte dei. Deinde diaconus det sub-
diacono. venienti ad se. Et subdiaconus det uni acolitorum.
et ille alii. In dominicis autem diebus postquam acoliti sibi
mutuo pacem dederint :! alter eorum primis stantibus in choro
pacem deferat. Hinc et inde. Alius uero deferat fratribus
conuersis.et aliis qui sunt extra chorum. Illi uero qui pacem
primo receperunt in utroque choro supersedeant a dando
pacem subsequentibus fratribus :! quousque sit terminatus totus

^ A plain fine circle with vertical line as shown. It covers the space of two lines
of MS. in original.

"^ Diagram has never been drawn, but a narrow space has been left for it.

•■' ut has red line through it.

■* manu struck out by red line and cancelling dots.

•' in struck out by red line.

Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE. 83

cantus de agiius dei. In ceteris autem diebus nunquam detur
pax in missa conuentuali :! nisi ministris de missa. Porro si
festum totuni duplex . vel duplex in^ dominica euenerit r^ Sub-
diaconus postquam pacem uni acolitorum dederit :^ deferat
earn canton. Et cantor det socio suo. Vterque uero eorum "l
primo stanti in suo choro. Acoliti autem sibi mutuo pacem
dantes deferant stantibus extra chorum. In missis uero priuatis
que non sunt de mortuis :Metur pax fratri seruitori r^sed aliis
astantibus non detur i nisi consue/tudo patrie teneat [fo. 482.
contrarium.

Sacerdos itaque data pace diacono dicat oracionem. Domine
thesu christe . et , cetera. Et corptis et sanguis domini nostri .
et . cetera. Deinde inclinato capite sumat corpus. Postea
sumat sanguinem r^nichil dicens.

Postmodum utraque manu tenens calicem :' ueniat ad
dextrum altaris cornu. Ibique subdiaconus ampul lam paratam
habens :^ uinum infundat calici. Illoque sumpto :^ secundo
infundat super digitos sacerdotis . qui calice deposito . et si
expedire uiderit . patena cooperto :^ digitos infusos tenens super
manus coniunctas . ne forsan aliquid stillet in terram :' abluat
eos subdiacono ministrante aquam in pelui decenti ad hoc solum
deputata per quam ablutio huiusmodi deferatur in piscinam .
si piscina munda fuerit et honesta. Alias melius est quod
ablutio huiusmodi recipiatur in ipso calice cum predicta
ablutione vini ultima maxime in missis priuatis . tam in
domibus nostris quam extra. Et sumatur a sacerdote. Postea
desiccet digitos suos cum panno ad hoc ipsum preparato qui
semper intra calicem reseruetur. Et cum explicatur calix :'
reponatur super altare a dextris in loco mundo sequestratim
et reuerenter.

Interim diaconus ablutis primo digitis corporalia replicet
et reponat. Et missale referat ad dextrum cornu altaris.
Sacerdos autem sumpta ablutione que remansit in calice
deponat calicem . et cum ministris stantibus a dextris supradicto
ordine r^ dicta communione :' Dicat . Dominus uobiscum :! uer-
tendo se in cornu altaris. Et diaconus trahat casulam sicut
prius. Postmodum sacerdos orationes prosequatur eo modo
et ordine r^ quo et primas.

Interim subdiaconus si uiderit expedire r^ aqua calicem
abluat . et desiccet leuiter cum alio panno mundo . ad hoc
specialiter preparato. Qui reseruetur iuxta piscinam reueren-
^ter r' alio panno coopertus. Acoliti uero que reportanda
restant . in sacristiam referant interim :! prout commode possunt.
[Dum autem ultima oratio dicitur :^ vnus acolitorum cereos

^ A hand in the act of pointing to this line is here drawn in the margin.

G 2

DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

accendat. Alter librum euangeliorum subdiacono tradat.
Sacerdos autem dum ultimum dicet Per dominum "1 Ad medium
altaris ueniat. Cumque ad dicendum Dominus uobzscuin se
conuerterit ad conuentum r^ diaconus similiter se uertat. Et
dicat Ite missa est. Si gloria in excelsis precesserit. Alioquin
rion se uertat ad conuentum. Diaconus -:! sed uersa facie ad
altare :^ ipso sacerdote similiter uerso 'I dicet Benedicainus domino
uel Requiescant in pace i Si missa fuerit de mortuis. Sacerdos
uero et diaconus stent uersi ad conuentum '! quamdiu
dicitur. Ite missa est. Deinde uertant se ad altare non se
girando.

Et tunc sacerdos inclinet iunctis manibus "I donee dixerit.
Placeat tibi.^i cetera. Post hec erigens se osculetur altare.
Et si consuetudo patrie fuerit . et extranei afifuerint hoc
expectantes r^det benedictionem secundum modum patrie.

Interim alter acolitorum. Missale diacono tradat. Post-
modum redeant in sacristiam . eo ordine quo uenerunt. Tunc
ministri primo sacerdotem . postea se mutuo se mutuof iuuent
ad exuendum Acoliti uero antequam uestes exuant reuertentes
ad altare \' recooperiant illud . et aptent decenter . reportantes
in sacristiam que fuerint reportanda.

f[ Vbi autem in diebus soUempnibus propter paucitatem
fratrum predicta ministrorum :! sollempnitas non poterat^ seruari :!
prout commodius et honestius poterit r^ obseruetur. In ferialibus
uero diebus . et festis trium lectionum. Et infra octauas unus
sufficiat acolitus. Qui dum fit confessio. Et cum dicitur
sanctus. Et agnus dei a sacerdote :! stare debet a dextris. Et
eciam in genuflexione ad corpus domini.

^Si episcopus presens fuerit in missa r^ inuitandus est a
cantore ad faciendam confessionem in principio misse. Petende
eciam sunt ab eo benedictiones aque miscende in uino.et thuris
deferendi ad euangelium legendum. Item post euangelium
lectum r^ offerendum est ei primo euangelium ad osculandum.
Item primo est ei aspersorium aque benedicte offerendum ad
aspergendum se . et collaterals. Primo eciam est thuri-
ficandus . si hec in missa fiant. Item primo estt ofiferenda est
pax. Item in fine misse est inuitandus a cantore:^ ad dandam
benedictionem. Si autem Cardinalis non episcopus sed
presbiter . vel Diaconus . uel legatus . non episcopus. Nee
cardinalis interfuerit "i queratur consuetudo eius circa hec i et
seruetur.

"^De sacra communione.

Circa sacram communionem et modum communicandi in
conuentu :^ notandum est quod ad reseruandam sacram

* altered to foterit.

'^ A space is here left for ^.

Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE, 85

communionem haberi debet uas decens . et honestum super
altare maius honorifice collocandum :l infra quod habenda est
pixis argentea uel eburnea . vel de alia materia preciosa. infra
quam in panno albo et mundo seruanda est . vna hostia
consecrata . vel si plures seruantur "! tamen non in magna
multitudine. Prouideatur autem quod tam uas quam pixis
predicta sic caute stabiliantur et claudantur :^ ne in aliquo
casu possint hostie predicte cadere uel remoueri i nisi per
ministerium fratrum . cum fuerit aliqua communio facienda.

Die autem communionis consueuit fieri aliqua exhortatio in
capitulo . et absolutio generalis fratribus . tam clericis quam
laycisr^ut ad tantum sacramentum dignius preparati accedant.
Debet autem prelatus si commode potest in huiusmodi die
missam conuentualem celebrare. Cum igitur subdiaconus
ministraturus fuerit necessaria pro sacramento huiusmodi r a
sacrista cuius interest scire :! debet inquirere de numero
hostiarum consecratarum . que sunt in pixide. Debet eciam
inquirere de numero fratrum qui sunt communicandi. Et
facta collatione tot hostias consecrandas ponere r^ quod
sufficiant communicandis fratribus. Et sumptis illis que
reseruate fuerunt prius pauce remaneant prout dictum est
reseruande.

Cum igitur hora communicandi appropinquerit :^ / [fo. 482.V.
diaconus ceroferariis cum cereis precedentibus eum :l apportet
pixidem supradictam cum corpore domini :^ super altare
aperiens eam ibidem. Et omnes fratres alii preter sacerdotem
celebrantem qui solum inclinatus adoret . prosternant se :^
adorantes.

Post breuem autem adorationem :! dicant omnes . Confiteor.
Et sacerdos faciat absolutionem :^ dicendo. Misereatur et
cetera. Et absolutionem et . cetera. Postmodum communi-
cent. Primo i ministri secundum graduum suorum ordinem.
'■ Deinde conuentus incipiendo a superioribus. Et ueniant fratres
bini et bini. Vltimo fratres conuersi. Quod si qui extranei
aput nos communicare debuerint in aliquo altari de mincribus
communicari poterunt suorum habentes licenciam prelatorum.

In primis autem cum ministri communicare debent . accedant
duo de fratribus stantibus in choro quibus sacrista innuerit . et
flexis genibus iuxta sacerdotem a dextris et a sinistris eius "i
teneant mappulam mundam et honestam a sacrista sibi traditam
et inter sacerdotem et communicantem extensam a sacerdote
usque ad communicantem. Applicantes autem^ illam sub
mento communicantis. Postquam autem omnes ministri fuerint
xpediti de communione :^ Acoliti teneant predictam mappulam

^ autem struck out by red line.

86 DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

predicto modo x' quousque ad^ communicauerint omnes. Dum
autem frater accedet ad recipiendam communionem :! non se
prosternat :! nee osculetur terram uel pedem saeerdotis sed super
gradus in loeo apto flexis genibus . toto alio corpora erecto se
disponensr^aperto ore non nimis nee parum sed mediocriter r'
cauens a transuersione oculorum . v^el insolita uultus dispositione.
cum decenti disciplina . et reuerentia suscipiat sacramentum.

Sacerdos autem primo ministret hostias reseruatas. Dum
autem quamlibet hostiam ministrat accipiat earn cum manu
dextera . et patenam cum sinistra supponendo eam hostie. Et
sic transferat usque ad fratrem communicandum. Et cum
tradit ei dicat. Corpus doniini nostri ihesu christi custodiat te
in uitani eternam :^ amen.

Suscepto autem sacramento r^ frater inclinans se erigat. Et
consumpta hostia r^ accedat ad uinum quod stando est recipien-
dum . et in modica quantitate ad abluendum os diligenter . ne
aliqua particula hostie remaneat intra dentes. Porro dyaconus
debet recipere uinum huiusmodi in calice alio quam sit calix
cum quo celebratur . et postea aliis ministrare:^ stando a dextris
altaris. Debet autem tenere pedem calicis cum mappa pulcra
et decenti . cum qua eciam fratres post ablutionem oris labia
detergant. Si autem fuerit magnus conuentus :! Subdiaconus a
sinistris altaris stans :^ poterit uinum in alio calice eodem modo
ministrare i ut cicius expediatur conuentus. Cauendum est
autem fratri ne post communionem spuat cito. Quod si cauere
non potest :! debet in loco honesto proicere sputum. Et sciendum
est quod si astet magna multitudo expectans finem misse:^
poterit differri communio usque post missamr^nisi in die cene:^
si uisum fuerit priori. Alioquin facienda est antequam
communio dicatur.

Solent autem fratres comun[i]care quandocunque fit rasura
in die sollempni . vel in aliqua feria sequenti . quando fratres
melius possunt interesse :^ si prelato uisum fuerit expedire.

Postquam autem frater communicauerit et uinum receperit r^
potest orare secreto dum alii communicant. Qui autem non
communicant . et sunt in choro *! interim stent super formas
prostrati.

Si autem ante finem communionis viderit sacerdos quod
nimia multitudo hostiarum fuerit preparata :^ potest duas et duas
dare fratribus :^ ne nimiam multitudinem oporteat reseruare.
Que autem remanserint :^ posite a sacerdote in pixide per
diaconum precedentibus ceroferariis ad locum debitum honori-
fice portentur . fratribus facientibus genuflexionem modo
supradicto.

Nullus autem debet remanere ab huiusmodi communione

^ ad struck out by red line.

Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. 87

sine licencia speciali : nisi celebret missam ipsa die. Qui autem
extra sunt i debent extra communicare . vel cum redierint quam
cito commode possunt.

Quando dicendum est.

/^loria in excelsis. In natiuitate domini . et deinceps cotidie
^^ usque ad octauas epiphanie . nisi in festo innocentium
quando est extra dominicam : dicatur. Gloria in excelsis.
Dicatur eciam in vigilia pasche . et cotidie per octauas. Et
in assensionej domini . et cotidie per octauas. Et in vigilia
pentecostes. Et deinceps cotidie usque ad trinitatem. Dicatur
eciam in omnibus dominicis per totum annum :' nisi in aduentu
et in septuagesima . et deinceps usque ad pascha exclusiue.
Dicatur eciam in omnibus festis simplicibus . et semiduplicibus .
nisi in festo innocentum quando est extra dominicam . et nisi
in illis que a septuagesima usque ad ramos palmarum
celebrantur. In festis uero duplicibus i et totis duplicibus :
dicatur omni tempore i nisi in vigilia natalis domini. Dicatur
etiam cotidie infra omnes octauas : nisi in missis de vigiliis . si
extra dominicam occurrerint celebrande. Dicatur eciam in
omnibus sabbatis quando de beata uirgine celebraturpreterquam
in aduentu et a septuagesima usque ad pascha :' et preterquam
in vigilia assumptionis i quando in sabbato euenerit.

Quod si aliqua missa in die qua cantandum est Gloria in
excelsis . ocurrerit celebranda r dicatur eciam in ilia : nisi fuerit pro
defunctis vel de uigilia sancti i cum extra dominicam celebratur .
et nisi in ieiuniis quatuor temporum et in quadragesima et
tribus diebus rogationum . in missis de ieiuniis . quando festum
simplex uel maius in temporibus occurrerit supradictis.
Quando uero in profestis diebus missa de spiritu sancto . vel
de beata uirgine . vel de quocumque sancto celebratur :^ non
cantetur. Gloria in excelsis. Quandocumque Gloria in excelsis
dicitur:^ Missa per Ite missa ^j^: terminetur. Quando uero non
dicitur "{ terminetur per Benedicamus :! nisi missa fuerit pro
defunctis. Que per Requiescant in pace : terminari debet i

De nuine7'o orationum in missa.

TN missis conuentualibus tres tantum orationes dicantur nisi
^ memoriarum necessitas exigat . quod si tantum quatuor
occurrerint dicende "J quinta non superaddatur. In duplicibus
uero /et totis duplicibus preterquam in duobus diebus [fo. 483.
post natale . et nisi in die circumcisionis. Item per totam
ebdomadam pasche . et pentecostes . et ubicumque specialiter
est signatum r una sola oracio est dicenda. Quando eciam due
misse in conuentu fuerint celebrande . in missa que sollemnior

88 DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

fuerit r^vna tantum oratio dicatur :^ nisi quando altera missarum
fuerit pro presenti defuncto. Tunc enim in missa pro defuncto
una tantum dicenda est. In alia uero tres :! nisi fuerit de
duplici uel de toto duplici . vel ibi aliud specialiter sit notatum.

De orationibus dicendis in inisa\ conuentuali ^ nisi
quando celebratur pro defunctis.

Per aduentum in dominicis diebus secunda oratio. Deus qui
de beate marie. Tertia. Deus qui caritatis. Quod si
uigilia beati andree in prima dominica aduentus eueneritr^in
missa de uigilia. secunda oratio erit de dominica. Tertia r^dc
beata uirgine. In missa uero de dominica :^ tantum una dicatur
oratio.

Feria secunda:^ secunda oratio de aduentu. Tertia de beata
uirgine.

Feria tercia '{ secunda oratio de beata uirgine. Tercia.
Ineffabileni.

Feria quarta r^ secunda de beata uirgine. Tercia. Pretende.

Feria quinta i secunda de beata uirgine. Tercia. Corda
famtdorum.

Feria sexta :! secunda de beata uirgine . Tercia i Adesto
dom ine supplicatio n ib us.

Quod si festum in aliqua dictarum feriarum occurrerit:^
secunda erit de aduentu. Tercia :! de beata uirgine . vel de
memoria si occurrerit.

Sabbato i secunda oratio :^ de aduentu. Tercia :^ ecclesie vel de
memoria.

Si uero festum fuerit r^ secunda erit de aduentu. Tercia 'i de
beata uirgine. Quod si cum festo :^ memoria occurrerit r^ secunda
erit de beata uirgine. Tercia r^de memoria natiuitate domini
usque ad octauas innocentum exclusiue r^dicantur orationes
secundum ordinem memoriarum que diebus illis fieri in
uesperis . et laudibus consueuerunt.

In octaua innocentum :^ secunda oratio. Deus qui salutis.
Tercia r^ Deus omnium fideliinn.

In vigilia epiphanie . secunda oratio. Deus qui salutis.
Tercia 'I Corda famtdorum.

Per ferias infra octauas epyphanie preterquam in sabbato:^
secunda oratio erit de beata uirgine . vel tercia r^ quando
memoria de sancto fuerit facienda . quia tunc secunda erit de
memoria.

Feria secunda i tercia "i Omnipotens senipiterne deus qui
tuuormn,

Feria tercia "l Tercia de beato dominico.

Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE, S9

Feria quarta :' Tercia r^ Deus oinniuui. Quod si missa fuerit
de dominica. Secunda oratio erit. Deus qui hodieriia . die
vnige7tituiu . Tercia "! Deus qui salutis.

Feria quinta. Tercia. Corda fainuloi'um.

Feria sexta . Tercia r^ Pretende.

Sabbato i secunda de epyphania. Tercia ^, Ecclesie . vel de
memoria.

Dominica :^ secunda erit de epyphania, Tercia :^ Deus qui
salutis . vel de memoria :^ si occurrerit . et tunc quarta erit. Deus
qui salutis.

In octaua epiphanie secunda de Sanctis hylario et Remigio.
Tercia :^de beata uirgine. Quod si dominica fuerit . secunda erit
de dominica. Tercia :! de Sanctis i quarta de beata uirgine.

Obf octauis . epyphanie usque ad caput ieiunii exclusiue
dicantur orationes hoc ordine.

Dominica secunda :! oratio, Deus qui caritatis . vel de
dominica si festum fuerit. Tercia r^ A cunctis.

Feria secunda si missa de sancto fuerit . secunda oratio
erit de dominica. Tercia :^ Ojnnipotens sempiterne . deus . qui
uiuorum.

Feria tercia . secunda r^ de beata virgine. Tercia ":! Pi^etende.

Feria quarta :! secunda de beato dominico :^ Tercia :^ Corda
famulorum.

Feria quinta . secunda . Deus qui corda. Tercia r^ Concede
quesuinus . o\i7inipotens'\ . d[eus'] . ut intercessio.

Feria sexta :^ secunda r' Deus a quo sancta. Tercia "l A cunctis.

Sabbato secunda de dominica . vel de beata uirgine :! si de
festo missa fuerit i Tercia i Ecclesie.

Quando in predictis diebus memoria de sancto occurrerit
facien da :^ secunda oratio erit de eo :! Tercia i non mutabitur.

In capite ieiunij :^ et deinceps usque ad cenam domini
exclusiue:^ dicantur orationes hoc ordine.

Dominica :^ secunda Deus qui caritatis. Tercia •! A cunctis.

Feria secunda r^ secunda oratio. Exaudi quesuinus d\oniine'\ .
supplicuin. Tercia :! Omnipotens sempiterne deus qui uiuorum.

Feria tercia r^ secunda Corda famulorum. Tercia. Concede
queszimus o[mnipotens] . d[eus'] . ut intercessio.

C Feria quarta :^ secunda 1! Exaudi quesunms d[omine'\ . sup-
plicum. Tercia :' A cunctis.

f[ Feria quinta :^ secunda. Ineffabilem. T^rcidi':! Pretende.

fl Feria sexta r^secunda :^ Exaudi quesumus d[omine']. Tercia :^
Omnipotens sempiterne deus qui uiuorum.

Sabbato *! secunda de beata uirgine. Tercia r^ Ecclesie.

Quando autem in aliqua precedentium feriarum festum
aliquod celebrabitur : in missa de festo una tantum oratio
dicatur. In missis uero de ieiunio :' secunda oratio et tercia:^

90 DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

dicantur sicut in feriis prenotatum est nisi in annuntiatione
Tunc enim in missa de ieiunio . secunda oratio erit. Dens qui
de beate marie. Tercia "I non mutabitur.

Quod si aliqua eciam die infra dictum tempus i memoria
de sancto euenerit:^ secunda :^ oratio erit de ipso sancto . Tercia
non mutabitur i nisi in sabbato. Tunc enim secunda erit de
beata uirgine. Tercia de sancto.

Obt octauis pasche usque ad dominicam ante ascensionem
exclusiue r^ dicantur orationes hoc ordine.

Dominica :^ secunda de cruce. Dens qui pro nobis . vel de
dominica t' si festum fuerit. Tercia :/ A cunctis.

^ Feria secunda si festum fuerit . secunda erit de cruce i
Tercia 'I Omnipotens seinpiterne dens qui uiuorum.

fl Feria tercia :^ secunda . de cruce. T^xcid,':! Adesio domine
supplicum.

Feria quarta . secunda de cruce i Tercia :^ A cunctts.

Feria quinta secunda de cruce. Tercia :! Concede quesuvius
o\innipo tens'] . dleusl . tit intercessio.

f[ Feria sexta i secunda. Deus a quo sancta . vel de cruce si
festum fuerit. Tercia "! Deus omnium fidelium.

Sabbato :! secunda de cruce. Tercia i Ecclesie. Si missa
de festo fuerit :^ secunda oratio de beata uirgine. Tercia de
cruce.

Quando uero infra dictum tempus occurrerit memoria de
sancto facienda "! secunda oratio erit de sancto. Tercia de
cruce . nisi in sexta feria quando missa de cruce celebrabitur.
quia tunc tercia non mutatur. Predictus ordo seruetur nisi in
festo sancte crucis quod si in dominica euenerit :^ secunda oratio
erit de dominica:^ Tercia r^de Sanctis. Si uero in sabbato f'
secunda oratio erit de beata uirgine. Tercia "i de Sanctis. Si
autem alio die i secunda erit de Sanctis. Tercia :^ non
mutabitur.

Dominica ante ascensionem secunda oratio de cruce. Tercia r
A cunctis.

f[ Feria secunda . secunda de cruce. Tercia i Omnipotens
sempiterne deus qui uiuorum.

C Feria tercia :^ secunda de cruce. To^xcxd.:! Adesto domine
supplicum.

Feria quarta :' secunda de cruce "! Tercia :^ A cunctis.

C Quod si in dominica uel in aliqua dictarum feriarum
festum euenerit r^ in missa de festo una tantum oratio dicatur.
In missa uero de dominica /vel de feria . vt supra, [fo. 48 3. v.
excepto festo sancte crucis . in cuius missa . vna tantum oratio
dicatur. In missa uero de dominica. vel de feria ;^ secunda erit
de martyribus. Tercia non mutabitur. Si uero memoria
tantum occurrerit :^ secunda erit de ipsa. Tercia de cruce.

Add. MS. 23,935-] DOMINICAN MISSALE CONVENTUAT.E, 91

In crastino ascensionis r'secunda oratio. Deits a quo sancta.
Tercia '! Co7icede qiiestnmis o\innipotens\ . d\etis\ . ut intercessio.

Sabbato . secunda de ascensione. ^^xqa^.:! Ecdesie. Si missa
fuerit de festo :^ secunda erit de octauis. Tercia de beata
uirgine. Si memoria cum festo occurrerit . quarta oratio dicatur
de ipsa.

In dominica secunda de ascensione. Tercia. A cnnctis. Si
festum fuerit i secunda de ascensione. Tercia de dominica.
Si memoria . cum festo occurrerit . quarta oratio dicatur de
ipsa.

Feria secunda . secunda Pretende. Tercia '! Oninipotens
sempiterne . deus qui uiuoruvt.

Feria tercia ^ secunda de beato dominico. ^^xqa2l*! Adesto
domine supplicuin.

Feria quarta ^secund.i^'Z^^?/^" ^?// r<2r2V<3:/z>. Tercia. A cunctis.

Feria quinta r'^ secunda r! Corda famuloruvi, Tercia r^ Concede
quesuvius . o\innipotens\ . deus . tit intercessio.

C Si in aliqua feria infra octauas missa fuerit de festo
celcbranda . secunda oratio erit de octauis. Tercia i non
mutabitur , nisi memoria fuerit facienda . quia tunc tercia erit de
memoria. Si uero memoria tantum occurrerit facienda :^
secunda oratio erit de ea. Tercia non mutabitur.

Feria sexta fiat missa pro defunctis i nisi festum impediat.
Si uero de sancto fiat :' secunda oratio erit. Omnipotens
sempiterne deus qui facis. Tercia :! Omnipotens sempiterne deus
qui uiuorum.

In crastino trinitatis x' secunda oratio. Corda famidorum.
Tercia :^ Omnipotens sempiterne deus qui uiuorum.

Feria tercia :' secunda de beato dominico. Tercia r' Deus
omnium fidelium.

Feria quarta i secunda . Deus qui caritatis. Tercia r^ A
cunctis.

Feria quinta "1 secunda. Deus qui corda. Tercia :! Concede
quesumus omnipotens deus ut intercessio.

Feria sexta i secunda. Deus qui unigeniti. Tercia t^ Omnipo-
tens sempiterne deus qui uiuorum.

Sabbato . secunda i de octauis trinitatis. Tercia :^ Ecclesie tue.

d Si in aliqua feria hujus ebdomade missa de aliquo sancto
fuerit celebranda . secunda oratio erit de octauis :! Tercia i non
mutabitur . excepto quod tercia oratio erit in sexta feria . de
cruce. Et in sabbato de beata virgine. Quod si memoria
tantum occurrerit facienda "! secunda oratio erit de ea. Tercia i
sicut dictum est. Si uero memoria cum festo :' secunda oratio
erit de octauis. Tercia de memoria . ^^?/5- omnium usque ad
aduentum exclusiue sunt hoc ordine orationes dicende.

Dominica *! secunda oratio erit de trinitate. Tercia x A
cunctis.

92 DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935.

Feria secunda . si de tempore uel de festo agatur r^secunda
oratio erit Pretende. Tercia :^ Oninipotens senipiterne deus qui
uiuoriLin.

Feria tercia . secunda de beato dominico. Tercia r^Z^^^/j*
om n iu in fideliu in .

f[ Feria quarta :^ secunda. Deus qui caritatis. Tercia. A
cunctis.

Feria quinta :! secunda. Oninipotens sempiterne deus qui
facis. Tercia :^ Concede qiiesumus oninipotens deus ut intercessio.

Feria sexta :! secunda. Corda famulorum. Tercia r^ Deus a
quo.

Sabbato r secunda. Ineffabilem. Tercia :! Ecclesie.

Si a deus omnium usque ad aduentum in dominica memoria
occurrerit facienda:^ secunda oratio erit de ea. Tercia non
mutabitur. Si uero missa de festo fuerit :^ Secunda oratio erit
de dominica. Tercia ut prius . vel de memoria :^ si cum festo
occurrerit facienda. Quod si festum et octaue simul euenerint i
Secunda oratio erit de octauis -l Tercia de dominica. Quando
uero feria secunda . vel tercia uel quarta missa de sancto fuerit "l
secunda oratio et tercia non mutabuntur. Quod si cum missa
de sancto occurrerit memoria facienda "i secunda oratio erit de
memoria *! Tercia non mutabitur. Si autem in quinta feria . vel
sexta :^ vel sabbato . missa de sancto vel de tempore fuerit:^ in
feria quinta erit secunda oratio de spiritu sancto. In feria
sexta "l de cruce. In sabbato :! de beata uirgine. Tercia non
mutabitur :! nisi memoria fuerit facienda.

C Sabbato uero infra octauas si missa fuerit . de beata
uirgine *! secunda erit de octauis :! Tercia i ecclesie uel de memoria.
Item si in ieiuniis quatuor temporum septembris missam de festo
fieri contigerit r^ in missa ^ ^ In missa autem de ieiunio.
Secunda et tercia oratio :^ ut in feriis supra notate sunt *!
excepta octaua natiuitatis beata virginis . que si in quarta feria
quatuor temporum eueneriti^in missa. de octauis . una tantum
oratio dicetur. In missa uero de ieiunio :! Secunda erit de
octauis. Tercia '! de sancto Nichomede.

T T Oc ordine dicantur in conuentu orationes . pro defunctis.
^^ Pro presenti sine pro uno defuncto. Si episcopus fuerit r^
prima oratio dicatur. Deus qui inter apostolicos. Si alius :i
Inclina. Si uero femina :' Quesumus domine r^ secunda :^ Deus
uenie :! Tercia :! Oninipotens sempiterne deus qui uiuorum. Pro
fratribus familiaribus . et benefactoribus :! prima. Deus uenie .
secunda r^Z^^^/i- qui nos patrem T^rcidi:! Oninipotens sempiterne
deus qui uiuorum. In omni anniuersario :^ Prima. Deus

^ — ^ An erasure.

Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE. 93

indulgentiariun. Secunda '1 Deiis venie. Tercia :^ Onniipotens
sempiterne deiis qui iimorum. Si simul euenerint obitus et
anniuersarium -! dimittatur Deus tienie. Et prima oratio dicatur
pro presenti defuncto . secunda -:! pro anniuersario :! Tercia : non
mutatur.

C[ Sciendum autem quod in missis pro defunctis siue in
conuentu r^ siue extra r^ non debent dici alique orationes nisi pro
defunctis . vel communes pro uiuis et defunctis. Similiter in
missis aliis non debent dici orationes pro defunctis :^ nisi presens
defunctus fuerit r^ ^ ^

[Quando dicendum est Credo in missa.]^

NOtandum quod in natiuitate domini ad omnes missas,
et cotidie per octauas eciam in festis sanctorum. In
circumcisione . et in epyphania. In die pasche . et cotidie per..
octauas. In die ascensionis. In die pentecostes . et cotidie per
ebdomadam ipsius ^. In diebus dominicis ad omnes missas nisi
fuerint pro defunctis. In utroque festo sancte crucis. In
omnibus sollempnitatibus beate Marie. Et apostolorum et
euangelistarum "i nisi in cathedra sancti petri. Item in festo
sancti Barnabe. Et sancte marie magdalene. Et sancti
michaelis. In festo omnium sanctorum. In festo dedicationis..
Et in anniuersario eiusdem :^ dicendum est. C'r^^^ . in missis de
festis. Aliis uero diebus uel temporibus :! non dicatur.

D^[e prefationibus].^

TN die natalis domini ad omnes missas. et cotidie per octauas .
•^ nisi in festo sancti iohannis. Item in circumcisione :^ dicatur
prefacio. Quia per incarnati cum suo Commiinicantes. Quod
eciam dicatur in festo sancti /iohannis. In epiphania et \{o. 484..
cotidie per octauas in missa de octauis . et in missa de dominica
infra octauas . et in octaua dicatur prefacio. Quia cum unigenitits
cum suo Conimunicantes.

C Feria quarta in capite ieiunii . et deinceps usque ad
dominicam in passione nisi in dominicis dicatur prefatio. Qui
corporali :^ in missis de tempore.

In dominica de passione et deinceps usque ad parasceuen in
missis de tempore. Et in utroque festo sancte crucis dicatur
prefacio. Qui salutein.

In sabbato secundo* pasche. Et in die , et cotidie per octauas .
ct in octaua dicatur prefatio. Te quidein doinine r cum suo
Coinmunicantes *! et Jianc igitur.

^— ^ An erasure. 2 Supplied from the printed editions..

^ — ^ An erasure. The words within square brackets have been supplied from the
printed editions. -* Thus, the MS. has saVo.

94 DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,93 r.

In die ascensionis . et coiidie per octauas in missis de octauis .
et in missa de dominica infra octauas . et in octaua dicatur
prefatio. Qui post resurrectioneni i cum suo Coniiminicantes,
Hec prefatio eciam dicatur in missis sanctorum nisi in sabbato
quando de beata virgine celebratur . et nisi in festiuitatibus que
propriam habent prefacionem. Communicantes tamen non
dicatur. In sexto uero feria post octauas . nee prefatio de
ascensione . nee Coniuntnicantes dicuntur.

In vigilia pentecostes . et in die et cotidie per ebdomadam
dicatur prefatio. Qui ascendens cum suo Communicantes . et
hanc igitur.

In festo trinitatis et cotidie per ebdomadam in missis de
trinitate dicatur prefatio '! Qui cum unigenito.

In omnibus festiuitatibus apostolorum preterquam in cathedra
sancti petri. Item cotidie per octauas apostolorum petri et
pauli in missis de octauis . et in octaua sancti iohannis
euangeliste . et in festo sancti barnabe :^ dicatur prefatio. Te
domine.

C A natiuitate domini usque ad purificationem in missis de
beata uirgine . et in festo purificationis . dicatur prefatio. Quia
per incarnati.

In annuntiatione. Et in assumptione beate virginis . et
cotidie per octauas in missis de octauis . Et in natiuitate
^iusdem et cotidie per octauas in missis de octauis r^ dicatur
prefatio. Et te in annuntiatione . vel assumptione vel natiuitate.
A festo purificationis usque ad natiuitatem domini . eciam in
vigilia assumptionis r^in omnibus missis beate virginis siue in
conuentu siue extra '! dicatur prefatio. Et te in venei^atione.

Sciendum autem quod de trinitate siue de spiritu sancto.
5iue de cruce . non est propria dicenda prefatio tam in conuentu
quam extra :^ nisi in illis diebus de quibus superius est notatum.

DOMINICAN ORDER DE MISSIS PRIUATIS. 95

APPENDIX.

Rubric from a Dominican Missal printed at Lubeck
IN 1502. (Bodleian Laud Misc. 283.)

/C De missis priuatis. [fo. 1.^.

TN missis privatis debet seruitor esse cliligens quod vestisf
sacerdotis dum ei seruit induendo se decenter componantur
Quod toalias altaris et pallas explicando et replicando mature et
alia circa altare decenter disponat et ordinet . Et prouideat
ne cum vestibus suis sacras vestes vel alia sacra circa altare
irreuerenter tangat . Attendat eciam quod vinum quod minstra-
turust est sit bene sanum Et de aqua similiter videat quod
recens sit et munda . Et caueat sollicite ne vnum pro alio
minstreturf. Si autem non sit in maioribus ordinibus non tangat
calicem nuda manu . nee minstretf propria manu hostiam vel
vinum et aquam sed sacerdoti exhibeat minstrandaf . melius-
que vt epistolam relinquat sacerdoti dicendam . quam quod
ipse dicat cum non est in aliquo sacrorum ordinum constitutus .
parum autem vel nichil sit^ prostratus in tota missa.sed oculcs
et mentem habeat circa altare . vt videat que fuerint facienda et
audiat cum sacerdoti fuerit respondendum . Cum autem trans-
fertur liber a sacerdote transferat cum libro candelam . nisi ex
vtraque parte altaris fuerit^ candela . Trahere casulam cum
expedient non omittat.

Sacerdos quoque induendo se cum habere poterit camisiam
primo illam induat . Et induendo caueat ne in sola tunica sine
capucio appareat discoopertus Horas et officium mature et
distincte dicat . Quando immediate post primam celebrat . non
dicat in prima Confiteor . sed sufficit illud quod immediate ante
missam dicendum . Numerum consuetum collectarum non
excedat . plolixitatibusf que solent accidere in querendo collectas
vel alia in eligendo hostias . in parando calicem . et similibus
astantes non fastidiat . Sequenciam non dicat , In voce
mediocritatem seruet . ne nimis alto clamando conturbet alios
celebrantes . vel nimis submisse dicendo non audiatur. Canonem
sic submisse dicat quod intelligi non possit a circumstantibus .
Finita missa cum alius post eum celebraturus fuerit . altare non
detineat in dicendo alia officia . sed cito recedat . et vestes sacras
in quibus celebrauit quam cito deponat si in ipsis est celebra-
turus subsequens sacerdos . Cum fluxu narium vestes sacras non

^ stet : 1483. 1 5 12. 2 cereus uel : add. 1483. 15 12.

96 DOMINICAN ORDER DE MISSIS PRIUATIS.

deturpet . sed panno ad hoc deputato vtatur . Psalmis et
orationibus alicuius deuocionis que scripta non sunt vt dicantur
sicut Iiidica me me\ dens , &c.^ Post missam seruitorem non
impediat . Officium tamen de proprietate temporis si illud non
audiuitvel non sit auditurus in choro et officium de beata virgine
et euangelium iohannis In principio cum collecta Omnipotens
sempiterne dens dirige actus nosiJ'os in beneplacito ttio . vt in
nomine dilecti filij tiii mereaimw bonis operibiis Jiabundare . Qui
tecum . Premisso dominus vobiscuni . poterit dicere deponendo
vestes . vel post deposicionem in diebus in quibus dicitur
officium de beata virgine extra chorum . Ita tamen quod in his
non impediat celebraturum post se Quando autem predicta
officia siue de tempore siue de beata virgine dicuntur post
missam priuatam non dicatur ibi G/o/^ia in excelsis . nee Sanctus ,
nee Agnus dei . et in officio de beata virgine dicatur semper
post Communio Graciam . Hec igitur . et alia dicta circa
missam conuentualem que ad huiusmodi missas pertinent tam in
genibus non flectendis quam in ahjs diUgenter exequantur .
tam sacerdos quam seruitor . Terminatis vero omnibus .
potest orare sacerdos secreto prout ei dominus inspirauerit .
Caueat tamen a proHxitate si ab ah'js expectatur In via
vero vel alias quando fratres missam habere non^ possunt .
dicere possunt officium misse beateef virginis cum Sanctus .
et Agnus . Et post Communio Graciam . Et eciam cum Gloria
in excelsis . si dicendum fuerit in ilia die.

[Colophon]

Missale Predicatorum per sacre theologie magistrum eiusdem
ordinis admodum peritissimum . medullitus perspectum . dili-
gentissimeque correctum . Ac curaperuigili in inclita imperialique
ciuitate Lubicen . per Stephanum ardnes inibi conciuem his
eneis literis effigiatum . Hocque fine quam salubriter
completum . Anno domini . M. ccccc. ij. decimo Kalendas Maij.
De quo gloria sit ihesu bone tibi nunc et iugiter. Amen.

^ ante missam Benedicite saccrdotes Sec, add. 1483. 15 12.
'^ om. 1483.

EXTRACTS

FROM AN

ENGLISH CHARTERHOUSE

MANUSCRIPT WRITTEN ABOUT

i5oo.

{BRIT. MUS. NERO A. zu\)

T.M. H

[Ordinarium Cartusiense.]

/^The fyrst petyc/on in the colloqu/z/m.^ [fo. 130.

SYr I besyche yow and alle the Co;2vent for the luffe of
god , owr lady sanct marye , sant John of baptiste ,
And alle y^ hoyle cowrte of hevyne , That z^ wolde resaue
me , to lyve and dye here emong^j- yow , In y^ state of a
monke osf pr^bendarye and s^ruant vnto alle , to y^ honoi"
of god , solace to y^ company , prouffet to the place , And
helth vnto my savvle,

T/ie answer vnto y^ examinacyon.

Syr I tryste thrugh y^ heipe of god and yo^ good pr^yer^^
to kepe all thes thyng^j- , which z^ haue now heyr rehersede

The fyrst peticyon before y^ profession

SYr I haue beyn heyr now yis twellmowth nere hand , and
lovyde be god , melyk^i- ryght well , both y^ ord^r and
ye co;;2pany , Wher apon I be syche yow , and all the
company , for y^ luffe of god , owr lady sanct marye , sanct
John of baptyst , and all y^ hoyle company of hevyn , yt
z^ wyll resaue me , vnto my pr^fessyon , at my twellmowthf
day , accordyng to my petyc^bn whych 1 made , when I was
fyrst resaved heyr emong^i- yow etc.

lad introitum misse [fo. 1 30.^.

V. Pone domine custodiam ori meo ,
^. Et ostium circumstancie labijs meis,

COnfileor deo et beate marie et omnibus Sanctis et tibi
pater . quia peccaui nimis , mea culpa , per superbiam ,
cogitacione , locucione , opere et omissione , precor te ora pro me ,

IV /r isereatur tui omnipotens deus . per intercessionem beate
^^ marie , et omnium sanctorum , et dimittat tibi omnia
peccata tua , et perducat ad vitam eternam, Amen ,

[^.] Adiutorium nostrum in nomine domini ,

B' Qui fecit celum et terram ,

'^statim ante medium altaris inclinando , dicat , Pater
noster^etAuemaria^j

^ — * enclosed in a red liiu.

- — ^ red lines round these ivords.

H 2

lOO ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. iii.

Absolucio post confessionem priuatam.

"T^Ominus noster ihesus christus per suam pijssimam miseri-
^^ cordiam et per meritum sue amarissime passionis te
absoluat , et ^ego te absoluo^ et auctoritate dei et ordinis ego
te absoluo a sentencia excommunicacionis si indegeas , necnon
ab istis et ab omnibus alijs peccatis et negligencijs tuis
confessis et oblitis. In nomine patris et filij et spiritussancti ,
Amen ,

I De missis celebrandis forma. [fo. 131.

POst missam conuentualem celebraturi monachi statim finito
deo gracias , vel a7nen , exeant chorum . signantes se , Induant
se ecclesiasticis cucullis et accedant ad medium altaris ibique
ad gradum inclinant vel genu flectant lunctisque manibus
super cubitos innitentes Dicant Pater noster , et Aue maria ,
Et surgentes signent se et inclinent , Accedentesque preparent
altare , librum , corporalia , calicem , et se , Stantesque ad
sinistrum cornu altaris versa facie ad austrum signent se ,
lunctisque manibus inclinent ad confessionem , Ter tunditur
pectus dicendo cogitacione , locucione , opere et omissione ,

Facta confessione accedat sacerdos ante medium altaris et
inclinatus iunctisque manibus , Dicit orationem dominicam et
Aue maria , Deinde osculatur altare signat se et accedit ad
librum stetque ibi reuerenter Dicendo Gloria in excelsis stet
manibus iunctis pectore tenus Et cum dicit dominus modice
inclinando ad altare , et vertens se ad populum dicens Vobiscum
inclinando , parum disiungit manus et reiungit , reuertitque
ad librum ,

Dicendo , Dominus sit in corde etc. ponit librum super
lectorium Deinde expandit corporalia , oscu/latoque [fo. I3i.<^.
altari vertit se ad librum et dicit Dominus vobiscum , Et dum
respondetur , Gloria tibi domine , vertens se [ad] altare signat se
et inclinat vertensque se ad librum iunctis manibus non
innitendo super altare Dicit euangelium , quo dicto t osculatur
librum.

Credo non dicitur in festis martirum , confessorum , ac
virginum xij leccionum Eciam si sint candelarum , Nisi
occurrant in dominica , Et quando O^edo dicitur expansis
manibus t' similiter et offertorium quo dicto inclinat . tenensque
manus coniunctim vadit ad lauandas manus , lotis manibus
dicendo Qiiid retribuam domino etc . Accipit calicem vtraque
manu , ponendo aquam in calicem dicit De latere dominj etc ,
Si secularis ministrat sacerdos ponit aquam in calicem , Deinde

^— ^ struck throtish in red.

Nero A. iii.] ORDINARIUM CARTUSIENSE. loi

accipiens calicem vadit ad medium altaris eleuansque ilium
reuerenter vtraque manu pectore tenus dicit , In spiritu
humilitatis etc. Dicendo , In nomine patris etc. facit crucem
cum ipso calice vtraque manu et deponit ilium Depositaque
hostia super corporalia nichil dicendo vel faciendo , cooperit
calicem corporalibus , vertensque se ad populum i/iungitt
manus,et dicit Orate fratres parumper aperit eas , [fo. 132.
iterumque iungit et reuertit ad altare , Dum sccretas dicit tenet
manus simul ante calicem ,

Finitis secretis leuat manus cum dicit ^ Per omnia secula
seculorunt tenet que expansas vsque ad fraccionem hostie nisi
cum se inclinat ante faciem altaris vel cartam vertit vel forte
manutergium sibi necessarium sumit , tunc enim iungit digitos
illos quibus hostiam tenuit vel tenere debet , Dictaque prefacione
inclinabit sacerdos ante faciem altaris et dicit , Sanctus etc.
usque benedicas tunc erigit se et facit cruces sicut disposite sunt
in missali quas facit reuerenter integra manu non circumgirando ,
Signat se , Ad Benedictus qui venit inclinando ,

Cum incipit Memento non inclinat , sed in fine modice
reuerenter , In communicantes dum dicitur In priinis gloriose
semper virginis marie genitricis dei et domini nostri ihesii cJiristi ,
non facit duas inclinaciones sed tantum vnumf reuerenter,
Dicendo fiat di jdilectissimi^ filij tui domini nostri [fo. 132.^.
ihesu christi , inclinans ad iliesu , preparat se cum omni
reuerencia ad consecrationem , et non tergat digitos suos super
corporalia vel super altare , Ad Qui pridie quam pateretur cum
dicitur accepit panein . Accipit hostiam vtraque manu , et suo
loco benedicit Dum dicit gracias agens reuerenter eleuat oculos
Tenebitque hostiam ita , inquantum potest quod a circum-
stantibus non videatur antequam eleuetur , Consecrata hostia
sacerdos antequam ipsam eleuat parum geniculat , Post
eleuacionem deposita hostia reuerenter inclinat, sed non genu-
flectit , Cum dicitur accipiens et hunc preclarum calicem , Accipit
calicem vtraque manu , primo retractis paululum corporalibus ,
et restrictis inter digitos ad oram calicis ne decidant , Dicto
gracias agens vbi reuerenter eleuat oculos , deponit calicem
sed manum sinistram non remouet , Facta autem cruce ad
Benedixit , Iterum resumit vtraque manu calicem et eleuat
parum . eleuatumque tenet vsque Vnde jet memores ,\io. 133.
Dum tamen dicit Hec qiiocienscunque eleuat calicem parum
alcius ad distinguendum sacrum a non sacro , Quociens post
consecracionem tenet hostiam , ea deposita , excutit digitos super
calicem quibus hostiam tenuit et cooperto inclinat sicut post
eleuacionem hostie ,

Ad supplices te rogamus , Inclinat ante faciem altaris can-
cellatis manibus , ita quod dextera sit super sinistram , Dicens

102 ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. Hi.

quotquot ex hac altaris participacione , Osculatur altare , et erectus
signat corpus sanguinem et seipsum , Dicens nobis peccatoribus ,
in silencio sicut cetera tundit pectus semel , ita quod sonitus
non audiatur , Discooperto calice ponit sinistram manum super
pedem calicis iunctis police et indice , et dextera accipiens
hostiam facit tres cruces equales super calicem , dicens yper
ipsuniyet cum ipso ^et in ipso yYd.cX.d. autem tercia cruce , et
remanente manu cum hostia super calicem , iungit et sinistram
tenensque vtraque manu hostiam et calicem dicit , est tibi dec
patri etc. Dicens per omnia seciila seculorum leuat calicem et
hostiam ,

Cum dicitur amen deponit vtrumque /Dicens Oremus [fo. 133.^.
preceptis salutaribus inoniti etc. digitis excussis cooperit calicem ,
Ad libera nos tamen dicit , et intercedente beata et gloriosa semper
virgine dei genetrice maria , patenam accipit Dicens , Et inter-
cedentibus beatis apostolis tuis , petro et paulo signat se cum
patena , Cum qua tangit hostiam , dicens , Da propicius , cum
dicitur pacem , pacem accipit de patena , Dicens Vt ope miseri-
cordie tue adiu ti , leua.t hostiam super patenam, Cum dicit, £"/
a peccato simus semper liberi et ab omni perturbaciorie securiy
discooperit calicem , accipit hostiam , Dicendo , Per eundem
dominum nostrum ihesum christum filium tuum frangit hostiam ,
non tamen per medium Ponitque minorem partem cum
dextera manu super patenam Dicens , Qui tecum viuit et regnat
deus , frangit per mediam portionem alteram , et partem quam
sinistra tenet cum eadem manu deponit in patena , Dicendo In
vnitajte spiritus sancti vtraque manu tenet terciam [fo. 134.
partem et calicem et levat ea parum dicendo ,per omnia secula
seculorum Deponitque calicem cum respond etur ,^;;/^;2

Tenensque manum sinistram supra calicem , ac dicendo pax
domini sit semper vobiscum , de predicta parte facit tres cruces
infra ambitum calicis , ipsam cum respondetur , Et cum spiritu
tuo , deponens in sanguinem . excussisque digitis , ac cooperto
calice , inclinatus ante faciem altaris , Dicit oracionem , Domine
ihesu christe fili dei viui , qua finita , corpus de patena , sumensque
calicem vtraque manu percipit sanguinem , quo percepto ,
accipit vnam locionem qua percepta positoque calice super
altare colligit micas super patenam , tuncque ponens calicem
super corporalia excutit micas de patena in calicem et digitis
supra calicem iunctis Secundam accipit locionem Depositoque
calice digitis in calicem discussis iunctis manibus et digitis supra
calicem , lauat digitos quibus lotis et extersis su/mit [fo. 134.^.
dictam locionem qua percepta reclinat calicem super p:itenam
versus corporalia.

Dicat agnus dei etc. vsque placeat tibi ante librum , Finito
placeat quod dicit in medio altaris iunctis manibus , osculatur

NeroA. iii.] ORDINARIUM CARTUSIENSE. 103

altare , Deinde dicendo In principio vel cetera , plicat corporalia ,
involuit calicem , cooperit altare , et deponit vestimenta,
Flectensque genua ad gradum dicat semel , P^/^r noster^Qt
Aue marta surgensque signat se inclinat et recedit .

Ante pronunciacione\ euangelij dicat sacer do s

Dominus sit in corde meo , et in labijs meis , vt recte pro-
nunciem euangelium pacis ,

Quando accedit ad primam locionem manuuni

Lauabo inter innocentes manus meas , et circumdabo altare
tuum domine ,

Veni sancte spiritus reple tuorum corda fidelium , et tui
amoris in eis ignem accende ,

Emitte spiritum tuum et creabuntur,

Et renouabis faciem terre

Oremus ,

Deus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti ,
da nobis in eodem spiritu recta sapere , et de eius semper
consolacione gaudere , per christum

jAntequam accipiat calicem dicat sacerdos [fo. 135=

Quid retribuam domino pro omnibus que retribuit michi,
Calicem salutaris accipiam et nomen domini invocabo ,

Infundendo aquain in calicem , dicat sacerdos

De latere domini nostri ihesu christi exiuit sanguis et aqua
in remissionem peccatorum , deo gracias ,

Offerendo calicem d\icat'\

In spiritu humilitatis et in animo contrito suscipiamur domine
a te , et sic fiat sacrificium nostrum , vt a te suscipiatur hodie et
placeat tibi domine deus , In nomine patris >^

Orate fratres pro me peccatore , ad dominum deum nostrum

Post suscepcionem sacramenti dominici corporis

Quod ore sumpsimus '^domine et^ pura mente capiamus , Et
de munere temporale , fiet nobis remedium

post missam

Placeat tibi sancta trinitas deus , obsequium seruitutis mee
et presta , vt hoc sacrificium laudis , quod indignus in conspectu

-* intefunea.

I04 ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. Hi.

diuine maiestatis tue obtuli , tibi sit placens , michique et
omnibus pro quibus illud obtuli , sit te miserante propiciabile ,
in vitam eternam , Amen

IDe officio nudo quornodo agatur . [fo. 156.^.

CUm nudum officium misse conuentualis fuerit subiungen-
dum , oratio , Placeat tibi sancta trinitas casula retenta
candelis in altari accensis remanentibus vsque in finem
differtur ,

Et in tali officio dicendum sequens modus obseruatur,
Oraciones dicantur provt ad horas diei quando redditur in
conventu , Epistola vero que non ab eo qui ad missam aliam
dixit Epistolam , Sed cuj contingit ex ordine est legenda , et
dicatur more prophetarum leccionum quando ad missas sunt
dicende , Euuangelium quod a celebrante in sinistro cornu altaris
est dicendum sonum non amittit consuetum quamuis remissius
decantetur , nee se vertit sacerdos ad populum cum dicit ,
dominus vobiscum , Kyry eleyson per choros alternatim , Cetera
omnia dicantur ab omnibus sine cantu plane tantum et cum
quadam grauitate ,

Gloria in excelsis Credo , Sanctus , et Agnus dei conuentualiter
in talibus officiis omni tempore reticentur , Et post completum
quod in dextero cornu dicitur dictum officium ab eo celebrante
cum domimis vobiscum et Benedimus\ domino terminatur, Vbi
vero a non celebrante tale officium redditur in secreto semper
completa reticetur in qua fit mencio de suscepcione sacramenti
loco cuius iteratur misse oracio principalis

Denique peractis omnibus depositis sacerdotalibus vestibus ,
ad gradum dicat flexis genibus pater noster etc.

jihesus [fo. 157.

n missis do^ninicalibus in conventu oracio propria , Et si nulla
tunc consueta suffragia scilicet ,
Concede quesumus omnipotens deus ,
Omnipotens deus christiani ,
Omnipotens sempiterne deus edificator ,
Ecclesie ,

Deus qui caritatis ,
Deus a quo ,

'n missis diebus festis tam dij. leccionum , quam ,xij. leccionum

Memoria si sit ,•
Concede quesumus omnipotens deus ,
Omnipotens deus christiani ,
Deus largitor

Nero A.m.] ORDINARIUM CARTUSIENSE, ■ 105

Ecclesie tue,
Deus qui caritatis ,
Deus a quo ,

rn missis sancte trinitatis , Sancti spiritus , sancte cruets et
-* Beate marie , Oracio eiusdem primo

Concede quesumus omnipotens ,

Omnipotens deus christian! ,

Deus largitor,

Deus a quo ,

Ecclesie ,

Omnipotens [sempiterne deus] qui viuorum ,

Et si vna sit memoria omitti debet , Deus largitor , Et si sint
due tunc, Veus largitor , et omnipotens christiani , ^w///^' debent
Et non plures eciain si numerus excedatur ,

IK/Tissa pro benef actor e ,

Omnipotens sempiterne deus cui ,

Inclina,

Deus [qui] inter apostolicos ,

Deus venie ,

Fidelium ,

Omnipotens qui viuorum ,

Missa pro breuiy

Inclina ,

Deus cuj proprium [ . . . famu]lorum [famu]larum ,

Deus qui inter apostolicos,

Deus venie ,

Omnipotens sempiterne deus cuj ,

Fidelium,

Missa de tercennario currente ,

Inclina cum iiijoj" consuetis , videlicet ,

Deus qui inter apostolicos ,

Deus venie ,

Omnipotens sempiterne cuj nunquam ,

et Fidelium

\Itein in qualibet agenda aniuersaria ,T)&ViS indul- [fo. 157.^.
gencie pluraliter, et Inclina pluraliter cum iiijor consuetis,

Missa pro misericordia sit specialis dicatur prima oracio provt
pertinet ei^Si autem generalis sit pro pluribus hominibus et
feminis dicatur prima oracio Inclina domine .[ . . . famu]lorum
[et famu]larum ,

Deus cui proprium pro tercenario currente ,

Fidelium ,

io6 ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. iii.

Omnipotens qui viuorum ,

JDRo tercennario incipiendo vel monachatu tncipiendo Oracio
•^ propria semper, pro tercennario ,
Inclina,

Deus qui inter apostolicos
Deus venie largitor ,
Omnipotens cuj nunquam ,
Fidelium , et non plures.

Tn festis Candelarum , oracio propria Et tunc memoria si sit
•*- deinde

Ecclesie tue quesumus domine,

Deus a quo ,

Et ad implendum numerum si necesse fuerit y

Deus qui caritatis

Tn festo sancti Stephani , lector in Capitulo sic pronunciat com-
-*■ mernoracio benefactorum nostrorum ^pro quibus tunc dicitur
De profundis ,
pater noster , Et ne nos
A porta inferi ,
Dominus vobiscum .
Oremus

Inclina [famu]lorum [famujlarum,
Omnipotens sempiterne deus qui viuorum, /
Requiescant in pace ,postea provt sequitur

JDOst Circumcisionem domini , quam cicius dies vacans occurrerit
-^ dicitur pro eis agenda in conventu , Etjsinguli sacer dotes [fo. 158.
singulas reddunt missas ,quaruin prima redditur a p7'iore in
conventu vel ab antiquiori in qua dicitur tr actus De profundis ,
Cetere autem misse priuatim a sacerdotibus ceteris persoluantur ,
Oraciones autem sunt hee prima oracio ,

Inclina [ . . . famujlorum [famu]larum ,

Deus cuj proprium ,

Deus [qui] inter apostolicos ,

Deus venie ,

Omnipotens cuj nunquam ,
• Fidelium , quibus additur in missis ,

Omnipotens quj viuorum ,

Circa festum Sancti , Antonij fiat vnum tercennarium pro
domino , Ta.larando Cardinali in quo dicitur ista oracio Da
nobis domine vt animam famuli tuj^ et sacerdotis tuj atque
pontificis

^ struck through in red.

Nero A. iii.] ORDINARIUM CARTUSIENSE. 107

Inclina [famujlorum [famujlarum ,

Deus cuj proprium [famujlorum [famujlarum ,

Deus cuj inter apostolicos ,

Deus venie ,

Omnipotens cuj nunquam ,

Fidelium

Circa principium mensis marcij fiat annuatim tercennariuni pro
dojfima , Regina francie et pro domino Carulo viro suo ac
liber is eoruni cum oracione ,

Inclina famulorum [famujlarum ,

Deus cuj proprium ,

Deus quj inter apostolicos ,

Deus venie ,

Omnipotens cuj nunquam ,

Fidelium

Omnipotens sempiterne deus qui viuorum , que non nisi in
missa dicitur

C'^irca festum sancti Marci Euangeliste fiat vnum tercennarium
' pro , Amblardo episcopo , etc. cum oracione
Inclina famulorum [famujlarum ,
Deus cuj proprium,
Deus qui inter apostolicos,
Deus venie ,

Omnipotens cuj nunquam ,
Fidelium

I Jn officio capituli ge7ieralis singuli sacer dotes dicant [fo. 158.^.
-* miss as singulas et oraciones sequent es ,
Inclina [famujlorum [famujlarum ,
Deus cuj proprium [famujlorum [famujlarum ,
Deus qui inter apostolicos ,
Deus venie,

Omnipotens sempiterne deus cuj nunquam ,
Fidelium
et in missa , Omnipotens quj viuorum ,

C^irca festum sancti luce Eua[njgeliste fiat officium pro clunia-
censibus , singuli sacerdotes reddant missas singulas ,
Oraciones , Inclina [famujlorum [famujlarum ,
Deus cuj proprium ,
et pro tercennario cur rente
Inclina [famujlorum [famujlarum
Deus qui inter apostolicos ,
Deus venie ,
Omnipotens cuj nunquam ,

loS ORDINARIUM CARTUSIENSE. [NeroA. iii.

Fidelium

et in viissa additur Omnipotens sempiterne qui viuorum

JDro Abbate Cluniacensi mortuo , Oraciones sequentes

Da nobis singulariter y

Inclina [famujlorum [famujlarum ,

Deus quj inter apostolicos ,

Deus venie ,

Omnipotens cuj nunquam ,

Fidelium ,

non dicitiir Omnipotens quj viuorum ,

Tn ^/^, Omnium sanctorum ante coinpletoriuni dzdUir ¥\a.ceho
■^ m cellis cum oracione , Fidelium et , Inclina [famu]lorum
[famujlarum ,^?/^ eciani dicuntur ad missani de eadein diuisim ^
et non phwes rteque pauciores dicende sunt , nisi prior iusserit , et
nisi co7pus presens fuerit tunc post priniani Oracioneni dicenda
est eius oracio , et pro tercennario postea , Et nichilomimis pro
presenti jdefuncto et tercennario vnam specialem missani [fo. 1 59.
facimus set et singuli oracionein suam dabinius post quas dicitur
oracio Fidelium , duntaxat ,

jr\e officio defunctorum in crastino Reli quia rum , in miss a prima
-'-^ oracio,

Deus venie,

Inclina [famujlorum [famujlarum ,

Deus cuj proprium [famujlorum [famujlarum ,

Deus quj inter apostolicos ,

Omnipotens deus cuj nunquam,

Fidelium

et ad missam sed non ad placebo dicitur oracio , Omnipotens qui
viuorum ,

QUotidianum , dicitur sedendo cum ix psalmis et tribus ieccion-
ibus et cum antiphona dirige et V. Co[n]uertere domine ante
lecciones Oraciones ^2/;?/, Inclina [famujlorum [famujlarum , Deus
qui inter apostolicos , Deus venie , Omnipotens sempiterne deus
cuj nunquam , Fidelium , Et nota quod a festo Omnium sanctorum ,
vsque ^^, Septuagesimam quando cotidiana dicuntur .iij lecciones
prime dicuntur in dominica , et seria\ 2^ .iij. secunde , et /eria . iijK
tres tercie , quarta vero feria a capite reincipiuntur , A Septua-
gesima , vsque ad nouembris inicium ad agendam cotidianam vel
specialem diebus xij leccionum non tenemur ,Et ideo illo tempore
dicimus feria secunda tres lecciones primas , feria tercia tres
\lecciones\ secundas , feria .iiij\ tres tercias , quinta vero feria
reincipiuntur

Nero A. iii.] ORDINARIUM CARTUSIENSE. 109

jSciendiun est quod in omni missa festorum .iij. [fo. 159.^
lecciomun pro omni tempore dicitur Kyryel[eyson] feriale nee
dicitur in ^^, Gloria in excelsis , /^^^r , Tractus neque Prefacio ^
nisi comimtnis eciam neque si sit vnius , Apostoli veP- vjgilie
beate marie ,

Credo dicirnus in omnibus dominicis per totum annum , et in
cena dominj . Et in omnibus festis Apostolorum et Euan-
gelistarum xij. leccionum . Item in omni festo , Candelarum , Et
exceptis festis martirum . Confessorum . et Virginum sicut sanctorum
Thome martiris Benedicti Abbatis , Marie magdalene , et
similium.

J~)e officio diaconz , Communica.t diaconus per totum annum
■^-^ in diebus dominicis et in festis candelarum , Exceptis festis
Sancti Johannis euangeliste et alijs minoribus , vt sancti hugonis,
Sancti benedicti , Sancte marie magdalene , Nee de consuetudine
in festo sancti Thome cantuariensis episcopi et martiris , Et
exceptis octauis Natiuitatis pasce et pentecostes , Diaconus
finita missa veniam ad gradum sumit quociens super formas
ad missam procumbimus , Pacem fert alijs quociens kyryeleyson
dominicale dicitur, Qui fallit in euangelio ad gradum oportune
veniam sumit Et eciam sumit veniam retro altare quando
sumitur , corpus dominj cum pixide , Et eciam quando posuit
pixidem super altare veniam sumit ad pedem altaris , Similiter
facit /ad offertorium Aue maria , Sed notandum quod [fo. 160.
de consuetudine veniam sumit in sede seruitoris cum hie versus
cantatur ^Veni sancte spiritus^

De missis

Misse sacerdotis edomadarijf vel Edomadarij\ vel eius
eius vicarij ex debitoduntaxat, vicarij et alijs missis, et
nouicius in conventu non celebret nionachatus
(sed in priuato) sunt iste , Omnes

misse proprie per totam ebdomadam suam per totum annum ,
Item infra octavam natiuitatis dominj eciam priuatis diebus,
Item tribus diebus capituli generalis , Et tribus diebus roga-
cionum , Item in die animarum , Item in crastino reliquiarum ,
Item duorum breuium , et eciam omnium breuium in sua
ebdomada contingencium , Item participacionum , Item miseri-
cordiarum que petuntur, Item pro famulis domus quando in
nostro seruicio moriuntur ,

De missis quibus singuli sacerdotes tenentur

Misse quoque quas singuli sacerdotes celebrare tenentur
Defunctis sunt tres numero , pro benefactoribus ^in crastino^

^ interlined. ^ — ^ struck through with a red line.

no ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. iii.

sancti Stephani , Pro officio generalis capituli , Et pro clunia-
censi quarum semper prime misse in conventu celebratur , sic
singuli sacerdotes cum eisdem oracionibus celebrant , Mona-
chatus vero sic redduntur , ab hijs quibus placet , vel in parte
vel in toto,missas pro psalterijs celebrare , prima missa fit
semper de Requiem cum oracionibus ipsorum defunctorum et
tercennarij currentis , cetera ad placitum sumuntur , Alie misse
primam sequentes de eodem monachatu sint ad placitum Sed in
penvltimo loco semper dicitur defuncti , oracio ,

PREPARATIO SACERDOTIS

FROM

MISSALE ROMANUM,

VENETIIS 1493. 8°.
{BRITISH MUSEUM, lA, 23,359.)

PREPARATIO SACERD07IS.

113

jPreparatio sacerdotis. [fo. ix-

(^Acerdos celebraturus prius apud se penset que sit celebrandi
^ intentio : vt no?i propter vanam gloriani : lucrum : con-
suetudineni aut verecundiam celebret. Sed intendat precipue
latriam domifii colere : mortem christi seu passiojiem recolere :
ecclesiam totam emsque membra : precipue qiiibus magis obligatus
est : et que phis indigent iuuare. Intendat denique huius virtute
sacramenti et sacrificij se consecuturum peccatorum remissionem :
augmentum diuine dilectionis : sueque tandem assecutionem eterne
saluationis seu beatificationis. At vero vt predictum finem seu fines
consequatur : aput se considerate^ debet huius mysterij veritatem
videlicet quid et quis recipit. Quid : considerando rei dignitatem :
magnificefitiam : inmeyisam maiestatem atque ineffabilem
clementiam. Quoniam hie sumitur verus deus sanctus sanctorum :
rex regum : et dominus dominantium : qui sua bonitate cuncta
creauit. Et vt nostre redemptionis precium deo patri offeret :
inestimabili pietate homo f actus : mortejn crucis pertulit : seque
sumendum hoc sacramento et in eius passionis memoriam et
hereditatis eterrie pignus nobis instituit.

Deyiique co7isideret quis sit ipse qui sumere debet : quia creatura
humana et rationabilis : spiritualium omnium : quanto infimior et
infinnior : tanto indignior. Sic igitur consideratio nostre
prauitatis ad timorern et reuerentiam respectu tante maiestatis
animum inclinabit. Nam si ipsius clemeittiam bonitatem et
sanctitatem attendamus : quo maior est dignatio sua : quam
indignitas nostra : eo ipso respectu tante bonitatis in amorem et
deuotionem simul accendamur vt et ibi simul sit cum fiducia
timor non seruilis : sed cum humilitate amor filialis. Sicque in
spent misericordie consequende erige7nur : vt ab ipso auxilium
secure postulemus : qui dixit .-Petite et accipietis.-querite
et inuenietis. Quod maxime nobis in hac oblatione assequi
credendum est : in qua sacerdos pro se et alijs veniam et gratiam
desursum postulat.

Sed quoniam orantis non est satis diuinum affectare sub-
sidium : nisi proprium prius recognoscat defectum et delictum : ideo
missam : que est orationum precipua debet precedere de omissis et
commissis generalis confessio : contritio atque saltem in proposito
satisfactio.

Unde nouerit sacerdos quod si cum, conscientia certa vet
T.M. I

114 PREPARATIO SACERDOTIS.

probabili peccati mortalis missam celebret : triplex adminus
morjiale peccatum incurrit. [fo. ix.^.

Primum quia indignus presumit accedere. Secundum quia
indignus presumit sacra tractare sacramque hostiam conficere.
Tertium quia corpus christi et sanguinem indigne et ad iudicium
sibi non formidat accipere.

Quapropter cu7n se ad missam celebrandam disponit a
mundanis et vanis operationibus et cogitationibus quantum potest
abstineat : et se totum id est facta sua recolligat : et sacerdotem
adiens conscientiam suam facta sua manifestans ore propria
accuset petens primo benedictionem dicens.

Benedicite pater.

Sacerdos . Dominus sit in corde tuo et in labijs tuis ad con-
fitendum peccata tua . In nomine patris et filij etc.

Tunc dicat peccata sua . Quibus manifestatis : Sacerdos dicat :

Misereatur tui omnipotens deus et dimittat tibi omnia peccata
tua : et perducat te ad vitam eternam . amen.

Indulgentiam et remissionem omnium peccatorum tuorum
tribuat tibi omnipotens pius et misericors dominus . amen.

Meritum passionis domini nostri iesu christi suffragia sancte
matris ecclesie bona que fecisti : et que per dei gratiam facias
sint tibi in remissionem peccatorum. Amen.

Tunc iniungat ei penitentiam . Deinde absolute^ dicens.

Dominus noster iesus christus qui est summus pontifex per
suam pijssimam misericordiam te absoluat.Et ego auctoritate
ab eo michi concessa Absoluo te primo a sententia minoris
excommunicationis si indiges . Deinde absoluo te ab omnibus
peccatis tuis : In nomine patris et filij et spiritus sancti.

Et notandum est quantum ad formam absolutionis : quod
quedam verborum multiplicationes satis solite did quantumcumque
ad deuotionem incitent : vt volunt doctores tutius dimittuntur quam
proferuntur.

His itaque peractis et penitentia iniuncta si sibi vt earn
ante missam, perficiat iniunctum est completa cum contritione et
proposito de satisfaciendo de his et his quibus tenetur : dicat
orationem : Actiones nostras &c . vt ante canonem continetur.

Hec sunt capitula seu accidentia que possunt accidi in
celebratione missarum.

AT Ota quod si per negligentiam euenerit perlecto canone et
-*- ^ perfecta consecratione : nee vinum nee aqua reperiantur in
calice : debet statim infundi vtrumque : et sacerdos reiterabit
consecrationem ab illo loco canonis scilicet . Simili modo postea
quam cenatum est vsque ad finem : ita tamen quod illas duas
cruces obmittat que separatim fiunt super hostiam.

^ read : absoluat.

PREPARATIO SACERDOTIS. I15

Si contigerit etiam vt de simplici vino vel de aqua sine
vino : fiat consecratio : vinuin reputatiir pro sacramento : sed aqua
non Sed si aquaj tantum defuerit cum tantum vinum [fo. x.
transubstantietur in sanguinem christi : non est reiterandus canon :
nee aqua postmoduni admiscenda : obniissor vero est grauiter
puniendus.

Si vero sola aqua i7i calice apposita fuerit : statim cum
sacerdos perceperit procedat sicut supradictum est ac si in calice
nee aqua nee viftuni apposita fuissent : sed si oblata defuerit : a
principio est cation reincipie7idus.

Item si ceciderit sacrificium de manu offerentis terrete?ius vt
non inueniatur : omne quodcunque inuentum fuerit in quo ceciderit
comburatur : et cinis in sacro loco rep07tatur . Si vero inuentum.
fuerit sacrificium : locus scopis niU7idetur . et terra i7tde igne
comburatur : et cinis in sacro vt supra.

Ite7n si i7i dicto sa7iguine musca vel ara7iea vel aliquid tale
ceciderit : caute de sa7igui7te extrahatur. et in alio calice vino sepius
perfundatur . et quando cautius et diligentius fieri potest abluatur :
ablutione77t vero si sine \t\errore et vehe77ie7iti abhominatione fieri
potest : su77iat sacerdos et ver77iis super piscinam co7nburatur Sed
si probabiliter ti77ieretur quod species vi7ii veneno sit i7tfecta vel
sacerdos sine vo7nitu vel \f\errore 7ii77tio sumere non audeat
co77iburatur et carbones in sacrario repo7ia7itur.

Ite77i si sacerdos incipiat egrotare in altari cum nee opus
ceptu77t possit perficere : cunc\ si presens est alius sacerdos : etsi
egrotus potest i7idicare vbi dimiserit ibidettt debet i7tcipere et
perficere . Si vero no7i possit i7idicare : i7icipiat vbi eum per certa
signa creditur dimisisse . Si aute7}i alius sacerdos no7i sit presens :
expectetur in crastinu77i : et clericus secundum quod poterit alijvbi
debet incipere indicet sacerdoti.

Si autem per mi7iistru7n suum vel per quencunque alium,
assistente7n certificari no7t possit et vbi sacerdos egrotans dimiserit
penitus ignorauerit : time co7isecratio7ie7n repetat ac deuote perficiat .
quo7iia77i tradit auctoritas : Non dicitur iteratum quod nescitur
esse factu7n.

Ite7n si corpus domini infirmo datU7n propter infir7nitatem
siue per aliai7t qualei7icu7ique causa7n reijcitur prout diligentius
poterit recipiatur . etsi propter hu77iana7n fragilitate7n non
i7tuenitur qui reiectione7n illam velit sumere : aut non possit
C07nburatur et co7nbustio i7i sacro reponatur.

Ite7n de eucharistia i7iueterata ex concilio aureliano capitula
.V. Omne sacrificiu77i sordida vetustaie perditum. : igne com-
burendum est : et cinis iuxta altare condendus.

Item si corpus domini a muribus vel araneis consumptum ad
7iihtlu7n deuenerit : siue horribiliter corrosum fuerit : si integre
ver7nis in eo inuentus fuerit comburatur si sine horrore

I 2

Il6 PREPARATIO SACERDOTIS.

residuujH predicto niodo corrosum sunii poterit tiitius est vt
sumatur : sinautem cornburatur vt supra.

jRestat inquirere de omissionibus vel fiegligentijs que [fo. x.^.
circa missani sole?it contingere qualiter de huiusinodi sit agendum.

Unde nota quod si aqua mixta non fuerit nihilominus
conficitur potest tamen semper apponi ante transubstantiationejn :
post non : si vinum non miscetur quamuis aqua misceatur. Si ante
verba transubstantiationis scilicet Hie est calix . celebra?is hoc
perpenderit debet mitti vinum si solum omissum fuerit vel
vtrumque si fuerit omissum et ita procedat in consecratione. Si
vero post verba transubstantiationis et quasi cum ventum est ad
sumptionem, hoc perpenderit quia apud aliquos magistros dubium
est vtrum confectio in vna specie possit fieri sine confectione in
alia specie : licet plures non dubitent quin bene fiat et possit fieri :
ponat hostiam illam in sequestri altaris cum magna reuerentia : et
in fine misse sumatur a ministro vel ab alio ad hoc preparato :
premissaque confessione sacerdos ministret denuo panem et vinum
et aquam : si aqua in calice non fuerit et reincipiat ab illo loco
canonis scilicet : Hanc igitur oblationem &c.

Sed quid si pregustauerit aquam : et ita soluerit ieiu7iium :
reseruet hostiam illam in crastinum et tunc sumatur a ministro
vel ab infirmo post perceptam ab ipso cano7iem}

Si ex naso sanguis fiuxerit vel nauseam passus fuerit:
afferatur vas a ministro et recipiatur ne co7itamine7itur sancta : et
terso naso : et abluto ore sub silentio qua7itu7n potest rei7icipiat vbi
dimisit.

Si musca vel aranea i7i calicem ceciderit ante ve7'ba tran-
substantiatio7iis vini i7i sangui7ie7n proijciatur i7i piscinam : et
iterum aqua et vinu7n ministretur.

Similiter si stati7n post su7nptio7iem passus fuerit nausea77i :
qua7nuis non i7i ventre7n : sed in mente7n tra7iseat cibus ille : qui
est cibus ani7ne ta7nen propter sacra77ienti reuerentia77i : si ibi
aliqua pars eucharistie i7iueniatur ilia cimt I'euerentia sumatur :
et vomitus co7nburatur : et puluis cuifi reliquijs reponatur.

Si ante transubsta7ttiatione77i effusa fuerit pars vi7ii aliqua :
tnutetur palla sub silentio : et sic celebrans ofiicimn prosequatur.

Si totuTH effusu7n fuerit : mutatis linthea7ninibus ministret
denuo et reincipiat ab Hanc \^\\.\xx pre7nissa tainen confessione.

Si post transubstantiatione7n efi^usa fuerit pars sa7igui7iis :
nihilo7ninus celebrans ofiiciu7n prosequatur . Si totu77i quod nihil
omnino remanserit : quod est valde difficile p07iat super pro-
pitiatorium et ministret denuo pane7n et vi7iu7n et aquam : et
reincipiat ab Hanc igitur . Confessione pre7nissa : et sumatur pri7na
hostia a ministro vel ab infir7no : vel ab alio ad hoc parato.

^ read : communionem.

PREPARATIO SACERDOTIS. 117

Si sanguis in calice congeletur debet tamdiu exhalare
desuper : donee dissoluatur : vel prunas reuerenter apponere : aut
etiam si aliter non valeret solidum transglutire.

{Colophon'l

Missale secundum consuetudinem sancte ecclesie romane :
singulari cura ac diligentia eniendatuin : sumptibus et iussu
famosissimi Nicholai de Franchfordia : arte itemque et industria
probatissiini viri iohannis Herczog de Landoia . Inipressum
Venetijs : explicituni est : anno virginalis partus post niillesimuni
quaterque centesinium nonagesimo tertio . Kalendas Julias

ORDO MISSAE
lOANNIS BURCKARDI

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL

/ORDO MISSE.i \iQ. i.

/Reuerendissimo in christo patri et domino : domino [fo. ii.
Bfernardo] . miseratione diuina sacrosancte Romane Ecclesie
tituli sancte Crucis in Jerusalem : presbitero Cardinali Saguntino
Presidio suo.

Johannes Burckardus Argentinensis decretorum Doctor et
sedis Apostolice Protonotarius Magister Cerimoniarum Capelle
Sanctissimi domini nostri papa se humiliter commendat.

Versatus ab adolescentia circa sacras Cerimonias Reueren-
dissime domine : cum viderim complures presbiteros in celebra-
tione Missarum : multas abusiones : et diuersos ritus : et gestus
inconuenientes frequenter imitari indignum existimaui : non
esse a sancta Romana ecclesia : omnium ecclesiarum Matre et
Magistra traditum sacerdotibus certum modum : qui in celebra-
tione huiusmodi vniuersaliter obseruaretur. Collegi propterea
alias in vnum et in publicum tradidi : ex diuersis decretis sanc-
torum patrum : que Summi Pontifices pro celebratione predicta

^ On the recto of this leaf is written the following note in a hand of the first
half of the sixteettth century, the ink now 7iiuch faded :

[ xlviij. annos indulgenciarum struck out] Insuper [interlined] Et

[omnibus interlined over omnes which is struck through] christi fidelibus vtriusque
sexus qui causa devotionis ad eandem capellam cimiterium vel claustrum [vocatum
pardoner chyrchyardes cotidie written at top of page for insertion here] devote
visitauerint dicendum orationem dominicam et salutationem beate marie devote
pro omnibus fidelibus defunctis . et pro animabus quarum corpora ibi requiescunt
xlviij annos Indulgencmrz/w . In omnibus festis duplicibus et principalibus et
quadragesime et iiij^"" temporibus duplicantur et remissio tercie partis pro [omnibus]
plenarie concedimus.

At bottom of page is v)ritten :

Lumley.

On the verso of leaf i, which is blank, is written the following in the same hand:

Sanctus gregorius papa misit karolo magno . vnum agnus dei cum versibus

sequentibus continentibus aliquas uirtutes et proprietates dicti agnus dei . prout

sepius compertum est ab illis qui sincera fide et bona devocione . et cum debita

reverencia recipiunt dictum Agnus dei . y ."

Balsamus et cira munda cum crismatis vnda

Conficiunt agnum quem do tibi munere magnum.

Fonte velut natum per mistica sanctificatum.

Peccatum frangit ut christi sanguis et angit

Portatus munde seruatque a fluctibus vnde,

Munera dat dignis virtutem destruit ignis

Pregnans saluatur sine ve partus liberatur

Fulgura desursum pellit procul omne malignum.

Morte repentina seruat sathaneque rvina

Si quis honorat eum retinebit ab hoste tropheum.

Parsque minor tantum quantum valet integra tota

Agne dei mis(;rere mei qui crimina tollis.

122 OR DO MISS A E lOANNIS BURCKARDI.

instituerunt . Et cum nuper collecta huiusmodi reuiderem com-
peri plura esse omissa quam tradita . Addidi igitur que occurre-
bant : et prout potui compleui opus : quod offero correctioni
Reuerendissime . d[ominationis] . v[estre] . que est sacrorum ex-
pertissima : et omnium dubiorum circa diuina verus resolutor :
cui supplico : dignetur ex eo euellere et reformare prout viderit
oportunum : vt ex eius correctione auctoritatem recipiat : et
omnibus vtile fiat.

jKesponsio Reuerendissimi doinini Cardinalis sancte [fo. \\.b.

Cruets.

Reuerende pater : vidimus ordinarium misse quod non sine
labore et magno fructu ex antiquis et modernis compilastis :
et quantum in presentia nobis occurrit : nihil in se habet
diminuti aut superflui : habemus itaque vobis ingentes gratias :
quod consuetudinem Ro[mane] . ecclesie in celebratione maximi
sacramenti presbyteros nostros plene docuistis : et certe opor-
tuit eius rei vnicum ordinem tradi : vt videlicet sacramentum
vnionis ecclesie : sacerdotes omnes vniformiter administrent.
Bene valete.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 123

C Dilecto filio lohanni de Besicken impressori librorum
Romanam Curiam sequent!.

Alexander papa .vj.

Dilecte fili Salutem et apostolicam benedictionem . Cum
dilectus filius Magister lohannes Burckardus Notarius noster
Magister Ceremoniarum Capelle nostre ordinem celebrandi
missam : secundum institutionem Romane ecclesie : nuper in
melius reducere curauerit : quem per dilectum filium nostrum
Bernardum tituli sancte Crucis in Jerusalem presbyterum
Cardinalem reuideri fecimus diligenter : qui reductionem ipsam
laudauit : tuque ordinem huiusmodi pro communi sacerdotum
vtilitate : tua impensa proponas imprimere . Nos ne per per-
graues impensas quas te circa impressionem huiusmodi subire
oportet detrimentum patiaris paterna tibi charitate prouidere
volentes / Uniuersis et singulis alijs librorum impres- [fo. iii.
soribus et artem ipsam exercentibus in terris ecclesie predicte
subiectis pro tempore degentibus sub excommunicationis : ac
confiscationis : librorum impressorum penis : districtius inhibe-
mus : ne per spacium Trium Annorum proxime futurorum opus
huiusmodi pro eorum voluntate : aut ad instantiam quarum-
cumque personarum : cuiuscumque dignitatis : status : gradus :
ordinis : nobilitatis : preeminentie : vel conditionis fuerint :
quouis quesito colore imprimere : aut imprimi facere quoquo
modo presumant : Uenerabili fratri Petro Episcopo Cesenatensi
et pro tempore existenti Curie causarum Camere apostohce
generali Auditori mandantes : vt per se vel alium seu alios
faciant auctoritate nostra Inhibitionem nostram huiusmodi
inuiolabiliter obseruari . Contradictores per censuram ecclesias-
ticam : ac alia luris oportuna remedia appellatione postposita
compescendo . Non obstantibus Constitutionibus et ordinationi-
bus apostolicis ceterisque contrarijs quibuscumque . Datum
Rome apud Sanctum Petrum Sub Annulo piscatoris . die
x Aprilis , M.ccccc.ij. Pontificatus nostri Anno Decimo.

Hadrianus,

124 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI.

/Rubrice huius operis. [fo. \\\.b.

Que hore canonice dici debeant ante celebrationem Misse.

fol. iiij. [p. 126.]
Quibus hora et loco et quot presentibus debet Missa celebrari.

fol. eodem. [p. 126.]
De iunctione manuum ante pectus qualiter fieri debeat,

fol. viij. [p. 1 30.]

Qualiter Minister debet dare aquam manibus celebrantis : et

ampullas vini et aque ministrare eidem. fol. eodem [p. 130.]

Quomodo et qualiter celebrans manu dextra populo vel rei : aut

sibiipsi benedicit :et interim sinistram tenet, fol x. [p. 133.]

Quando interessentes Misse debent genua flectere et quando

stare vel sedere. , fol. eodem. [p. 1 34.]

Que dici debeant in missa per celebrantem intelligibili voce.

fol.xiii. [p. 137.]
Quomodo debeat fieri inclinatio capitis ante altare.

fol. eodem [p. 138.]
De osculo altaris quomodo debeat fieri. fol. eodem. [p. 138.]

Qualiter liber Missalis ponitur super altare vsque ad Euangelium.

fol. eodem. [p. 138.]
Qualiter pro Euangelio et vsque ad Communionem.

fol. xix. [p. 146.]
Qualiter ad Communionem et vsque ad finem Misse.

fol. xxxiii [p. 164.]
Quando dicitur Gloria in excelsis Deo. fol. xv. [p. 140.]
Qualiter celebrans se sustinet cum genuflectit

fol. eodem. [p. 140.]
/Qualiter extensio manuum ante pectus fieri debeat. [fo. iiii.

fol. eodem [p. 140.]

Quando O r e m u s et omnes orationes et postcommuniones

cum suis conclusionibus vsque ad earum finem dicuntur

ante librum. fol. xvi. [p. 141.]

Quando ad nomina Ihesus et maria caput inclinatur.

fol. eodem. [p. 141.]

Si altare est versum populo : celebrans se non vertit cum popu-

lum alloquitur vel ei benedicit. fol. eodem. [p. 142.]

Quando celebrans ad Orate fratres:et populi benedic-

tionem dumtaxat circulum perficit. fol. eodem. [p. 142.]

Quot : et quo ordine dicuntur orationes siue collecte.

fol. eodem. [p. 142.]
Quando Alleluia non dicitur : et quomodo dicitur in Missa.

fol. xix, [p. 145.]

OR DO MISS A E lOANNIS BURCKARDl. 125

De deosculatione textus Euangelii. fol. xx. [p. 147.]

Quando Credo est dicendum. fol. xxi. [p. 148.]

Quomodo dicuntur ea que dicenda sunt in medio Altari's.

fol. xxii. [p. 149.]
Quot et quo ordine debent dici secrete : et postcommuniones.

fol. xxiiii. [p. 152.]
Que ommittuntur in Missis defunctorum : ex his que dicuntur in
alijs Missis. fol. xxxix. [p. 172.]

De celebratione Duarum vel Trium Missarum eadem die.

fol. eodem [p. 172.]
De Missa Sicca. fol. xl. [p. 172.]

De eadem in mari et fluminibus dici solita. fol. eodem. [p. 173.]
De eadem coram infirmo : vel alia persona dicenda.

fol. xli. [p. 174.]

126 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI,

I /^rdo^ sertiandus per Sacerdoteni in celebratione Misse [fo. iiii.^.
^^ sine cantu et sine minis tr is secundiiin rituni sancte Romane
ecclesie : et did debent ex libro expedite : non tainen niinis festi-
nanter: et fieri omnia vt iacent nihil obmisso : addito : aut in eis
mutato : vel de ipsis miniito : et ordinem huiusmodi obseruant etiam
summus Pontifex et dornini Cardinales Patriarche : Archiepiscopi:
et Episcopi : quando non celebrant pontificaliter sed in priuato.
Cum autem in pontificalibiis celebrant : obseruant Cerimonias in
pontificali et Cerimoniali positas.

Missa debet did ab aurora vsque ad horam Nonam in loco et
altari ab Episcopo consecratis : potest tamen de licentia Episcopi
ordinarij : aut superioris sui did etiam in loco
Quibus hora et ^iQfi consecrato : alias tamen congruo et honesto
tibus^ d^ebet^Mis^a ^^ ^^^^^ Altari portatili consecrato : et duobus
celebrari. presentibus : si est publica : vel si priuata vno

presente qui respondeat in persona totius populi
quam soli sacerdoti rite ordinato et indumentis debitis parato detecto
capite dicere licet et debet seruari ordinarium misse tam in dicendis
quam etiam in actibus}

^Sacerdos igitur missam celebraturus : in primis ad minus
matutinas : et primam horas canonicas dicat denote : nisi statuto
Que hore canonice ^^^ consuetudine ecclesie aut alias habeat infra:
dici debeant ante vel imnediate post matutinas ante horam
celebrationem primatum\ celebrare : quo casu poterit antequam

^^^^^- primam dicat id peragere : et si in peccato

mortali constitutum se cognouerit : ante omnia coram alio sacerdote :
absoluendi eum iurisdictionem seu jpotestatem habente : [fo. v.
genuflexus capite discooperto confiteatur eidem : cooperto capite :
in conuenienti loco sedenti : omnia peccata sua : et ab eodem
absolutionem et penitentiam salutarem : pro commissis criminibus
recipiat . Deinde si voluerit poterit pro deuotione orationem
sequentem ante altare : vel alio conuenienti loco genuflexus dicere?

1 — 1 The recension of V. begins with this paragraph :

<[ Ordo seruandus per sacerdoteni in celebratione misse sine cantu et sine ministris
secundum ritum sancte Romane ecclesie : per Re\uerendtwt\ pa\trem\ dominum
lohannem Burckardum Argentinensem Seldis'l. ap\pstolice'\. prothonotariian Pre-
positum ecclesie sancti Florentij Hasalacensis Argentinensis diocesis Cape lie Sanc-
tissimi domini nostri Pape JVIagistrum cerimoniarum : pro instructione sacerdotum
nouiter ordinatorum compilatus . Non rethorico : sed vulgari quodam dicendi sermone :
communibus tnagis intelligibili. V.

2 — 2 (Tjicerdos missam celebraturus in primis matutinas et primas horas canonicas
ad minus dicat deuote . Et si in peccato mortali constitutum se cognouerit :
ante omnia confiteatur alij sacerdoti omnia peccata sua : ab eo absolutionem et peni-
tentiam pro commissis criminibus recipiat . Et in celebratione misse non sit
prolixus : aut tediosus : neque festinus : sed moderatus et deuotus . Et si sacerdos
voluerit : poterit pro maiori deuotione orationem sequentem genuflexus ante altare : aut
alio conuenienti loco dicere. V.

ORDO MISSAE 10 ANN IS BURCKARDL 127

Oratio.

Summe sacerdos et vere pontifex qui te obtulisti deo patri
hostiam viuam . puram . et inmaculatam in ara crucis pro
nobis miseris peccatoribus : quique dedisti nobis carnem tuam
ad manducandum : et sanguinem tuum ad bibendum : et posuisti
misterium illud in virtute spiritus sancti dicens . Hoc quotiens-
cumque feceritis in mei memoriam facietis . rogo te per sangui-
nem tuum preciosum magnum salutis nostre precium : rogo te
per banc miram et inenarrabilem charitatem qua nos miseros et
indignos sic amare dignatus es : vt lauares nos a peccatis nostris
in sanguine tuo . doce me indignum seruum tuum : quem inter
cetera dona tua etiam ad officium sacerdotale vocare dignatus
es : nullis meis meritis : sed sola misericordie tue dignatione :
doce me queso per spiritum sanctum tuum tantum tractare
misterium ea reuerentia et honore : ea deuotione et timore
quibus oportet et decet : fac me queso per gratiam tuam semper
illud de tanto misterio credere et intelilgere : sentire et firmiter
tenere : dicere et cogitare : quod tibi placet et expedit anime
mee.Intret spiritus tuus bonus in cor meum : qui sonet ibi
/sine sono : et sine strepitu verborum loquatur veritatem [fo. w.b.
tantorum misteriorum profunda sunt quippe nimis : et sacro
tecta velamine . Propter magnam clementiam tuam concede
mihi missarum solemnia puro corde et munda mente celebrare .
Libera cor meum ab inmundis et nephandis : vanis : et noxijs
cogitationibus . Muni me queso beatorum angelorum pia et fida
tutela atque fortissima custodia : vt hostes omnium bonorum
confusi discedant per virtutem tanti misterij : et per manum
sancti angeli tui repelle a me et a cunctis seruis tuis spurcis-
simum et nephandissimum spiritum inanis glorie : iracundie :
fornicationis : superbie : et cenodoxe : inuidie : auaritie : blas-
phemie : et inmunditie : dubietatis : et diffidentie : vt tantum
sacrificium cum omni puritate valeam tibi offerre . Confundantur
qui me persequuntur . Pereant illi qui perdere cuncta bona
festinant.

Rex virtutum deus amator castitatis et integritatis celesti rore
benedictionis tue extingue in corpore meo totum fomitem
ardentis libidinis : vt maneat in me tenor totius castitatis et
integritatis anime et corporis . Mortifica in membris meis carnis
stimulos : omnesque libidinosas commotiones : et da mihi veram
et perpetuam castitatis sanctimoniam : cum ceteris donis tuis que
tibi placent in veritate : vt sacrificium laudis tue casto corpore :
et mundo corde valeam tibi offerre . Quanta enim cordis contri-
tione et lacrimarum fonte : quanta reuerentia : timore : et tremore
quanta cordis^ castitate : et anime puritate : /illud diuinum [fo. vi.

corporis : V.

128 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI.

et celeste sacrificium est celebrandum domine : vbi caro tua
in veritate sumitur : et sanguis tuus in veritate bibitur :
vbi yma summis iungitur : vbi adest sanctorum angelorum
presentia : vbi tu es sacerdos et sacrificium mirabiliter et ineffa-
biliter :

quis digne hoc celebrare potest : nisi tu omnipotens deus
ofiferentem feceris dignum . Scio vere domine : et scio ac id ipsum
bonitati tue confiteor : quod non sum dignus accedere ad tantum
misterium : propter nimia peccata mea : et infinitas negligentias
meas : Sed scio veraciter : et credo ex toto corde : et ore con-
fiteor : quia tu me potes facere dignum : qui solus potes facere
mundum de inmundo conceptum semine:et de peccatoribus
iustos facis et sanctos Per banc omnipotentiam tuam te rogo :
concede mihi peccatori hoc celeste sacrificium celebrare cum
timore et tremore : cum cordis puritate : et lacrimarum fonte
cum leticia spirituali . et celesti gaudio . Sentiat mens mea do-
mine dulcedinem beatissime presentie tue : et excubias sanc-
torum angelorum tuorum in circuitu meo.

Ego enim memor venerande passionis tue accedo ad altare
tuum licet peccator : vt offeram tibi de tuis donis sacrificium
quod tu instituisti : et offerri tue maiestati precepisti in com-
memorationem tuam pro salute nostra . Suscipe ergo illud queso
summe pastor pro ecclesia tua sancta : pro populo tuo quem
acquisiuisti sanguine tuo . Et quoniam me peccatorem inter te
et eundem populum /tuum medium esse voluisti : licet [fo. vi.^.
in me boni operis testimonium non agnoscas : officium saltem
dispensationis mihi credite non recuses : ne per me indignum
famulum tuum eorum salutis pereat precium : pro quibus victima
factus : dignatus es esse redemptio salutaris . Profero ergo
domine si digneris propitius intueri : tribulationes plebium :
pericula populorum : captiuorum gemitus : miserias orphanorum .
necessitates peregrinorum : inopiam debilium : desperationes
languentium defectus senum : suspiria iuuenum : vota virginum
lamenta viduarum :

tu enim misereris omnium domine : et nihil odisti eorum que
fecisti . Memorare que sit nostra substantia : quia tu pater noster
es : tu deus noster es : ne irascaris : neque multitudinem viscerum
tuorum misericordie tue : super nos contineas . Non in iustifica-
tionibus prosternimus preces ante faciem tuam : sed in misera-
tionibus tuis multis . Aufer a nobis iniquitates nostras : et ignem
sancti spiritus in nobis clementer accende . Aufer a nobis cor
lapideum de carne nostra : et da nobis cor carneum : quod te
timeat : te amet : te diligat : in te delectetur : te perfruatur : te
sequatur. Oramus domine clementiam tuam : vt sereno vultu
familiam tuam : sacri tui nominis officia prestulantem aspicere
digneris : et vt nullius sit irritum votum : nullius vacua postu-

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 129

latio : tu nobis preces suggere : quas ipse audire propitius et
exaudire delecteris.

Rogamus te etiam pater sancte : et pro omnium fidelium
animabus defunctorum vt sit illis salus ^eterna : perpetua^ sanitas :
gaudium et refrigerium sempiternum : hoc magnum puritatis
/sacramentum : Deus meus sit illis hodie magnum et [fo. vii.
plenum conuiuium de te pane viuo qui de celo descendisti : et das
vitam mundo : de carne tua sancta et benedicta : agni videlicet :
qui tollit peccata mundi : que de sancto et glorioso vtero beate
virginis Marie est assumpta et de spiritu sancto concepta : de
illo precioso sanguine tuo qui pietatis fonte per lanceam militis
ex tuo sanctissimo latere feliciter emanauit : vt inde sanati :
refrigerati : refecti et consolati exultent in laude et gloria tua .
Peto clementiam tuam piissime redemptor : vt descendat super
hunc panem : et calicem istum plenitudo diuinitatis tue . descen-
dat etiam domine ilia sancti spiritus tui inuisibilis forma- : et
incomprehensibilis maiestas sicut quondam in hostijs patrum
descendebat : que et oblationes nostras corpus et sanguinem
tuum efficiat et me indignum sacerdotem tuum doceat tantum
tractare misterium cum cordis puritate : et lacrimarum fonte :
cum reuerentia et tremore : ita vt placide et benigne suscipias
sacrificium laudis de manibus meis : ad salutem omnium tam
viuorum quam fidelium defunctorum.

Rogo te domine per ipsum sacrosanctum misterium corporis
et sanguinis tui : quo quotidie in ecclesia tua pascimur et pota-
mur : abluimur et sanctificamur : atque vnius tue summe diuini-
tatis participes efficimur : vt mihi concedas virtutes tuas sanctas :
quibus repletus bona conscientia : ad altare tuum accedam : ita
vt hec sacramenta celestia efficiantur mihi salus et vita . Tu enim
dixisti ore tuo sancto et benedicto : panis quem ego dabo caro
mea est /pro mundi vita : qui manducat me viuet [fo. vii.^.
propter me ipse manet in me : et ego in eo . Ego sum panis
viuus qui de celo descendi : si quis manducauerit ex hoc pane :
viuet in eternum . Panis dulcissime sana palatum cordis mei : vt
sentiam suauitatem amoris tui . Sana me domine ab omni lan-
guore : vt nullam preter te sentiam dulcedinem : nullum preter
te queram amorem : nullam preter te amem pulcritudinem .
Panis candidissime : habens omne delectamentum : et omnem
saporem suauitatis : qui nos de te semper reficis : et in te nun-
quam deficis : comedat te cor meum et dulcedine saporis tui
repleantur viscera anime mee . Manducat te angelus pleno ore :
manducat te peregrinus homo pro modulo suo : ne deficere
possit in via : tali recreatus : viatico . Panis sancte : panis viue :
panis pulcherrime : panis munde : qui descendisti de celo : et

1—1 0J71. V. 2 Q„i^ V.

T.M. K

I30 ORDO MISSAE lOANNIS BUKCKARDL

das vitam mundo : veni in cor meum : et munda me ab omni
inquinamento carnis et spiritus . Intra in animam meam : sana
et sanctifica me interius et exterius . Esto tutamen et perpetua^
salus et protectio corporis et anime mee . Repelle a me insidi-
antes mihi hostes . Recedant procul a potentia presentie tue : vt
tua protectione foris et intus munitus : recto tramite ad regnum
tuum perueniam : vbi non misteriis sicut in hoc tempore agitur :
sed facie ad faciem te videam . Amen.

^Oratione Miiusmodi completa vel etiain obmissa : si eain dicere
non sit dispositus Sacerdos induitur paramentis sacerdotalibus in
sacristia vel ante altare vbi est celebraturiis : aut alio loco
I ad hoc ordinato . si huiusniodi paramenta est 7'ecepturus in [fo. viii.
sacristia : vel alio loco adhoc ordinato . lauat manus in loco
deputato : et alia facit vt infra dicetur . Si auteni eisdem para-
mentis indui velit ante altare in quo est celebraturus antequain
ascendat ad ipsum altare genuflectit in eius infimo gradu :

et detecto capite iunctis inanibus ante pectus : extensis et

iunctis digitis : ita quod suinmitas digitorum

De lunctione humeros non transcendat : posito pollice dextro
manuum ante , ... • / ^ - i •

^^^^g super szmstram tn nioduin cruets : quod in

omni iunctione manuum ante pectus obseruatur .

vel si paramenta ipsa accepit in sacristia : vel alibi : antequam

ascendit ad altare genuflexus coram eo vt prefertur secrete dicit.

Introibo in domum tuam : in holocaustis reddam tibi vota
mea : que distinxerunt labia mea.

Surgit : ascendit ad altare : accipit Missale : perquirit et perlegit
Missam : et ad commemorationem et alia que est dicturus ordinal
signa:ne in niissa sit audientibus tediosus : prouidet sibi de
ministro qui ei in receptione paramentorum sacerdotalium
et Missa seruiat : ac vbi opus erit respondeat : nisi prius talem
habeat : vel sit in ecclesia ad hoc aliquis specialiter deputatus vel
ordinatus.

lauat manus ministro detecto capite : ampullam aque dextra

manu tenente : et aquam fundente : et sinistra

^ ,. . . peluim submittente : quod si non est peluis ap-

Qualiterminister j, -. - - . . r- jj

debet dare aquam pontt simstram manum pedi ampul le : quam

rnanibus celebran- dextra retinet:vt ambabus nudis manibus

lis et ampullas vini seruiat : quod etiam in alia lotione obseruat .

et aque ministrare. Similiter cum sumpto per celebrantem jsacra-

mento eidem pro purificatione et ablu- [fo. \\\i.b.

tione vinum fundit in calicem ambabus nudis manibus detecto

^ continua : V.

'^ -^ Oratione huiusmodi sancti ambrosij cortipleta : sacerdos lauet manus die ens :
Lauabo inter innocentes manus meas : et circumdabo altare tuum domine : vt audiam
vocem laudis tue : et enarrem vniuersa mirabilia tua : ampHus laua me domine ab
iniustitia mea : et a peccato meo munda me.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 131

capite : vt premittitur : id facit : lotis mmiibus sacerdos abstergit
eas inappula ad hoc ibi parata . anteqitam autern inanus lauet : vel
cum eas lauat dicit secrete.

Da domine virtutem manibus meis ad abstergendum omnem
maculam inmundam : vt sine poUutione mentis et corporis
valeam tibi seruire . Amen.^

^deinde supra vestes communes siue quottidianas qtiibus com-
muniter vtitur : quarum exterior debet saltem talum siue collum
pedis attingere : et super Rochetum si est prelatus secularis : vel
super Superpellicium : si est religiosus qui RocJieto iwn vtatur : aut
alius sacerdos et Superpellicium commode possit haberi . Alioquin
etiam sine Superpellicio calciatus pedibus : paramentis sacerdotali-
bus se induit : dicens : ad singula singulas orationes sequentes
antequam parame^tta ipsa accipiat . In primis accipit circa extremi-
tates et cordulas hinc et i7ide Amictum quem in medio deosculattir
et ponit super caput: et mox declinat ad collum : et cir cum circa
vestium collaria tegit : ducit cordidam a sinistro latere pendentem
sub brachium dextrum : et aliam a dextro latere pendentem sub
brachium sinistrum per dorsum circumducens ad ventrem reducit
et ligat prius diceus

Impone domine capiti meo galeam salutis ad expugnandos
diabolicos incursus. Amen.^

* Turn alba induitur manicam dextram hrachio dextro : deinde
sinistram brachio sinistro imponens : ac alias j ipsam albam [fo. ix.
corpori adaptans prius dicens.

Dealba me domine et munda cor meum vt in sanguine agni
dealbatus gaudijs perfruar sempiternis. Amen.*

Oratio.
J^Argire sensibus meis omnipotens pater : vt sicut hie exterius abluuntur inquina-
menta manuum mearum : sic a te mundentur interius pollutiones mentium : et
crescat in me augmentum sanctarum virtutum . Per dominum.
([ Dtmi vianus tergit dicat :
Da domine virtutem manibus meis ad abstergendam omne maculam immundam : vt
sine pollutione mentis et corporis valeam tibi servire. Per christum

Alia oratio
^Xue me domine veterem hominem cum actibus meis : et indue me nouumhominem
qui secundum deum creatus est in iustitia et sanctitate. veritatis. V.
2 — ^ Postea para77ientis sacerdotalibus se induit dicens ad singula singulas
orationes sequentes . A Jitequaui paramenia accipiat: in primis accipit amicttwi : quem
deosculattir et ponit supra caput : et mox declinat ad colhwi et circuf7i circa vestium
collaria tegit : ducit chordulam a sinistro latere pendentem sub brachium dextrum : et
aliam a dextro latere pendentem sub brachium. sinistrum per dorsum circumducens :
ad ve7itre77i reducit et ligat : Et dicat

pOne domine galeam salutis in capite meo ad expugnandas diabolicas fraudes . Per
iesum christum filium. V.
•* — ^ Ttim alba induitur dicens :

][)Ealba me domine : et a delicto meo munda me : vt cum his qui stolas suas dealba-
uerunt in sanguine agni : gaudijs perfruar sempiternis. V.

K 2

132 ORDO MISSAE lOANNlS BURCKARDL

^Eleuat ante et a lateribus hinc et inde albam : ac cingulo sibi
per ministrum a tergo porrecto se cingit dicens.

Precinge me domine cingulo puritatis . et extingue in lumbis
meis humorem libidinis : vt maneat in me virtus continentie et
castitatis. Amen.^

^Mi?iister eleuat albam supra cingulum circum circa vt honeste
dependeat : tegat vestes : et eius fimbrias diligenter aptat vt ad
latitudinem vnius digiti vel circa : supra terrain equaliter fluant :
Sacerdos accipit manipiduin in brachium sinistrum dicens.

Merear domine portare manipulum fletus et doloris : vt cum
exultatione recipiam mercedem laboris.^ Amen.

^Stolani ambabus manibus accipit : deosctdatur eain in medio :
iinponit medium eius collo : et transuersando earn ante pectus in
modum crucis ducit partem a sinistra humero pendentem ad
dexteram : et partem a dextro humero pendentem ad sinistram :
sicque vtranque partem stole extremitatibus cinguli hinc et inde
ipsi cingtdo coniungit dicens!^

Redde mihi domine obsecro stolam inmortalitatis quam perdidi
in preuaricatione primi parentis et quamuis"^ indignus accedo ad
tuum sacrum misterium merear tamen gaudium sempiternum.
Amen.

Induitur casula dicens}

/Domine qui dixisti : iugum meum suaue est : et onus [fo. ix.^.
meum leue : ^fac vt illud portare sic valeam : quod consequar
tuam gratiam . Amen.^

Suprascripte orationes non ex precepto sed ex deuotione dicuntur:
poterit etiam sacerdos his orationibiis demissis dum se parat
dicer e psalmum M iser ere mei deus : vsque ad finem : cum
Gloria patri : ^aut alium psalmum vel orationem conuenieiitem :
Sic omnibus paramentis indutus sacerdos : si illis in sacristia vel

^ — * C! Deinde cingens se cingulo . et dicat :

pRecinge me domine cingulo fidei : et virtute castitatis lumbos meos : et extingue in
eis humorem libidinis : vt iugiter maneat in eis tenor totius castitatis. V.

2 — 2 ^ Turn accipiens manipulum in brachio sinistra et dicat orationem istam :
^Erear domine manipulum portare mente flebili : vt cum exultatione cum iustis
portionem accipiam. V.

^ — ^ |[ Deinde stolam accipiens : earn deosculatur : et transuersando ante pectus in
modum crucis ducit partem a sinistra htimero pendentem ad dexteram : et partem a
dextro humero pendenteiti ad sinistram : sicque vtramque partem stole extremitatibus
cinguli hinc exinde ipsi cingulo conitmgit dicens. V.

^ — ^ indignus accedere presumo ad tuum sacrum mysterium cum hoc ornament©
presta : vt cum eodem letari merear imperpetuum.

C Tum induitur casula dicens. V.

^ — ^ presta queso : vt sic illud portare valeam imperpetuum : quatenus possim
consequi tuam gratiam : V.

* — * Sic omnibus paramentis indutis sacerdos : accedit ad altare explicat corporalia :
ft calicem iuxta ilia collocat cum patena . Tum stans ante injimum gradum altaris
tunc t is manibus detect o et inclinato capite producens coram sea front e old pectus signum
crucis : dicit : V.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 133

alio loco ab altari : in quo est celebraturus : distanti indutus est :
accipit manii si7iistra calicent cum patena siniul ligata : et de-
super ponit bursain cum corporali : et palla : que debent esse de
puro panno lineo : non de panno intincto aut de serico : et
bursam ipsam ne cadat nianu dextra retinens : cooperto capite
accedit ad altare . Ministro cum inissali : cussino : ampullis vini
et aque : hosiiaria cum hostijs : candelis et intorticio mortuis :
seu non ardentibus ipsum precedente : vbi ante infimtim graduni
stans sacerdos caput altari seu ymagini crucifixi desuper posite
profunde inclinans : debitam ei reuerentiam facit : turn ascendit
ad medium altaris • vel si paramenta ante altare huiusmodi
accepit : ibidem explicat corporate et calicem de suo sacculo siue
lintheo soluit : expofiit et iuxta corporate collocat cum patena
versus cornu Epistole : ac hostiam super patenam ponit : et palla
cooperit : si est consecraturus vnam vel plures hostias pro com-
munione vnius vel plurium ilia die dispensandas aut pro alijs
jdiebus reseruandas ponit etiam illam vel illas super [fo. x.
patenam sub Jiostia pro se parata : si ille commode super
patenam stare possunt : alioquin locat eas super corporate ad
dextra7n prope vbi post offertorium calix erit locandus : hoc est
ad sinistram sui ce.lebrantis : aut in aliquo calice vel vase
mundo consecrato ponit eas retro locum vbi calix misse erit
locandus et alia patena cooperit : conspicit tobaleas siue niappas
super altare positas : que debent esse tres an sint omnes : et si
qua desit facit eam appoi^tari : et super altaj'e extendi : interim
minister accendit candelas : et apponit candelabris Jiinc et inde
super altare positis. Si altare non est consecratum habere debet
altare portatile desuper i?i medio positum : aduertat sacerdos an
lapis in ipso altari portatili consecratus : sit longitudinis vnius
palmi : et latitudinis ad minus niedij palmi vel circa : hoc est
tante qtiantitatis : quod possit commode desuper poni calix et
hostia : distantia competenti : quod si lapis ipse illius quantitatis
non est : nullatenus celebret super eo.

Turn descendit ante infimum gradum altaris iunctis manibus
ante pectus detecto capite : et si est celebraturus coram summo
pontifice : aut Cardinale . vel Patriarcha : Archiepiscopo vel
Episcopo : in eorum residentijs vel loco iurisdictionis eorum :
facit prius ei coram quo ex predictis est celebraturus reuerentiam
conuenientem : et inox ad altare se conuertit : aut si non est
coram aliquo premissorum celebraturus quam primm7t jad [fo. ^.b.
infimum gradum descendit de altari : conuertit se ad ipsum
altare : vbi eodem modo stasis :

producens manu dextra a fronte ad pectus signum crucis :

sinistram ponit infra pectus in alijs benedictionibus cum est in

altari : ponit eam super altare : vel si et

Quomodo et quali- quando manica albe eum impedit retinet ipsa

134 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL

ter celebrans manu manu sinistra manicain huiusmodi brachij
dextra populo vel dextri . Cum sibiipsi benedicit : vertit ad se
rei aut sibiipsi palmam nianus dextre : et omnibus illius
benedicit et interim ^r- .^- • j- ^ ^ ■ ^ _,

sinistram tenet. digitts lunctis et extensis a jronte quam

tangit ad pectus : ac ab hiimero sinistra ad
humerum dextrtmi signum crucis format . Si vero alijs vel
rem benedicit paruum digitum vertit ei cui benedicit : ac
benedicendo totam inanum dextram extendit : omnibus illius
digitis par iter iunctis : et extensis : quod in omni benedictione
obseruatur

dicit intelligibili voce.^ In nomine patris et filij et spiritus
sancti . Amen.

'^lungit manus ante pectus dicens simili voce V. Introibo ad
altare dei.

Minister ad eius sinistram aliquantulum tamen retro genu-
flexus respondet Ad deum qui letificat iuuentutem meam.

Interessentes quoque misse huiusmodi que legitur genuflectere
debet a principio vsque ad benedictionem post eius finem per
celebrantem datam : excepto cum Euangelium
Quando interes- legitur : ad quod stare debent attenti . In
sentes misse de- ^nissa vero que cantatur si est de dominica vel
e^" quando ^stare ^^ festo : aut de feria inter pasca et festum
vel sedere. sancte Triniiatis : genua flectunt ad confes-

sionem : qua fi7tita slant j vsque ad [fo. xi.
adorationem sacramenti : cum celebrans illud ostendit populo
adorandum : qua adoratione facta surgunt stantes vsque fine^n
misse . Si autem missa ipsa cantatur pro defunctis : vel de feria
extra tempus pascale predictum : genujlecttcnt vsque ad finem
confessionis , et ad orationes ante Epistolam et in .xl. ad vltimum
versum Tr actus. D omine n o n secundum p eccata
nostra etc. et a dicto per celebrantem : S anctus etc. quousque
missa compleatur ad omnes alias partes eiusdem misse stare
debent nisi esset locus conueniens sedendi : et tunc possent sedere
in missa que cantatur a dicto Kyrie eleison etc. per cele-
brantem vsque ad Gloria in exeelsis deo .et ab illo per
eimdem dicto vsque ad D o m inu s v o b is cu m, ante
orationes : et ad Epistolam et quousque dicatur . D ominus
V obis cum pro Euangelio : a dicto Credo in vnum
deum per celebrantem quousque dicat D ominus v obis -
c u m : ante Offertorium : et a dicto per eundem offertorio quo-
usque incipiat prepJiationem : et a purificatione celebrantis
quousque dicat : D o m i n u s v o b i s cum ante postcom-

^ — ^ Demde itingit niajius ante pectus dicens

yi. Introibo ad altare dei

R7. Ad deum qui letificat iuuentutem meam

Psalmus V.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 135

nmniones . A d nerba mttem : Et incarnatus est : vsque e t
h 0 in 0 fa ctu s est inclusiite in Credo in vnuin deuin :
et in euangelio Io\annis\ Et verbum caro factum est:
et in euangelio Matthei . quod in die Epiphanie domini habetur . E t
procidentes adorauerunt eum in onini inissa qua
dicuntur gemifiectittir : nee debea[n]t alia officia vel alias orationes
dicere : etiain si celebrantein vel latinuin non intelligant : sed
deuote attendere celebrantem et intentionem suain dirigere ad
ea que dicit et facit celebrans et in animo simul cum eo
I offer re : supplicare : et or are que ipse celebrans offer t [fo. xi.^.
supplicat et oral : excepto tempore adorationis sacramenti et infra
canonem dum celebrans secrete oral pro tempore : licet specialiter
or are et se et quos quis voluerit deo commendare.

celebrans prosequitur}

Tudica me deus et discerne causam meam de gente non
-*- sancta : ab homine iniquo et doloso erue me.

'^Minister et interessentes dicunt singulos alios siue secun-
darios versus : et ad alia vt infra ponitur respondent?

Quia tu es deus fortitude mea : quare me repulisti : et quare
tristis incedo dum affligit me inimicus.

Emitte lucem tuam et veritatem tuam ipsa me deduxerunt
et adduxerunt in montem sanctum tuum : et in tabernacula
tua.

Et introibo ad altare dei : ad deum qui letificat iuuentutem
meam.

Confiteor tibi in cythara deus deus meus : quare tristis es
anima mea : et quare conturbas me.

Spera in deo quoniam adhuc confitebor illi : salutare vultus
mei et deus meus.

'^Celebrans inclinat caput deo dicens?

Gloria patri et filio et spiritui sancto.

Sicut erat in principio et nunc et semper et in secula
seculorum. Amen.

Introibo ad altare dei.

Ad deum qui Jetificat iuuentutem meam.

^Celebrans mariu dextra producit a fronte ad pectus signum
crucis dicens ? V.

/Adiutorium nostrum in nomine domini. [fo. xii.

^. Qui fecit celum et terram.

^Celebrans caput humiliter deo inclinat dicens}

^ — ' Turn producit a fronte ad pectus signum crucis dicens : V.

■* — ^ omit. V. In margin of V. opposite confiteor is : capite inclinat 0.

136 ORDO MISS A E lOANNIS BURCKARDI.

Confiteor deo omnipotenti : beate Marie semper virgin! :
beato Michaeli archangelo : beato lohanni Baptiste : Sanctis
Apostolis Petro et Paulo : omnibus Sanctis : et vobis fratres :
quia peccaui nimis : cogitatione verbo et opere.

Manu dextera perciitit pectus suum interim dicens.

mea culpa : mea culpa : mea maxima culpa . Ideo precor
beatam Mariam semper virginem : beatum Michaelem arch-
angelum : beatum lohannem baptistam . sanctos Apostolos
Petrum et Paulum : omnes sanctos : et vos fratres orare pro
me ad dominum deum nostrum.

'^Si est coram siimmo pontifice : aut Cardinale : in ecclesia
vel loco sui tituli seu Cardinalatus : aut legato sedis apostolice
vel Patriarcha : Archiepiscopo seu Episcopo:in eorum prouincia:
ciuitate vel diocesi constitutis : non alias : stat coram altare
remotius : aliquantulum versus ad ipsum summum pontificem :
Cardinalein legatum : Patriarcham : Archiepiscopum : vel
Episcopum : et obmissa confessione prescripta dicit sequentem

Confiteor deo omnipotenti : beate Marie semper virgini :
beato Michaeli Archangelo : beato lohanni baptiste : Sanctis
Apostolis Petro et Paulo omnibus Sanctis : et vobis pater et
fratres quia peccaui nimis cogitatione : verbo : et opere.

manu dextra jpercutit pectus suum interim dicens. [fo. xii.^.

mea culpa mea culpa mea maxima culpa . Ideo precor
beatam Mariam semper virginem : beatum michaelem arch-
angelum : beatum loannem baptistam : sanctos apostolos Petrum
et Paulum : omnes sanctos et vos pater et fratres orare pro me
ad dominum deum nostrum.

Summus pontifex Cardinalis . legatus . patriarcha . archie-
piscopus vel episcopus : ac minister et interessentes genuflexi dicunt}

Misereatur tui omnipotens deus et dimissis^ peccatis tuis :
perducat te ad vitam eternam . ^. Amen.

Subsequenter dicunt ijdem genuflexi celebrante^ se erigente.

Confiteor deo omnipotenti : beate Marie semper virgini :
beato Michaeli archangelo : beato lohanni baptiste : Sanctis
apostolis Petro et Paulo omnibus Sanctis : et tibi pater quia
peccaui nimis : cogitatione : verbo et opere.

^Manu dextra perciitiunt pectus suum interim dicentes}

Mea culpa : mea culpa : mea maxima culpa . Ideo precor
beatam Mariam semper virginem : beatum Michaelem arch-
angelum : beatum loannem baptistam : sanctos apostolos
Petrum et Paulum : omnes sanctos : et te pater orare pro me
ad dominum deum nostrum.

^Respondet celebrans.^ Misereatur vestri omnipotens deus :

* — ^ Minister et astantes genuflexi dicunt : V. ^ omnibus : add. V.

3 sacerdote : V. ■*— ^ om. V, ^ Quibus dictis respondet sacerdos : V.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 137

et dimissls^ peccatis vestris perducat vos ad vitam eternam . B-
Amen.

^Celebrans producens manu dextra a front e ad pectus signuvi
cruets dicit}

Indulgentiam absolutionem et remissionem peccatorum
nostrorum tribuat nobis omnipotens /et misericors [fo. xiii.
dominus . ^. Amen.

^Celebrans starts capite inclinato dicit?

V. Deus tu conuersus viuificabis nos. ■

^. Et plebs tua letabitur in te.

Ostende nobis domine misericordiam tuam.

Et salutare tuum da nobis.

Domine exaudi orationem meam.

Et clamor meus ad te veniat.

Dominus vobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Oremus . ^Et dieit secrete celebrans^

Aufer a nobis quesumus domine cunctas iniquitates nostras :
vt ad sancta sanctorum mereamur puris mentibus introire.
per christum dominum nostrum . Amen.

^Predicta omnia celebranti ordinata : excepto .Aufer a
nobis etc, dicit debent per eunt intelligibili voce : ita quod ab
interessentibus misse intelligibiliter atidiantur .
Que dici debeant Similiter , et introitus cum suo psalmo : et
m missa per cele- ^ , • ^ ^ • t^ • 1

brantem intelligi- ^ { ^ ^ ^. ^ /^^^^ • Kyrte e ley son.
bili voce. G I 0 r t a in excelsts d e 0 . e t c .

Dominus vobiscum . Oremus.
F lee t antu s genua I euate . orationes . prophetie . Epistola .
Graduale cum suo versu . Tr actus cum suis versibus . Euange-
lium . C re do .D 0 m inus v 0 b is cu m . Offertorium . Orate
fratres.Per omnia s e c u I a s e culo rum Prephatio
Sanctus etc. Nobis quoque peccatoribus . P er
omnia secula s ectilorunt . p ax domini etc. Agnus
d e i etc. Pax t e cum . D 0 min e ft 0 n sum dignu s .
Communio . D 0 min 21 s vobiscum. . Oremus. Post-
communiones .Humiliate capita v estr a deo. do mi-
nus vobiscum.Ite missa est.Benedicamus
jd 0 m i n 0 . R e q u i e s c a n t in p ac e . B enedicat [fo. xiii.^.
vos. etc. omnia alia que in missa dicuntur : dici debent

^ omnibus : add. V.

^ — ^ Turn sacerdos producens signum cruets a fronte ad pectus seipsum signat
dicens. V.

^ — "^ Deinde dicit sacerdos stans capite inclinato : V. Capite inclinato : in m.

*— •* om. V.

^ — ^ Deinde sace7'dos ascendit ad altare : corain eo stans capite inclinato et manibus
iunctis sub silent io dicit : V. Capite inclinato ; in m.

138 ORDO MISSAE lOANNIS BUKCKARDI.

secrete : ita quod a circumastantibus seu interessentibus misse
non audiantur :

dido A ufe r a nobis etc. celebrans ascendit ad medium
altaris : coram eo stans capite inclinato :
Quomodo fieri de- manibus iunctis super alt are posit is : posit o
beat inclinatio pollice dextro super sinistrum que ita super

capitis ante altare. altare ponuntur : quod digiti parui dumtaxat
frontem seu medium anterioris partis tabule
seu mense altaris tangant : residuo manuum inter altare et se
retento : quod semper obseruatur cum manus iuncte super altare
ponuntur.

secrete dicit.^

Oramus te domine vt per merita sanctorum tuorum quorum
reliquie hie sunt : et omnium sanctorum indulgere digneris
omnia peccata mea . Amen.

^Oscidatur altare in medio manibus extensis hinc et inde super

ipsum altare positis : quod in omni deoscu-

De osculo altaris latione altaris ante consecrationem sacramenti

\^^\ obseruattir . Similiter et post consecrationem

eiusdem : solo dempto quod pollices ab indici-

bus propterea tunc non disiunguntur

accedit ad cornu sinistrum altaris videlicet Epistole : vbi stans
versus ad altare : producens manu dextra a front e ad pectus signum
crucis : iunctis manibus supra librum positis :

ex libro missali ibidem existente qui recte inter anteriorem et
posteriorem partes altaris poni debet : dicit
Qualiter liber mis- intelligibili voce Introitum misse diei con-
altare*vsque ad^^^ uenientem cum psalmo .et Gloria p atri:
Euangelium. ^i ^^t dicendum : deinde repetit Introitum .

Si vero legit pro defunctis jvel alias, [(o. xiiii.
Gloria patri non sit dicendum : post psalmum obmisso
Gloria patri : repetit Introitum^. Post ea manibus ante
pectus iunctis : accedit ad medium altaris : vbi stans versus ad
illud : manibus vt supra iunctis dicit ^voce simili?'

Kyrieeleison . Minister . Kyrieeleison .

Kyrieeleison. Minister . Christeeleison .

Christeeleison . Minister . Christeeleison.

Kyrieeleison . Minister . Kyrieeleison .

Kyrieeleison.

^ — ^ Deinde osculatur altare in medio subseqtienter accedit ad cornu sinistrum
altaris videlicet . Epistole vbi stans versus ad altare producens ante se a fronte ad
pectus signum crucis iunctis manibus supra librum positis ex libro missali ibidem
existente dicit introitum misse did conuenientem cum psalmo et Gloria patri . Deinde
repetit introitum misse . Si vero pro defunctis legit post psalmum : siue versum
obmisso Gloria patri . Repetit iptroitum. V.

«-2^w. V.

ORDO MISS A E lOANNIS BURCKARDL 139

"^Si minister vel interessentes celebranti non respondeant : cele-
brans ipse solus omnia dicit : turn in eodem loco stans manibus
iiinctis ante pectus : voce predicta dicit : si sit dicendum, Gloria
in excel sis deo . Quod dicendo continuo manus extendit : et
iterum iungit ante pectus : et caput deo inclinat : quo ibidem per
ipsum dicto : iunctis manibus vt prius : in eodem loco : ac eodem
modo stans prosequitur}

et in inf terra pax hominibus bone voluntatis.

Laudamus te.

Benedicimus te.

Adoramus te.

Glorificamus te.

Gratias agimus tibi .-^?/^^ dicendo caput deo inclinat et prose-
quitur. ';

propter magnam gloriam tuam.

Domine deus Rex celestis deus pater omnipotens.

/Domine fili vnigenite lesu christe . Deo caput [fo. xiiii.<^.
inclinando.

Spirit us et alme 0 rp hanorum paraclite.

Domine deus Agnus dei filius patris.

P rimo g eiiitus Marie v irgini s matris.

Qui tollis peccata mundi miserere nobis.

Qui tollis peccata mundi suscipe dcprecationem nostram .
quod die ens caput deo '^inclinat.

Ad Marie gloriam.

Qui sedes ad dexteram patris miserere nobis.

Quoniam tu solus sanctus.

Mariam sanctificans.

Tu solus dominus.

Mariam gubernans.

Tu solus altissimus.

Mariam coronans.

lesu Christe . Caput deo inclinans.

Cum sancto spiritu. ^Quod dicendo seipsum signat manu
dextra signo crucis a f route ad pectus interim perficiens.^

in gloria dei patris . Amen.

Textus in Hihro positus dicitur tantum in missis beate Marie
virginis *tam festiuis et eorum octauis : e'tiam si infra ipsam

^ — ^ Sed si minister sacerdoti non respondeat sacerdos solus omnia dicit . Ttim
sacerdos in eodem loco stans : manibtis ante pectus extensis : digitis tamen non dis-
iunctis : dicit si sit dicendum : Gloria in excelsis deo . dicendo deo continuo manus
iungit ante pectus et caput deo inclinat . Quo ibidem per ipsum dicto iunctis manibus
vt prius in eodem loco stans dicit : V.

in medio altaris in m.

^ aliquantulum : add. V.

^ — ^ quod dicendo seipsum signo crucis a fronte ad pectus signans : interim ferjicit : V.

^—^ om. V.

I40 ORDO MISS A E 10 ANN IS BURCKARDI.

octaiiam de doniinica vel aliquo alio festo agatur : quant votiuis
eiusdem ex consuetudine tantuni : quia in quibusuis missis votiuis
quocunque tempore regulariter non dicitur Gloria in
excelsis d e o :jexceptis votiuis beate Marie virginisi: et
angeloruni pro eo qiiod atigeli jhimc hymnum primitus [fo. xv.
decantarunt.

Si infra hebdomadam in adtientu dicitur officium misse
dominice non dicitur in ea Gloria in excelsis deo :

nee in missis defunctorum quocunque tem-

Quando dicitur et /^^^ .' nec in missis de tempore a dominica

quando non dicitur .Ixx. inclusiue vsque ad diem louis sancte\

Gloria in excelsis exclusiue . Dicitur autem quando extra ad-

° uentum ififra hebdomadam miss a huiusmodi

officii celebratur . Dicitur etiam Gloria
in excelsis deo in missis officij singulorum dierum in quo
dictum est in matutinis T e d eum I a u d a m 21 s : et non
alias : nisi die louis sancta que Cena domini appellatur : et
Sabbato sancto hi quibus etiam Gloria huiusmodi in missa
dicitur : licet Te deum in matutinis non habeatur : et
secunda et tertia et quarta ferijs que Rogationum seu leta-
niarum minorum nuncupantur ante festum Ascensionis domini
Gloria in excelsis deo in missis dierum earundem non
dicitur : licet in matutinis Te deum lau da m u s habeatur :
dicitur autem in missa eisdem diebus si de festo missa celebratur.^
^Quo ibidem per ipsum completo :vel si non sit dicendum illo
obmisso : si legenda est prophetia : dicto Kyrie e lei son:
celebrans reuertitur ad cornu Epistole : vbi stans ante librum
extendit et iungit manus ante pecttis dicens eadem voce . Oremus.

Tunc iunctis manibus subiungit simili voce . Flectamus
genua . et ibidem rursus vt stabat manibus extensis hinc et inde

super altare positis vt se ad ipsum altare sus-

Qualiter cele- tineat : quod in omni genuflectione ante altare

brans se sustinet fieri consueuit excepto a \consecratione [fo. xv./^.

cum genuflectit. vsque ad ablutionem digitorum post communio-

nem : quo tempore medio s annu lares : et paruos
digitos duntaxat extendit : dum ad altare se sustinens genuflectit :
et sine mora dicit eadem voce . "Leuaite . Surgit et stans ibidem
manibus extensis ante pectus : dicit intelligibili voce orationem in
missali ordinatam : cum sua conclusione : ad quam, iungit manus
et orationem perficii . Extensio autem manuum ita fit : quod vna

^ — ^ Quo ibidem per ipsum sacerdotem completo vel illo omisso si 7ion sit dicendum
osculctur altare in medio : et iunctis ante pectus manibus ad dextram vertit se ad
populum et dicit : Dominus vobiscum . qtiod dicendo extendit et iungit manus ante
pectus : digitis tamen non disiunctis . 1^. Et cum spiritu tuo . Tamen iunctis manibus
reuersus per eandem viam ad medium altaris : facta ibidem cruci reuerentia : accedit
ad librum vbi dicit : V.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 141

inanus aliain respicit : digitis non disiunctis : quorum suimnitas
altitudinein humeroruin non transcendat : et eoruin distanciain non
excedat quod in omni extensione inanuum ante pectus obseruatur .
Delude manibus iunctis:vel disiunctis prout sibi magis placet
super librunt vel altare positis : legit propJietiam : qua jinita
minister dicit . Deo gratias.

Tu77i cele brans stans eodem mo do legit ibidem Graduale . Et
si plures prophetic sunt dicende : ante singulas prophetias dicit.
O r e m u s , f I e ct amu s genua , I eu ate et facit : ac
minister in fine singularum dicit .Deo gratias : prout de prima
dictum est : nisi mis sale aliter contineat : prout est in die bus
veneris sancte\ et sabbati sancti . In vigilia autem penthecostes et
diebus mercurij ac sabbati penthecosten inmediate sequentibus non
dicitur . F I e ct amus g ejiua le2iat e : prout etiam in missali
ordinatur.

dicto Graduali post prophetiam : vel si noji sit legenda
pi^ophetia : alijs vt premittitur dictis : celebrans stans ante medium
altaris manibus hiyic et inde desuper Ipositis : illud [fo. xvi.
osculatur in medio . turn itmctis ante pectus manibus demissis
oculis ad terram ad manum sinistram : hoc est ad latus dextrum :
vertit se ad populum : et dicit voce predicta.

Dominus vobiscum . quod dicendo extendit et iungit mantis ante
pectus digitis tamen non disiunctis.

^. Et cum spiritu tuo . Tum iunctis vt prizes manibus
reuertitur per eandem viam ad medium altaris : et facta ibidem
cruci reuerentia : accedit ad librum vbi dicit simili voce.^

Oremus . quod dicendo extendit et iufigit manus ante pectus : et
caput deo inclinat ^cum extensis manibus ante

Quod Oremus pectus : eadem voce dicit ibidem'^ orationem diei

et omnes orationes ^ . ^ ,

et postcommu- conuenientem vsque ad.

niones cum suis Per dominum nostrum . -z/^/ aliam conclu-.

conciusionibus sionem : quam dicendo iungit manus ante

ysque ad earum pectus : ^et sic tenet eas vsque ad finem orationis

nnem dicuntur ante / • ^ /-i j. j: -jk

librum quam cum sua conclusione a?ite hbrum perficir

et dicendo.
lesum christum filium tuum.

^Et quotiescunque hoc nomen lesus nominal , caput deo inclijiat .

Conuenit etiam quod cum riomen gloriose

Quod ad nomina virginis Marie riorninatur caput ei ijicliriatur .

lesus et Maria et si sunt plures orationes dicende idem in eis

caput inclinatur. {^i qjoce^ : extensione et iu7ictione manuum et

capitis inclinatione : quod supra dictum est

2 — 2 Xum extensis manibus ante pectus vt supra dixivms : dicit : V.

3_3 ^^;^. V.

^ — ■* caput deo inclinat . sicque tenet manus vsque ad finem orationis : et si plures
orationes dicende sint : idem in eis : V.

142 ORDO MISS A E 10 ANN IS BURCKARDI.

obseruatur : sed ante prhnam tantuin orationem ex pluribus
huiusmodi dicitiir O r emus : et sub co7ichisione vltime orationis
oinnes terminantur}

^Aduertenduni quod si altm^e est versum ad populum : et in
eo celebrans st at facie populo versa jnon [fo. xvi.^.
Si altare est ver- si vertit aliter : cum dicturus est D o minu s
sum populo cele- vobiscum a7tte orationem : sed osculato
brans se non vertit /. • . j j. ^ i ^ . /• •.

cum populum alio- ^"^^^ stans ad populum versus vt erat dtctt :
quitur vel ei bene- D ominus vobiscum. Idem obseruatur
dicit. ad monitionem : O rate fr aire s etc. D omi-

nus V obis cum ante offertorium ac arite et
post communionem : It e mi ss a e st : et benedictionem poptili si
est danda.

Cum autem in alio altari se vertit ad
Quod celebrans ad populum bis tantum videlicet ad Orate

orate f r a t r e s y-^ atres:et cum in fine populo benedicit circu-
et DODUii Denedic- • • ....

tionem dumtaxat ^^^^^ perficit alijs vicibus semicirculo facto ad
circulum perficit. eandem manum ad quam se populo verterat ad

medium altaris se conuertit?
Sciendum quod ecclesia Romana infestis duplicibus vna tantum

oratione vtitur : ^nisi festum ipsum extra
Quot et quo ordine aduentum et guadra^esimam in dominica
dicuntur orationes •. • rr • ^ -^ • /• /•

siue collecte venerit cuius officium non possit i?i ahum diem

illius hebdomade transferri : et de qua sit
co7nmemoratio facienda : et tunc oratione festi sub sua conclusiofie
dicta : dicitur alia de ipsa dominica tantum etiam sub sua
conclusione : nisi sit infra aliquam octauam de qua fit\ agerida
commemoratio : tunc commemoratio octaue subiungitur commemo-
rationi dominice : et sub conclusione orationis octaue ambe ipse
orationes concluduntur . Si vero in aduentum vel .xl. huiusmodi
festum in dominica venerit festum ipsum transfertur in diem
sequentem in qua. similiter et quocunque die tunc huiusmodi festum
venerit : dicta oratio?ie festi sub sua conclusioiie : dicitur alia oratio
de feria siue tempore : etiam sub sua conclusione jnisi sit [fo. xvii.
infra octauam de qua venit commemoratio habenda : quia tunc

1 concltidajituf : V. ^ — ^ om. V.

3 — 3 nin festum ipsum in dominica venerit :de qua sit comme??ioratio facienda.
et tunc oratione festi sub sua co7iclusione dicta : dicitur alia de ipsa dominica. In
dominicis vero et alijs festiuis diehus comjtiuniter tribus . Similiter et in diebus
feriatis etiam in aduentu : et in .xl. in quibus et si aliquando .iiij. et rarissime .v.
orationibus vtitur : quintain tamen nunquam co7isueuit excedere. Et si de Sanctis
orationes huiusmodi sint dicende : debet post primam orationejn in alijs ordo
litaniarum obseruari . scilicet . de beata virgine : si de ea com??iemoratio venial agenda
sit prima : sequatur de apostolis : deinde de martyribus : de confessorihus : de
virginibus : et sic de alijs de quibus erit agendum : Jiisi esset infra aliquam octauam :
quia tunc oratio de octaua haberet primiwi locum post primam orationem . Et si etiam
de dominica esset habenda commemoratio ilia fieret prima post primam orationem :
deinde de octaua :postea de alijs vt prefer tur. V.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 143

dicta oratione defesto huiusinodi sub sua conclusione : subiungitur
oratio ociaue : quam sequitur oratio de feria : siue de tempore : sub
cuius conclusione ambe terininantiir . Nee vnquain cum prima
oratione misse : concludiiur sccunda oratio : nisi in coUatiorie
ordinum : consecratione Episcoporum : virginum ecclesiarum et
altarium : benedictione Abbatum : Abbatissarum : et cimiterij :
benedictione et consecratione Regum et Reginarum . In domifiicis
vero et alijs festiuis : acferiatis diebus : etiam in aduentu et in xl .
tres oi'ationes dicuntur : exceptis festo sanctorum hinoccfitum : et
ipsum sequentibus diebus : vsque ad diem sancti Siluesiri inclusiue :
et alijs diebus quibus in inissali commemorationes habende
specificaniur : in quibus dicuntur oratioyies ibidem ordinate . Et
si de Sanctis orationes huiusmodi stmt dicende : debet post primam
orationem : in alijs ordo letaniarum obseruari : scilicet de sancta
Trinitate : vel de spiritu sancta aut de sancta Cruce : seu de beata
virgine : si de earum altero commemoratio veniat age?ida sit prima
sequatur de Apostolis : deinde de martiribus : confessoribus :
virginibus : respectiue : et sic de alijs de quibus erit agendum : fiisi
esset infra aliquam octauam : quia tunc oratio de octaua haberet
primum locum post primam orationem : extra tamen diem domini-
cam^ . Si vero orationes de pace : contra paganos : pro Papa :
pro bene/actoribus : pro seipso : vel similes : celebrans^ sit dictums
quibus omnibtis jorationes de Sanctis sunt propojiende : [fo. xvii.<^.
vtatur discretione in huiusmodi : pi^oponendo^ et postponendo ora-
tiones :prout magis conueniat.

^Si in vigilijs festorum et alijs diebus de qtiibus sunt proprie
misse ordijiate : vel iyi quibus Jiore canonice dicuntur de alio quam
ordinarium officium illius diei requirit celebratur alia missa quam
de vigilia vel die currente : debet in missa huiusmodi de ipsa
vigilia : siue die commemoratio haberi : et oratio?ii vigilie siue
diei addi alia oratio conuenie?is : nisi esset infra aliquam octauam
de qua ageretur : quia tunc prius fieret commemoratio de octaua
deiyide de vigilia siue die huiusinodi . Quando autem missa dicitur
de vigilia : et hore caiionice dicuntur de festo vel saricto : in ipsa
missa post dictam orationem vigilie sub sua conclusione dicitur
oratio de festo vel sancto predicto : cui additur alia oratio
conueniens . Idem obseruatur si in .xl.agitur de festo simplici :
quod non habet propriam missam etiam si habeat propriam
orationem cufn secreta et postcommu7iione : et 7nissa celebratur de
die currente quadragesime post conclusionem orationis ordi7tarie
misse huiusmodi : dicitur oratio de dicto festo : cui alia oratio
conueniens adiungitur . Si concurrant eadem die duo festa agitur
de dignioi'e eorum : aut si su?it paria de eo quod habet plura de
p7'oprio . de alio autem non fit commemoratio sed transfertur in

* sacerdos : V. ^ preponendo : V. ^ — ^ om. V.

144 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI.

alium diem qtw agi possit de eo comienienter . Et si in dominica
vel infra aliquant octauam venerit festum : cui dominica vel
octaua non cedit : etiam jnon fit de huiusmodi festo [fo. xviii.
commemoratio : sed transfertur in alium diem extra dominicam
et octauam huiusmodi : quo non habetur aliud festum : et tunc de
ipso agitur.

Et si festum vigiliam habens venerit secunda feria : vigilia et
officium vigilie huiusmodi agitur in die sabbati precedentis : et
non in dominica : siue per integrum officium siue per commemora-
tionem vt prediximus conueniat peragi . Si quarta feria vel
sabbato quorumcunque quatuor temporum : aut alia quacunque
die : qua in missa aiite Epistolam habetur prophetia : dicitur missa
de aliquo sancto : vel votiua aut alia : in qua ferie huiusmodi
currentis commemoratio sit facienda : prima oratio que post
introitmn misse illius ferie posita est : dicitur pro eiusdem ferie
com memoratione.

In ecclesijs in quibus sunt plures sacerdotes beneficiati : si in
.xL aut doniinicis vel alijs diebus in quibus habetur propria missa :
que non potest i?i alium diem transferri : dicenda sit missa de
festo duplici vel solemni curre7ite . Onus Sacerdoium eorundem
dicit missam de dominica vel de feria : seu aliam propriam illius
diei or dine so lit o : alius de festo absque aliqua co7nmemoratio7te.
In ceteris autem ecclesijs : vnicum sacerdotem habentibus : in quibus
in missis festorum de dominica vel feria seu die alias proprium
officium habente commemoratio debet haberi vt supra diximus :
conuenit quod sacerdos qui missam celebrauit dicto per eum post
bertedictionem in fine misse datam Euangelio sancti lohannis :
deposita casula stans in jcornu Epistole versus ad [fo. xviii.^.
altare legal ex missali officium proprie misse illius diei prout
etiam dicemus infra de missa sicca . Quando autem officium
misse dominicalis potest comienienter in alium diem illius
hebdomode\ transferri : prout comminuter\ fieri potest de officijs
dominicarum extra aduentum .Ixx . Ix . I . et . xl . debet did officium
misse festi : eo die quo occurrit absque commemoratione dominice :
et infra hebdomodam\ tunc curreyitem missa officij dominice
huiusmodi celebrari . In missa votiua dicta oratione or dinar ia
sub conclusione sua subiungi potest alia de feria : aut de festo :
vel de saftctis : de quibus ilia die agitur : et eidem addi alia
ipsi et ipsi misse conueniens vel conuenienter omnes commem-
orationes pretermitti .^

^Si non celebrat pro defunctis^ : sed ve lit pro aliquo defunct o :
vel pluribus orare : ponit orationem ipsam pro defunctis huiusmodi :
ante vltimam : ita quod oratio pro defunctis non concludat : sed
sub vltime orationis conclusione concludatur . ^Si vero celebrat pro

^ — ^ El si pro defunctis non celebret : V. ^ — - om. V.

ORDO MISS A E lOANNIS BURCKARDl. 145

defunctis : in die exequiartun : vna ta7itum oratio did consiieiiit .
/;/ tertio autem .vii . xxx. et anniuersario diebus : ac alijs missis
pro defunctis : prima oratione sub sua conclusione terminata possimt
alie due orationes addi pro defunctis : que sub vltime conclusione
tenninantur : et conuenit quod ipsa vltima oratio huiusmodi sit
generalis pro omnibus fidelibus defunctis : videlicet : Fi deliu in
deu s om n i u m etc . In ipsa quoque miss a defunctorum oratio
de Sanctis : velferia : aut alia quam pro defunctis did non debet?-

Ifinitis orationibus : celebrans^ positis super librum ^vel [fo. xix.
altare^ manibus iunctis : vel disiunctis : prout sibi magis placet :
dicit ^eadem voce intelligibili Epistolam ibidem : cuius vltimam
sillabam aliquantidum protrahit : qua dicta minister dicit.

Deo gratias.

Tum eodem modo stans celebrans dicit simili voce : vel paululum
inutata . Graduate et Alleluia cum suo versu : ac prosam vel
sequentiam si habetur : aut omissis Alleluia cum versu suo : et
prosa vel sequentia : si misse aut tempori non conueniant vel non
habeantur : dicit Tractum si sit dicendus.^

^Nam alleluia non dicitur in missis pro defunctis : et a domi-
nica septuagesime inclusiue vsque ad vigiliam
Quando alleluia Pasce exclusiue : et in quatuor tejuporibus

ciuando dicitur in Aduentus : et mensis septembris : et omnibus
missa. vigiliis totius anni in quibus est indicium

ieiunium : exceptis vigiliis pasce : penthecostes :
et natiuitatis christi : si venerit in dominica : ac festo iimocentum
si venerit in dominica : in quibus tunc dicitur Alleluia . Si
autem in diebus huiusmodi in quibus Alleluia non dicitur :
dicenda est aliqua missa votiua vel alia : in qua Ti^actus non
habeatur : poterit post Graduale cum suo versu : loco Tractus :
omisso : Alleluia : did eius versus : vel etiam eo omisso : dicta
Graduali cum versu suo did : M un da cor meum : et alia prout
habetur infra. hi dicendo autem Alleluia hie modus seruatur :
ante versum : bis Alleluia dicitur : et post versum : semel repli-
catur . Ab octaua vero pasce vsque ad octauam Penthecostes : quo
tempore j Graduale non dicitur : sed illius loco secundum [fo. xix.^.

2 sacet'dos : V. ** — ^ om. V.

* — ■'' Epistolam ibidem Graduale et Alleluia vel Tractum si sit dicendus : V.

* — ^ Nam in missis pro defunctis et a dominica Jxx. inclusiue vsqtie ad vigiliam
pasche non dicitur Alleluia quo tempore si dicenda sit aliqua missa votiua vel alia in
qua Tractits no7i habeatur poterit post Graduale ctnn suo versu loco Tractus objnissff
Alleluia did eius versus . in dicendo atUem Alleluia : hie modus seruatiir ante versum
bis Alleluia : dicitur : et post version semel replicatur . Inter octauas vero pasche et
penthecostes : quo tempore Graduale non dicitur : sed illius loco seciindiim Alleluia :
prijjio iungitur : ante versum primi : bis Alleluia dicitur : et post versum semel :
similiter : et post secundi versum alleluia replicatur. Quibus dictis portat librtim
viissalem ad cornu dextrum altaris videlicet Euangelij vbi cum ita ponit quod ips-T
legens zertat facie m ad posterius cornu altaris in parte predicta : et non ad parietem
siue ad partem eius contra se directam . Deinde : V.-

T.M* L

146 OR DO MISSAE 10 ANN IS BURCKARDI.

Alleluia primo mngitur : ante versuin primi : bis Alleluia dicitur :
et post versuin seme I. Similiter et post secundi versum Alleluia
semel replicatur . guocunque autem tempore prosa seu sequentia
est dicenda : ilia post versum dicitur : antequam Alleluia repli-
catur : quod post dictam prosam seu sequentiam huiusmodi repe-
titur : quibus dictis minister seu celebrans ipse portat librum
viissalem ad cornu dextrum altaris : videlicit Euangelij : si altare
ipsum non sit magne longitudinis .

Si vero sit magne longitudinis : ponit librum missalem inter

^ ,. ,.1- • ipsum cornu dextrum et medium altaris : vt
Qualiter liber mis- j i • j- u - ^ j. j.

salis ponitur super celebrans m medio altaris stans : possit omnia
Altare pro Euan- dicenda ex eo comode dicere : et eundem mis-
gelio et alijs diceii- salem ita locat : quod caput inissalis respiciat
dis vsque ad com- ipsum posterius cornu altaris in parte pre-
munionem. dicta : et non ad parietem sine ad partem eius

contra se directam.

Tum celebrans^ stans in medio Altaris versus ad illud : leuatis
ad deum oculis : iunctis manibus ante pectus secrete dicit.

Munda cor meum et labia mea omnipotens deus : qui labia
Esaye prophete calculo mundasti ignito : ita me tua grata
miseratione dignare mundare : vt sanctum Euangelium tuum
digne valeam nunciare : per christum dominum nostrum . Amen.

^ Tum similiter stans dicit eojdem modo} [Co. xx.

lube domne benedicere.

et sibi ipsi respondet et benedicit dicens.

Dominus sit in corde meo et in labiis meis : vt digne et
competenter annunciem Euangelium suum . ^Amen.

His dictis vertit se ad librum missalem vt premittitur positum :
vbi sic stans iunctis manibus ante pectus : dicit intelligibile] voce?

V. Dominus vobiscum.

^. Et cum spiritu tuo.

^Deinde pollice dextre manus : signal primo librum super princi-
pium Euangelij quod est dicturus : postea seipsum in fronte ore :
et pectore signo Crucis dicens eadem voce?

Sequentia sancti Euangelij secundum .N.

vel si est dicendum.

Initium sancti Euangelij secundum .N.

Gloria tibi domine.

^Tum iunctis iterum vt prius manibus : stans versus vt supra:

^ — ^ Ttim dicit : V. In medio altaris iunctis manibus : in m.

'^ — ^ I/is die/is accedit ad dextntm cornu altaris : vel euangelij vbi stans iunctis
manibus ante pectus verstis ad libruvi dicit : V.

^ — '^ Deinde signando primo librum : postea seipsum in fronte ore et pectore signo
crucis dicat : V.

* — ■* Tum iunctis iterum vt supra manibus prosequitur euangelium vsquc ad
finem prout in ordinario. Quo completo osculatur euangelium per eum dictum . 7um

OKDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI, 147

prosequitur Euangelium voce predicta vsque ad finern : et eius
vltiinaui sillibani aliquantulum protrahit : quo couipleto minister
dicit.

Laus tibi chrlste.

Celebrans oscitlatur Euangelium per eum dictum in eius prin-
cipio : nisi celebret pro defunctis : quia tunc non
De osculatione tex- osculatur Euangelium : vel celebret coram
tus Euangelij. summo Pontifice aut Cardinale : Patriarcha :

Archiepiscopo vel Episcopo cui liber et textus
Etiangelij portatur per euni osculandus : quo casu celebrans
Euangelium ipsum jetiam non osculatur. [fo. xx.^.

Ttiin stans in medio altaris versus ad ipsum altare manibus
iunctis ante pectus et aliquantulum eleuatis : intelligibili voce
dicit : si est diceitdum}

Credo in vnum deum.

'^quod dicendo extendit et iterum iungit manus et stans manibus
iunctis ante pectus : in eodem loco prosequitur vsque ad Jinem
eadern voce}

patrem omnipotentem factorem celi et terre : visibilium
omnium et inuisibilium . Et in vnum dominum lesum Christum .

Caput deo inclinat.

filium dei vnigenitum . Et ex patre natum ante omnia secula .
Deum de deo : lumen de lumine deum verum de deo vero
genitum non factum consubstantialem patri : per quem omnia
facta sunt . Qui propter nos homines : et propter nostram
salutem descendit de celis.

'^In eodem loco vbi stabat genuflectit coram altari dicens?

Et incarnatus est de spiritu sancto ex Maria virgine^ : et homo
factus est.

Surgit et stans vt prius prosequitur,

Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato passus et
sepultus est . Et resurrexit tertia die secundum scripturas . Et
ascendit in celum sedet ad dexteram patris . Et iterum venturus
est cum gloria iudicare viuos et mortuos : cuius Regni non erit
finis . Et in spiritum sanctum dominum et viuificantem Qui ex
patre filicque procedit . Qui cum patre et filio simul adoratur
et conglorificatur . Qui locutus est per prophetas . Et vnam
sanctam catholicam /et apostolicam ecclesiam . Con- [fo. xxi.
fiteor vnum baptisma in remissionem peccatorum . Et expecto
resurrectionem mortuorum . Et vitam venturi seculi . Amen.

stans versus ad altare eleuatis aliquantulum et extensis manibus in medio aliaris dicit
si est dicendum : V.

^ — 1 quod dicendo iungit ibidem manus : et in eodem loco stans manibus iunctis prose-
quitur vsque ad fine m : V.
< " — '^ hie stando deuotc die ens ; V.

^ hinc genuflectit coram altari dicens : add. V.

L 2

148 ORDO MISSAE lOANNlS BURCKARDL

Et dum hec vltiina verba profert producit^manu dextra\ signum
crucis a fronte ad pectus.

-Credo antevi dicittir in omnibus diebus doininicis totius a?tni :
etiain si de festo inissa celebretur : vel octaua in qua alias Credo
non esset dicefiduin : aut votiua dicatur : in qua
Quando Credo est iantum de dominica comniernoratio habeatur
dicendum. Item ad missam noctis : et ambas alias missas

diei Natiuitatis doniini nostri lesti Christi :
et sex diebus sequentibus . In Circumcisionis domini . in octaua
sancti lohafinis Euangeliste . Lt Epiphanie domini : et per tot am
eius octauam . In conuersionis sa?tcti Pauli Apostoli . In omnibus
festiuitatibus beate Marie virginis : et per eorum octauas qtie
habentur,In Catliedre sa?icti Petri Feria quint a Cene domim .
In Resurrectionis et sex diebus sequentibus . In Ascensio7tis
domini et per octauam . In Penthecostes : et sex diebus sequentibus .
In corporis christi: et per octauam . In sancti lohannis ante portam
latinam . In Apostolorum Petri et Pauli : et per octauam perperea^
In octaua beati lohannis baptist e . In sancti Petri ad vincula .
In octaua sancti Laurentij . In inuentio?iis : et exaltationis sancte
Crucis . hi Angeloruin . In omniicm sanctorum : et per eius
octauam : ac singulorum Apostolorum : et Euangelistarum : ac
Quatuor Doctorum festiuitatibus . In omnibus consecrationi-
bus lEcclesiarum : AltaiHum : et Pontificum : et in [fo. xxi.<^.
singulis ecclesijs in festo illius sancti vel sancte : in cuius
honor em : Ecclesia ipsa: vel Altar e specialiter sunt consecrata :
etiam si in illius festo alias dicere non liceret : ac per octauam
eiusdem festi et anniuersarijs dedicationum Ecclesiarum vel
Altarium et eorum octauas : si eas habent : dicitur quoqtie infra
singulas octauas suprascriptas Credo: etiam si non de ipsa
octaua : sed de quocunque alio festo tunc currente missa celebretur .
In quibuscunque autem missis votiuis : etiam beate Marie
virginis : Credo non dicitur : nisi esset in die dominica : vel infra
aliquam octauam : infra quam hoc liceret dicere : quia tunc in
omni missa votiua dicitur Credo : si in ipsa fit de dominica aut
octaua huiusmodi commemoratio alias non Nee dicitur in missis
defunctorum vel quibuscunque alijs superius non specificatis ;^

dicto Simbolo vel si non sit dicendum : illo omisso : osculatur
Altar e in medio : et iunctis manibus ante pectus : ibidem ad ^ma?ium
sinistram : hoc est ad latus dextrum^ vertit se ad populum : et dicit
^intelligibili voce?

Dominus vobiscum.

quod dicendo extendit et iungit manus ante pectus^

Ijc. Et cum spiritu tuo.

i_i sibi : V. 2_2 gjjj^ V.

^ This word printed as ppea is omiiied in all subsequent editions that I have
looked at. ^ — * dexteram: V.

\ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 149

Itinctis manibus reuersus per eandem viani ad medium altaris :
facta reuerentia criici : ^manibus vt supra itinctis : stasis ibidem
versus ad ipsum Altare . dicit voce simili}

Oremus quod dicendo similiter extendit et iungit mantis ante pec-
ttis : et caput deo inclitiat . Ttim j itinctis [fo. xxii.
Quomodo Qicuntur 2^^ pritis manibus : dicit eadem voce offertoritim
ea que dicenda p^out in ordinario : et omnia qtie vsqtie ad jinem
sunt in medio al- -^ . . ,. 1^ • s- 1 / j- u

t^^jg^ misse tn medio attaris dicenda sunt : dicit

ibidem starts versus ad ipstim altare : et non ad
aliam partem : nisi vbi infra aliter ordinattir dicto Offertorio :
Si sint qui volerites offerre : celebrans accedit ad cornu Epistole :
vbi stans detect o capite latei^e stio sinistro altari verso deponit
manipulum de brachio sinistro : et accipiens illud in manum dex-
tram porrigit stimmitatem eius : singulis offereritibus osctilandam
dicens singulis.

Acceptabile sit sacrificium tuum omnipotenti deo . vel.

Centuplum accipias : et vitam eternam possideas.

Accepta ojnnitim oblatione celebra?is reponit manipulum in
brachitim sinistrum : et reuertitur ad medium altaris : vel si non
sint offerentes stans in eodem medio altaris : versus ad illud :
accipit patenam cum Jiostia et Jiostijs destiper posita et positis : si
qua sit vel qtie sint : pi'o alteritis vel aliortim commtinione conse-
crande : dispensande : vel conseruande illani ambabus manibtis
vsqtie ad pectus eletiatam tenens : et si stmt alie Jiostie non super
patenam : sed super corporate vel alio calice seu vase ad hoc con-
uenienti posite pro communiorte poptdi consecrande : calicem ilium
seu vas manu dextra discooperit et intentionem suatn dirigens . vel
etiam illas offerre et consecrare octtlis ad detun intentus dicit
secrete?

/Suscipe sancte pater omnipotens eteme deus hanc [fo. xxii.^.
immaculatam hostiam : quam ego indignus famulus tuus offero :
tibi deo meo viuo et vero : pro innumerabilibus peccatis . et
offensionibus et neglegentijs meis : et pro omnibus circum-
stantibus : sed et pro omnibus fidelibus christianis viuis et
defunctis : vt mihi et illis proficiat ad salutem in vitam eternam .
Amen.

^Facit signtim Crticis cum patena super Corporale : et locum in

* — ^ accedit ad libriim vbi adhuc manibus vt supra itinctis stans dicit : V.

'•^ — ^ manibns dicit offertoriiim pro ut in ordinario . qico dicto recipit hostiam ex
hostiaria ponens earn stipra patcjiam : si id a principio non jicit : et stans in medio
altaris verstis ad illud accipit patenam cum hostia desuper posita . illamque
aliquantulum ambabus manibus vsque ad faciem vel pectus eleuatum^ tenens : oculis
aliqtiantulum ad detent eletiatis dicit : V.

in oblatione hostie : in m.

^ — ^ Facet signtim criicis cum patena super corporal ia et loctim in qtto positurus est
hostiam : quam deinde cum patena ponit super corporalia ad mantuti stiam sinistratti :
vel si magis placet in medio corporalium ante se : et patenam ad mantivi dextram :

150 ORDO MISSAE lOANNlS BURCKARDL

quern positiinis est hosttarn : quain delude cum patena ponit in
medium seu circa medium anterioris : siue proximioris partis
Corporalis ante se : et patenam ad manum dexteram : aliqtiantu-
lum subtus Corporale : et Caliceni seu vas aliarum hostiarum : si
sit sua patena cooperit : postea accipit Calicem quem purificatorio
diligenter imtndat : et ampidlam vini de manu ministri : quam
ilk manu dextera nuda : detecto capite sibi porrigit : accipiens
. impo7iit vinum in Calicem ad sufficientiam : nihil dicetis . Turn si
non celebrat pro defnnctis :facit signum Crucis super ampidlam
aque : quam etiam de mamt eiusdem similiter manu dextera
nuda : detecto capite : illam sibi porrigentis accipit : et ex ea im-
ponit pusillum aque in Calicem secrete diccfis?

Deus qui humane substantie dignitatem mirabiliter con-
didisti : et mirabilius reformasti : da nobis per huius aque et
vini misterium eius /diuinitatis esse consortes : qui [fo. xxiii.
humanitatis nostre fieri dignatus est particeps : lesus christus
filius tuus dominus noster : qui tecum viuit et regnat in vni-
tate spiritus sancti deus : per omnia secula seculorum . ^Amen.

Si vero celebrat pro defunctis .non prodticit signum crucis super
ampullam aque : sed imponit absque signo huiusmodi ex ea pusil-
him aque in Calicem dicens eandem orationem proximo script am .
Imposita aqua : et finita oratione predicta : accipit ambabus mani-
bus calicem discoopertum : videlicet cum sinistra pedem : cum
dextra autem nodum infra cuppam calicis : et stans in medio
altaris : calicem ipsum discooperttim vsqtie ad pectus eleuatum tenet
et intentus ad deiim ocidis dicit secrete}

Offerimus tibi domine Calicem salutaris : tuam deprecantes
clementiam : vt in conspectu diuine maiestatis tue : pro nostra et
pro totius mundi salute cum odore suauitatis ascendat . -Amen.

Signal cum Calice super Corporale : et ipsum in medio seu circa
medium eorum post hostiam collocat et palla cooperit : ac iunctis
manibus super altare positis : capite inclinato dicit secrete?

In spiritu humilitatis : et animo contrito suscipiamur a te

aliqtiantulnm sitbius corporalia . Postea accipit calicem : qttetn purificatorio diligenter
pmndat : et amptillain vini accipiens : imponit vimwi in calicejn ad sufficientiam :
ftihil dicens, Tnmfacit signnm cntcis super ampnllam aque : qtiam accipit : et ijtiponit
pnsilhim aque in calicem : secrete dicens : V.

imponendo aquam in calicem : in m.

^ — ^ Imposita aqua : et finita oratione predicta : accipit ambabus manibus calicem
discooperttim videlicet ctim sinistra pedem : cum dextera autem nodum infra cuppam
calicis : et stans in medio altaris ilium de altari vsque ad faciem vel pectus eleuatum
tenet : et eleuans aliqtiantulum ad deum oculos dicit : V.

in oblatione calicis : in m.

'^ — '^ Signal cum calice super corporalia et ilium in medio iuxta hostiam : videlicet ad
sinistram hostie :vel si magis placet : post hostiam collocat . et palla cooperit :ac iunctis
manibus super altare positis : capite inclinato dicit : V.

capite inclinato : in m.

ORDO MISS A E 10 ANN IS BURCKARDL 151

domine : et sic fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo hodie :
vt placeat tibi domine deus.

^Eleiiat manns exteiisas : et iungit eas ante pectus secrete dicens}

Veni sanctificator omnipotens eterne deus :et bene>J<dic.

Signando^^uiami dexterd^ commiuiiter \ super hostiam [fo. xxiii.^.
et Calicem.

hoc sacrificium tuo sancto nomini preparatum.

^Tum iimctis ante pectus manibus accedit ad cornu Epistole vbi
stans : ininistro aquain fundente lauat et tergit manus dicens
secrete!^

Lauabo inter innocentes manus meas : et circundabo altare
tuum domine.

Ut audiam vocem laudis tue : et enarrem vniuersa mirabilia
tua.

Domine dilexi decorem domus tue : et locum habitationis
glorie tue.

Ne perdas cum impijs deus animam meam : et cum viris
sanguinum vitam meam.

In quorum manibus iniquitates sunt : dextera eorum repleta
est muneribus.

Ego autem in innocentia mea ingressus sum : redime me et
miseerre mei.

Pes meus stetit in directo in ecclesijs benedicam te domine.

^Gloria patri et filio et spiritui sancto.

Sicut erat in principio et nunc et semper et in secula
seculorum . Amen.

L Otis et ter sis manibus et illis ante pectus iunctis : ad medium
altar is reuertitur . vbi stayis : ad deum eleuatis oculis : manibus
iunctis : super altare positis inclinato capite : versus : ad ipsum
altare dicit secreted

Suscipe sancta Trinitas hanc oblationem quam tibi offerimus
ob memoriam passionis. Resurrectionis . et Ascensionis lesu
christi domini nostri:et in /honore beate Marie [fo. xxiiii.
semper virginis : et beati lohannis baptiste : sanctorum
Apostolorum Petri et Pauli et istorum et omnium sanctorum :
vt illis proficiat ad honorem : nobis autem ad salutem : et illi
pro nobis intercedere dignentur in cells : quorum memoriam
facimus in terris : per christum dominum nostrum . Amen.

Extensis manibus J line inde super Altare positis : osculatut

^ — ^ Eleiiat et iungit manus a}ite faciem sttatu dicens ; V.

eleuatis et iunctis manibus : in hi. ^ — ^ 07n. V.

:j — 3 iunctis ante pectus manibus ad cornu Epistole accedit vbi stans ininistro aqua?n
jundente latiat manus dicens : V.

Cum lauat manus : in m.

■* — ■* Gloria patri et filio etc. lotis manibus et iunctis ante pectus : ad medium altaris
reuertitur : vbi stans eleuatis ad deum oculis : iticlinato capite vejsus ad illua dicit : V.

capite inclinato : in m.

152 OR DO MISS A E lOANNIS BVRCKARDT.

altare in medio : turn iimctis manibiis ante pectus ^demissis oculis
ad terram : vertit se ad manuin sinistram : hoc est ad latus
dextruin ad poptdnm : et sic versus ad ilium dicit voce aliquantu-
lum eleuata}

Orate fratres ~Et secrete prosequitur'^

vt meum et vestrum sacrificium acceptable fiat apud deum
omnipotentem.

. quod dicendo extendit et iungit manus ante pectus : et continuo
ad altare reuertitur perficiendo circulum inceptum Minister vero
^et alij interessentes genuflexi : detectis capitibus : respondent
dicentes secrete?

Suscipiat dominus sacrificium de manibus tuis : ad laudem et
gloriam nominis sui : ad vtilitatem quoque nostram : et totius
ecclesie sue sancte.

^Quod si minister vel alij interessentes non responderint :
celebrans ipse dicit secrete}

Suscipiat dominus sacrificium de manibus meis : ad laudem
et gloriam nominis sui : ad vtilitatem quoque nostram : et totius
ecclesie sue sancte.

^Tum celebrafis ipse iunctis manibus ante pectus : stans ante
librum dicit secrete : oration em secret am :
?"°^ ?v.^"° rT^" jdiei conuenientem extensis manibiis [io.-K-Kmx.b.
secrete et postcom- ante pectus vsque ad Per dominum nostrum,
muniones. "^^l aliam conclusionem quam dicendo iungit

manus ante pectus : et ad verba . lesum
Christum filium tuum . caput deo inclinat : sicque manibus iunctis
contiftuat vsque ad verba . Per omnia secula seculorum . exclusiue
si vnica est seer eta . Si vero p lures secrete sunt dicende addit
conclusioni prime : etiam ilia verba : p er o m nia sec u I a
seculorum .A m e n . Deinde absolute subiungit alias orationes
secretas : prioribus orationibus conuenientes : quia tot : et con-
uenientes : ac eodem ordine did debent secrete et postcommuniones :
quot : quo ordine : et de quibus dicte sunt a7ite Epistolam
orationes :

peruento in conclusione vltime secrete ad verba .Per omnia
secula seculorum: exclusiue : celebrans stans in medio
altar is : deposit is super eo hinc et inde manibus extensis : dicit
conuenienti voce et intelligibili Prephationem sequentem : que

^ — ^ ad dexteram vertit se ad populmn diceiis : V.
. ad populum versus : in in,

'^ — ^ oni. V. ^ — 3 Sibi respond et dicens : V,

** — * quod si minister non responderit sacerdos ipse dicit. V.

•'' — ' stans iunctis nianibns ante librum dicit . V. Domine exaudi orationem meam.
R. Et clamor meus ad te veniat . Oremus . subiungit orationem secretam diei
conuenientem : quam dicit cum alijs opportunis : extensis manibus ante pectus vsqtie ad
Per dominum . vel aliam conclusionem : quam dicendo iungit ainbas manus ante

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 153

communis est omnibus missis : etiam defiinctorum : nisi specialis

habeatiir . Et vbi specialis prephatio habetur ilia dicitur tam in

festo qnam infra eiiis octanam : si octanam habeat : etiam si infra

ipsam octanam agatur de dominica vel aliquo alio festo specialem

J)rephationem non habente . Si vero ipsnm festum de quo infra

octauam agitur habeat specialem prephationem : ilia specialis

dicitur obmissa prephatione octane : nisi in inissali aliter ordinetur .

In missa quoque votiua dicitur prephatio propria illius diei vel

festide cuitis votiua agitur si dies ipsa vel festzim prephationem

propriam habeat.^

/Per omnia secula seculorum . ^ . Amen. [fo. xxv.

Dominus vobiscum.

Et cum spiritu tuo.

'^ Manns extensas eleuat hinc et inde vsque ad pectus dice7is^

Sursum corda .

^. Habemus ad dominum.

Gratias agamus domino deo nostro . ^quod dicendo iungit inanus
4X7ite pectus : et caput deo incliiiat?

^. Dignum et iustum e.st . Eleuat is et extensis vt prius vianibus
prosequitur prephationem ^sequentem : si no7t habetur alia propria.^

Vere dignum et iustum est equum et salutare : Nos tibi
semper et vbique gratias agere : domine sancte pater omnipotens
eterne deus : per christum dominum nostrum.

Quod dicendo^ caput deo inclinat . tum extensis vt prius manibus
prosequitur.

Per quem maiestatem tuam laudant angeli : adorant domina-
tiones : tremunt potestates : Celi celorumque virtutes : ac beata
seraphin socia exultatione concelebrant : cum quibus et nostras
voces : vt admitti iubeas deprecamur supplici confessione
dicentes.

lunctis manibus ante pectus voce medioci'i dicit.

Sanctus : Sanctus : Sanctus dominus deus sabaoth . Pleni
•sunt celi et terra gloria tua Osanna in excelsis . manu dextra
producerido signum crucis a fronte ad pectus se ipsum signal
dicens,

pectus : et ad "verba iesum christum filium tuum : caput deo inclinat . sicque
manibus iti[n]ctis continuat vsque ad verba Per omnia secula seculorum . excltisine si
vnica est secreta . Si vero pliires secrete sint dicende : addit conclitsione prime etiam ilia
verba Per omnia secula seculorum . deinde iterum dicit Oremus . et subivngit omnes
alias orationes secretas : priori bits orationibits comienientes . quia tot et conuenientes ac
£odem ordine did debent secrete : et postcoinviuniones quot : quo ordine : et de quibus
dicte sunt ante Epistolam orationes : peruento in conclusione vltime secrete ad
verba Per omnia secula seculorum exclusiue : sta?ps in medio altaris : depositis super illo
hinc et inde manibus extensis : dicit in tofio conuenienti : V.

^ — ^ Eleuat ambas mantis vsque ad pectus dicens : V.

^ — ^ dicendo nostro iungit ambas manus ante pectus: et caput aliquantulum deo
inclinat : V.

^ — ^ otn, V. ^ iungit manus ante pecttts : et aliquantulum : aM, V.

154 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL

Benedictus qui venit in nomine domini Osanna in excelsis.

\Manibus iunctis super altare positis : stans ante [fo. xxv.^.
medium altaris^ : verstis ad tllud : eleiiatis ad deum oailis et
sine mora deinissis capite inclinato dicit secrete}

'T^e igitur clementissime pater per lesum christum filium tuum
-*■ dominum nostrum : supplices rogamus ac petimus ^osadatur
ante se altare : erigit se et stasis eletiatis et iicnctis inanibiis ante
pectus dicit?"

vti accepta habeas : et benedicas . Dextera mami ter signat
commtiniter super Hostiam et Calicein dicens.

Hec do^na : iiec mu>J<nera : hec sancta ^ sacrificia illi-
bata. Extensis manibus ante pectus prosequitur.

in primis que tibi offerimus pro Ecclesia tua sancta catholica :
quam pacificare : custodire : adunare : et regere digneris : toto
orbe terrarum vna cum famulo tuo Papa nostro . N . ex~
priinendo nomen Pape.

et antistite r\o?X.xo .'Q .specificando nomen Patriarche : Archi-
episcopi : vel Episcopi ordinarij sui.

'•"•Si celebrans est Episcopus : Archiepiscopus : vel Patriarcha :
omissis verbis : et antistite 7ios tro N dicit

et me indigno seruo tuo.

Si autem est papa qui celebrat diet is verbis: toto orbe
terrarum omissis vna cu m fa mulo tuo p ap a nostro.
N.et antistite no s tro . N . dicit.

vna cum me famulo tuo indigno quem gregi tuo preesse
voluisti . et continuant oinnes vt sequitur:'

et omnibus orthodoxis atque catholice et apostolice fidei
cultoribus.

/Memento domine famulorum famularumque [fo. xxviv
tuarum.

Stans in quiete : manibus itinctis : et vsque ad facieni : vel pectus
prout sibi magis placet eleuatis : agit commemorationem viuorum
christi fidelium adsuani voluntatem : eorum tamen nomina non ^est
necesse quod^ exprimat : sed solum in mente eorum memoriam
habeat .potest tamen celebrans^ si pro pluribtis or are intendit {Ne
circ7unstantibus sit molestus) ante missani in animo suo proponere
omnes illos : tarn viuos quam defunctos : pi'o quibus in ipsa missa
^' or are intendifi et in hoc loco generaliter vnico contextu ipsorunt
viuorum commemorationem age7'e : 'quibus ante missam proposuit
in ipsa missa suis orationibus subue7iire :

qua facta seu habitd' : demissis et extettsis manibus vt prius
continual.

ovi. V.
^ — '^ osculatur allare : erigit sc : et stans eleuatis et iunctis manibus dicit : V
•' — '^' om, V. pro viuis ; in m. * — ^ om. V.

'' sacerdos: V» ^-r-^ vultorare: V. ' — " qua facta: Y,

ORDO MISS A E 10 ANN IS BURCKARDI. 155

et omnium circumastantium quorum tibi fides cognita est et
nota deuotio pro quibus tibi offerimus : vel qui tibi offerunt hoe
sacrificium laudis pro se : suisque omnibus pro redemptione
animarum suarum : pro spe salutis et incolumitatis sue tibi
reddunt vota sua eterno deo viuo et vero
^Stalls eodem mo do dicit}

Communicantes et memoriam venerantes inprimis gloriose
semperque virginis Marie genitricis dei et domini nostri lesu
christi . '^Inclinat caput deo et proseq^iitiir?

Sed et beatorum Apostolorum ac martyrum tuorum.

/Petri et Lini [fo. xxvi.^,

Pauli Cleti

Andree dementis

lacobi Sixti

lohannis Corneli

Thome Cipriani

lacobi Laurenti

Philippi Grisogoni

Bartholomei lohannis et

Symonis et Pauli

Tathei Cosme et

Damiani.
Et omnium sanctorum tuorum quorum meritis precibusque
concedas : vt in omnibus protectionis tue muniamur auxilio : per
eundem christum dominum nostrum . ^Amen.

Minister accendit Intorticitnn : qiiod erectum in dextra ma7m
retinens : et connenienter eleiians : gemiflectit in gradu : vel in
terra : pro dispositione loci : retro celebrantem : qui dictis premissis
extendit mamis versus oblata : dicens secrete.^

Hanc igitur oblationem seruitutis nostre : sed et cuncte familie
tue quesumus domine vt placatus accipias : diesque nostros in
tua pace disponas : atque ab eterna damnatione nos eripi : et in
electorum tuorum iubeas grege numerari . per christum
dominum nostrum . Amen

^iungit manus ante pectus dicens secrete}
Quam oblationem tu deus in omnibus quesumus.
^Dextra manti communiter signal ter super hostiam et calicent
diceiis.^

/Bene>J<dictam : Ascri>I<ptam : Ra^tam : rationa- [fo. xxvii.
bilem : acceptabilemque facere digneris : vt nobis . semel sepa-
7'atim signal super hostiam tantum dicens.

* — ^ Infra actionem sians eodem modo dicit : V. extensis manibus : in m.

- — '^ om. V. ^ — 3 extendat manus versus oblata dicens : V,

•* — ^ iungit ambas manus ante pectus dicens : V.
■'' — ■'' manti dextra communiter signat super hostiam et calicem dicens .* V,

IS6 OR DO MISS A E lOANxWlS BURCKARDl,

cor ^ pus deinde super calicem tantiim dicens.ot san>I<guis
Eleuat et iiingit mantis ante pecUis prosequens.

fiat : dilectissimi filii tui domini nostri lesu christi

^Inclinat caput deo : et tergit aliquantuluin pollices et indices
super corporate dicens secrete}

Qui pridie quam pateretur . "^accipit cum pollice et indice dextre
manus hostiam : et earn cum illis : ac pollice et indice etiam sinistre
mantis tenens'^ : stans erecttis ante ineditim altar is dicit.

accepit panem : in sanctas ac venerabiles manus suas Eleuat
ad detim octilos : ^et sine mora demittit^ dicens.

et eleuatis oculis in celum ad te deum patrem suum omni-
potentem : tibi gratias agens.

^tenet hostiam inter pollicem et indicem sinistre mantis : et dextra
prodticit semel sigmim Crticis super earn dicens^

bene^dixit fregit deditque^ discipulis suis dicens : Accipite et
manducate ex hoc omnes.

^'discooperit ma?iti dextera calicem seu vas aliartim hostiarum :
si sit et ctibitis stiper altare positis : stans inclinato capite : verba
£07isecrationis distinct e secrete : et retierenter prof ert stiper hostiam
£t simtil stiper omnes : si pltires sunt consecrande : et hostiam suam
tanttini pollicibtis et indicibtis tenet dicens^

/Hoc est enim corpus meum. [fo. xxvii.^.

''His dictis celebrans hostiam inter pollices et indices stiper altare
ienens : reliquis mantium digitis extensis ac binis et binis simtil
iunctis : et ceteris hostijs si sunt pltires consecrate in loco in qtio a
principio misse stmt posite stiper corporali : vel in alio calice sitie
vase dimissis gentiflextis cam adorat . Ttim se erigit eletiat in alttim
quanttim commode potest hostiam : et poptilo ostendit retierenter
adorandam : et mox ipsam venerayiter stiper Corporate reponit vnde
£am letiauit : et pollices ac indices non disiungit vsque post
commtinionem : nisi qtiando hostiam consecratam tangere vel
tractare debet et infra dicettir . Ttim vsque in terrain gentiflextis
Jiostiam ipsam veneratur : et calicem seu vas aliartim hostiarum

^ — ^ tergit aliqtiantulum pollices et indices super corporalia dicens : V.

'•* — ^ accipit hostiam dextra et ambabus vianibus illam tenens : V.
. ^ — ^ om. V. eleuat oculos : in in.

* — ^ tenet hostiam sinistra mamc : et dextra semel signal super eam dicens : V.

^ dedit : V.
• •* — ^ Verba hec consecrationis distincte et reuerenter proferenda stmt super hostiam
per sacerdotem : cubitibus super altare positis : inclinato capite stantem : et hostiam
pollicibus et indicibus tenentem : V,

verba consecrationis : in m.

"' — ' Hic dictis sacerdos hostiam ambabus manibus super altare tenens : genujlcxus
adorat . Tum se erigens : ipsam in altum eleuat etpopulo ostendit reuerenter adorandam :
et mox ipsam veneranter super corporalia reponit vnde eam letiauit . et indices non
disiungit vsque post communionem quando hostiam consecratam tangere vel tractare
debet . Tum vsque in terram genujlexus hostiam veneratur . deinde discooperit calicem :
£t pollices ac indices super illius labium aliqtiantulum tergit : et stans erecttis dicit : V.

ORDO MISS A E lOANNIS BURCKARDL 157

si sit : sua patena cooperit . I liter im duni celebrans hostiam
eleiiat : minister etiani eleiiat manii sinistra finibrias posteriores
planete siue Castile celebrantis : ac totam posteriorein eius partem ne
ipsitnt celebra7itein impediat in extensione bracJiiorum : deinde
celebj'ans discooperit Caliceui : et pollices ac indices super ilLius
labium aliquantuhim tergit : et eos iterum itmgit : et starts erectus-
dicit secreted

Simili modo posteaquam^ cenatum est.

Ambabus inanibtis accipit Calicem ^itixta nodum infra ctippam
Calicis : et illtim aHqtiantttltim eleuat : et sine mora reponit
i)i ettndem locum de qtw eum leuauit : super Corporale'^ : in-
Iterini prosequens. [fo. xxviii-

accipiens et hunc preclarum calicem in sanctas ac venerabiles-
manus suas item tibi gratias agens.

tenet Calicem martti sinistra per nodum infra Cuppani : dextra
vera signando super etun dicit.

Bene>J< dixit : deditque discipulis suis dicens . Accipite et bibite-
ex eo omnes.

Accipit ambabus manibtis Calicem videlicet cum sinistra pedem r
cum dextera vero ttodum infra ctippam Calicis : et cubitis super
A It are positis : stans inclinato capite : stiper Calicem secrete^:
distincte : et reuer enter verba consecrationisprofert dicens.

Hic^ est enim calix sanguinis mei noui et eterni testamentL
misterium fidei : qui pro vobis et pro multis effundetur in*
remissionum peccatorum.

reponit Calicem super Corporate^ dicens secrete."^

Hoc quotienscumque feceritis : in mei memoriam facietis.

Et gentiflexus sangtiijiem retierenter adorat : tum se ^erigit :
accipit calicem discoopertiim cum sangtiine ambabus manibtis vt
pritis : eletiat eum quantum commode potest \ illtun populo ostendens
adorandtim : et mox ipstim retiei'enter reponit stiper corporate : in
loctim solittim : et manti dextei-a ipstim palla cooperit : et genufexus
sacramenttim verieratur . Interim dtnn celebrans Calicem eletiat
Minister manti sinistra eletiat dictas fimbrias jet [fo. xxviii.^^.
posteriorein partem plariete celebrantis : vt pritis : et postqtiam cele-
brans calicem stiper corporate repostierit surgit extinguit intor-
ticium : et reponit in loctim stitim

^ postquam : V.

'■^ — - videlicet aim sinistra pedem : et cum dextra nodtim infra ctippam calicis : et
ilium aliquantuhim eleuat : et sine mora reponit super corporalia : V.

accipit eleuat et reparatt calicem : i?i ;;/.

^ vt prius : add. V. ^ om. V.

^ verba consecrationis : in m. V.

^ corporalia : V. genuflexus adorat : in m.

" — '^ erigens : eleuat calicem ctim sanguine : et populo ostendit adorandui7i : et mox
ipsum reuerenter reponit super corporalia in loco solito : et manu dextera palla ipsutn
cooperit : Tum genuflexus sacramentum venerattir : stans vt prius ante altare extensis
manibus ante pectus more cojisueto : dicit : V.

158 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI.

Turn celebraiis vt priiis ante altare extensis mayiibus ante
pectus more consiieto dicit secrete}

Vnde et memores domine nos semi tui : sed et plebs tua sancta
christi filii tui domini nostri tarn beate passionis : necnon et ab
inferis resurrectionis : sed et in celos gloriose ascensionis : offeri-
mus preclare maiestati tue de tuis donis ac datis.

^hmgit manits ante pectus : tnin^ vianu dextera signat ter com-
miiniter super hostiam et call cent dicens.

Hostiam >I< puram : hostiam ^ sanctam : hostiam ^ immacu-
latam.

Super hostiam tantum signat dicens.

Panem »J< sanctum vite eterne.

Super calicem tantum signat dicens,

et calicem >J< salutis perpetue.

secrete^ prosequitur : stans manibus ante pectus more solito ex-
tensis.

Supra que propitio ac sereno vultu respicere digneris : et
accepta habere : sicuti accepta habere dignatus es munera pueri
tui iusti : Abel : et sacrificium Patriarche nostri Abrahe : et quod
tibi obtulit summus sacerdos tuus Melchisedech sanctum sacri-
ficium inmaculatam hostiam.

Inclinat se ante medium Altar is et manibus iunctis super illo
positis dicit secrete?

/Supplices te rogamus omnipotens deus iube"^ hec [fo. xxix.
perferri per manus sancti Angeli tui in sublime altare tuum in
conspectum diuine maiestatis tue : vt quotquot ex hac altaris
participatione,*

Separatis manibus hinc et hide super altare positis : osculatur
altare : erigit se : et iunctis manibus continuat.

sacrosanctum filij tui . ^signat manu dextra^ super hostiam tan-
tum dicens.

cor>J<pus signat ^eadem manu^ super Calicem tantum dicens.

et sangui>J<nem sumpserimus omni bene>J<dictione quod
dicendo se ipsum ^eadem manu sig7iat signo Crucis a f route ad
pectus ef continuat.

celesti et gratia repleamur : per eundem christum dominum
nostrum . Amen.^

Memento etiam domine famulorum famularumque tuarum.

Stans manibus iunctis ante pecttis : vel vsque adfaciem eleuatis :
sicut magis sibi placuerit : oculis ad sacramentum in altari posi-
tum intentus agit conunemorationem fideliunt^ defunctorum : de

^ — ^ om. V. ~ om. V.

2 capite incHnato : in in. V.

■* Participatione in V. is placed after the foUoiving rubric ivimediately before
sacrosanctum.

^ — ^ signat et : \. .

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 159

quibtis sibi^ videbitiir : eodeiii Diodo : prout de commeinoratione
viuoriun supra dixinius : qua habita stans extensis vianibus ante
pectus vt prius continuat dicens.

qui nos precesserunt cum signo fidel : et dormiunt in somno
pacis : ipsis domine et omnibus in christo quiescentibus locum
refrigerij lucis et pacis vt indulgeas deprecamur : per eundem
christum dominum nostrum . Amen.-

\D extra inanu percutit pectus suum aliquantuhim [fo. xxix.<^.
altius dicens.

^o\yi?> Q^o(^Q'^^Q,Q,2Xox\}Q\i?>.^Et secrete prosequitur?

famulis tuis de multitudine miserationum tuarum sperantibus
partem aliquam : et societatem donare digneris cum tuis Sanctis
Apostolis et martyribus cum.

lohanne

Petro

Stephano

Felicitate

Mathia

Perpetua

Barnaba

Agata

Ignatio

Lucia

Alexandro

Agnete

Marcellino

Cecilia

Anastasia et omnibus

; : intra quorum

nos

consortium non estimator

/enie quesumus

largitor

admitte . per christum

Sanctis ti
meriti : sed
dominum nostrum.

^Tuin iungit inanu s ante pectus dicens secrete.'^

Per quem hec omnia domine semper bona creas.

Manu dextera ter signat cominuniter super hostiani et caliceni
dicens.

sancti>I«ficas : viui>J<ficas : bene>J<dicis : et prestas nobis.

discooperit ^manu dextera^ Calicem : et genuflexus reuerentiam
facit sacranie7ito . tuni se erigit : et reuerenter accipit hostiani '"inter
polliceni et indicem dextre manus^ : et cum ea super Calicem : quem
sinistra manu tenet per jnodum infra cuppam : signat [fo. xxx.
ter^ a labio in labium dicens.

per ip^sum :et cum ip>J«so ret in ip>J<so ,cum ipsa hostia bis
inter se et calicem a labio calicis incipiens : signat dicens.

est tibi deo patri ^ omnipotenti : in vnitate spiritus >^ sancti
omnis honor et gloria .^7>;/^2f inanu dextera hostiam super Cali-
cem^ : eleuat aliquantuhim ambabus manibus hostiam : simul et
calicem : et sine mora ilium ac illam reponit in locis solitis : pollices
et indices super labium Calicis aliquantuhim tergit iungit : et
Calicem palla cooperit : et vsque ad terrain genuflectens sacramen-
tum veneratur : erigit se : et manibus more solito extensis : ^hinc et
inde^ super altare positis : dicit ^intelligibili voce?

1 magis:add. V. "- om. V. ' — ' om. V.

* — ^ Turn iuns^t manus dicetts : V. ^ — ^ manucUxira: V.

i6o ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDl.

Per omnia secula seculorum . ^.

Amen.^

Oremus.

Preceptis salutaribus moniti : et diuina institutione formati
audemus dicere.

^eleuat et iimgit inarms ante pectus : et oculis ad sacramentum in
altari posituin intenttis : capite inclinato : dicit eadem voce?'

Pater noster, ^extensis manibus ante pectus vt priiis continuat }

qui es in celis : Sanctificetur nomen tuum : Adueniat Regnum
tuum : fiat voluntas tua sicut in celo et in terra . Panem nostrum
quottidianum da nobis hodie Et dimitte nobis debita nostra
/sicut et nos dimittimus debitoribus nostris . Et ne [fo. xxx.d.
nos inducas in temptationem.

Respondet minister Sed libera nos a malo.

^celebrans dicit secrete^

Amen.

Et mami dextra : polliceet indice non disiunctis : accipit patenam
de Altari et inter indicem et inediuni digitos dicte mamis tenet
ipsain super Alt are erectani : sinistram vero tenet ante pectus :
more solito extensam dicens secrete.

Libera nos quesumus domine ab omnibus malis : preteritis :
presentibus : et futuris : et intercedente beata et gloriosa semper
virgine dei genitrice Maria : et beatis Apostolis tuis Petro et
Paulo atque Andrea : et omnibus Sanctis.

^eleuat manu dextra patenam de Altari : et signat seipsum cum
ea : producendo crucem a f route ad pectus : ac patenam ipsam
osculatur : interim dicens secrete:'

da propitius pacem in diebus nostris : vt ope misericordie tue
adiuti : et a peccato simus semper liberi : et ab omni perturba-
tione securi.

Submittit patenam hostie : ^'quamponit^ in ipsam patenam : disco-
operit Calicem : et genuflexus in terram sacramentum veneratur :
erigit se : accipit hostiam Hitter pollicem et indicem dextre manus :
et cum illis ac pollice et indice sinistre manus~ eam super sanguinem
in calice tenens : cum reuerentia frangit per medium : et mediant
quam ^inter pollicem est et indicem dextre manus ^tenet : ponit in
patenam interim dicens.

^ Turn eleuatis manibus extensis ante pectus dicit : acid. V.

'^ — 2 iunctis manibtis et oculis ad sacramentum in altari positum intentus : capite
aliquantulum inclinato dicit . V.

^ — 3 et extensis manibus stans vt p-ius continual : V.

^— * Sacerdos dicit : V.
accipit patenam : in m.

^ — ** seipsum cum patena signat producendo crucem a Jronte ad pectus : ac patenam
osculatur interim dicens : V.

6 — ^6 ponit hostiam : V. "' — ' ambabus manibus : et : V.

. ^ — ^ in dextra manu : V.
frangit hostiam : V. in m.

ORDO MISSAE lOANNIS BUKCKARDI. i6i

/Per eundum dominum nostrum lesum christum [fo. xxxi.
filium tuum

De alia media quam '^ inter pollicem et indicem sinistre nianus^
tenet : accipit ^cuin pollice et indice manus dextre^ particulam quant
^ inter ipsos dextre manus pollicem et indicem^ retinet : partem vero
quam in sinistra habet adiungit inedie : per ipsum super patenam
posite : iriterim dicens.

qui tecum viuit et regnat in vnitate spiritus sancti deus
particulam quam retinuit in dextra : tenet super Calicejn : ^quern
manu sinistra per nodum infra cuppam retinet^ . intelligibili voce
dicens.

Per omnia secula seculorum . ^.

Amen Cum ipsa particula signal ter a labio in labium calicis
dicens.

Pax ^ domini sit >J< semper vo^biscum. B- Et cum spiritu
tuo.

Particulam quam dextera manu tenet : imponit in sanguinem :
dicens secrete?

Fiat commixtio et consecratio corporis et sanguinis domini
nostri lesu christi accipientibus nobis in vitam eternam . Amen.

Pollices et indices super labium Calicis aliquantulum tergit :
iungit : Calicem palla cooperit : et genuflexus sacramentum venera-
tur . surgit : et stans iunctis manibus ante pectus capite inclinato :
dicit "^intelligibili voce^

Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis.

^manu dextera percutit pectus suum et prosequitur^

Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis.

^Iterum manu dextera percutit pectus suum : et tertio dicit. ^

/Agnus dei qui tollis peccata mundi dona nobis [fo. xxxi.<^.
pacem.

'^Percutit tertio eadern manu pectus sutim . Tum inclinato capite :
ante medium Altaris manibus iunctis super Altare positis dicit
secreted

Domine lesu christe qui dixisti Apostolis tuis pacem meam
do vobis : pacem relinquo vobis : ne respicias peccata mea : sed

1 — 1 in sinistra mami : V. ^ — 2 jfianu dextj-a : V.

3 — 3 2>z ipsa dextra : V. ^ — ^ cuius pedem mamt sinistra tenet : V.

^ om. V. '^ — 6 gjj^^ V.

' — ' In fine cuiuslibet percutit dextera tnami pecttis suiwi.
in fine cuiuslibet pecutit pectus : in m.

Si vero niissa pro deftmctis celebratur : dicit : et in fine cuiuslibet seu vllius pectus non
percutit. Agnus dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem . Agnus dei qui tollis
peccata mundi dona eis requiem . Agnus dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem
sempiternam.

hie pectus non percutit : itt jn.
Inclinato ante medium altaris capite et manibus iunctis super altare positis : dicit :
nisi pro deftmctis celebret : quia tunc non dicitur.
capite inclinato : in m.
T.M. M

x62 OR DO MISSAE lOANNIS BURCKARDL

fidem ecclesie tue : eamque secundum voluntatem tuam pacifi-
care ^et coadunare dignare . qui viuis et regnas deus per omnia
secula seculorum . Amen.^

^Si est daturus pacein osculatur altare m medio : et instrumen-
tum pads : sibi pon^ectum per ministrum : iuxta ipsum ad dex-
terain videlicet in cor mi E pistole ge7tiiflexuin prius dicens voce
competenti.

Pax tecum . Et minister sibi responded

Et cum spiritu tuo.

Surgit minister et pacem interessentibics misse porrigit osculan-
dam : dignioribus primo : deinde alijs : vltimo mulieribus singulis
dicens.

Pax tecum Et singidi respondejtt ei.

Et cum spiritu tuo . Celebrans pace osculata : stans in inedio
altaris i?iclinatus vt prius dicit sequentes orationes . Si non est
daturus pacem etiam si illius datio Misse conueniat : non osculatur
altare : sed premissa oratione dicta sine mora : stans vt prefertur :
subiungit sequentes orationes . Si vero celebrat pro defunctis :
omissis omnibus precedentibus : ab Agnus dei i7tclusiue hue
vsque positis intelligibili voce : sine vlla pectoris percussione.

/Agnus dei qui toUis peccata mundi dona eis [fo. xxxii.
requiem

Agnus dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem

Agnus dei qui tollis peccata mundi : dona eis requiem sempi-
ternam.

Tum pj^osequitur secrete sequentes orationes que etiam in singulis
alijs missis dicuntur : except a sola veneris sancta : quia non missa
sed singulare officium celebrattir.^

Domine lesu christe fili dei viui qui ex voluntate patris
cooperante spiritu sancto per mortem tuam mundum viuifi-
casti : libera me per hoc sacrum corpus et sanguinem tuum ab
omnibus iniquitatibus meis : et vniuersis malis : et fac me tuis
semper inherere mandatis : et a te nunquam separari permittas
qui cum eodem deo^ patre et spiritu sancto viuis et regnas'^ in
secula seculorum . Amen.

^ — ^ custodire : coadunare : et regere digneris : qui viuis et regnas cum deo patre in
vnitate spiritus sancti deus per omnia secula seculorum : V.

2 — 2 osculatur altare in medio : et instrzwientum pads per viinistrum iuxta ipsum
ad dexteram in cornu Epistole genuflexum sibi porrectum : prius dicens. Pax tecum et
minister {dzX pacem: in m.] sibi respondet Et cum spiritu tuo. surgit minister et
pacem : ibidem existentibus porrigit osculandam : dignioribus primo : deinde alijs:
vltimo mulieribus : singulis dicens . Pax tecum et ei singuli respondent Et cum spiritu
tuo. Si vero celebrans non sit daturus pacem alijs : osculatur altare nihil dicens : tum :
velpace osculata : starts in medio altaris : inclinatus vt prius : dicit sequentes nisi pro de-
functis celebretur : quia tunc obmissis omnibtis precedentibtis post agnus dei positis dicit
tantum sequentes orationes : V.
capite inclinato : in m.

3 om. V. '* deus : add. V.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 163

Perceptio corporis^ tui domine lesu christe quod ego indignus
sumere presumo non mihi proueniat in iudicium et condemna-
tionem : sed pro tua pietate prosit mihi ad tutamentum mentis
et corporis et ad medelam percipiendam . qui viuis et regnas
cum deo patre in vnitate spiritus sancti deus per omnia secula
seculorum . Amen.

His dictis in terrain genuflectens sacramentum veneratur : turn
se erigif et dicit secrete.

Panem celestem accipiam et nomen domini inuocabo.

Quo dicto anibabus manibus patenain cum sacraniento de cor-
porali recipiens : illam inter indicem et medium digitos siiiistre
inanus tenet : et pollice ac indice dextre manus accipit de patena
reuereiiter jambas partes hostie super illam positas : [fo. xxxii.^.
et eas recipit ex dexter a inter pollicem et indicem sinistre mariiis :
et teneiis illas supra patenam manu dextera tribus vicibus percutit
pectus suum interim etiam tribus vicibus dice?ts : voce aliquantulum
eleuatd^

Domine non sum dignus ^ et secrete prosequitur^ . vt intres sub
tectum meum sed tantum die verbo et sanabitur anima mea.

^Quibus tertio factis et dictis ;* accipit ambas partes predictas
hostie : ex sinistra : inter pollicem et iiidicem dextre inanus : et
cum illis S2ipra patenam signal se ipsum signo Crucis dicens
secrete J

Corpus domini nostri lesu christi custodiat animam meam in
vitam eternam . Amen.

Cubitis super altare positis : et patena sinistra manu ^partibus
hostie predictis : et^ ori supposita : reuer enter sumit ^'easdem ambas
partes^ : quibus sumptis deponit patenam super corporate : erigit se :
et ambas inanus ante faciem iungens : aliquantulum quiescit :
deinde depositis manibus dicit secreted

Quid retribuam domino pro omnibus que retribuit mihi.

dis cooper it Calicem : ac pollices et indices super labium ipsius
aliquantulum tergit^ac iteruin eas iungit^ : accipit patenam et earn
diligent er cum pollice dextre inanus super Calicem extergit : ne quid
de hostia super ea remaneat : '^et si sunt hostie consecrate super
Corporali posite pro alio tempore conseruande : facta eis reuerentia
debita : reponit eas in vas ad hoc ordinatum : jet [fo. xxxiii.

^ et sanguinis : add. V.

^ — '^ et at?ibabzts matiibus patenam aim sacramentode corporalibtis recipiens : illam
inter indicem et medium : digitos sinistre jnaniis tenet : et pollice ac indice dextre ?nanus
accipit de patena 7'euerenter ambas partes hostie super illam positas : qiias supj-a patenam
tenens dicit . Panem celestem accipiam et nomen domini inuocabo . ambas partes
predictas hostie accipit de dextra in pollicem et indicem sinistre manns : et tenet illas
supra patenam . dextra vero manu percutii pectus suum tertio dicens. V.

^—3 om. V. 4_4 Q^i^ V. 5—5 om. V.

^ — ^ ambos\ partes predictas : V, "' om. V.

8_8 o„^^ V. 9—9 om. V.

M 2

i64 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI,

diligenier nduertit : ne qua partiada quantiimannque minima
maneat super Corporali : sed studiose et accurate reponit in
Caliceni^ : et pollicibus ac indicibus iunctis : genufiexus iterum,
sacramentum veneratur : surgit et Calicem ambabus mafiibus :
videlicet cum sinistra pedem : cum dexter a vero nodum infra
cuppam accipit : dicens secrete}

Calicem salutaris accipiam : et nomen domini inuocabo.

Laudans inuocabo dominum : et ab inimicis meis saluus ero.

^et signans se signo crucis cum Calice dicit secrete!^

Sanguis domini nostri lesu christi custodiat animam meam
in vitam eternam . ^Amen.

Et stans^ reuerenter sumit totum sanguinein : cum particula in
calice posita : quibus sumptis dicit secrete}

Quod ore sumpsimus domine : pura mente capiamus : et de
munere temporali : fiat nobis remedium sempiternum . *Amen.

Interim porrigejis Calicem ministro : qui infundit in eum
vintcm : quo celebrans se purificat . et si qui sunt coinmunicandi
COS communicat : antequam digitos abhiat : sei^uato ordine de
tempore et modo communicandi populum in presbiterali dato . Turn
purificatis et ceteris communicatis : dicit secrete}

Corpus tuum domine quod sumpsi : et sanguis quem potaui :
adhereat visceribus meis : et presta . vt in /me non [fo. xxxiii.<^.
remaneat scelerum macula : quem pura et sancta refecerunt
sacramenta . qui viuis et regnas cum deo patre in vnitate spiritus
sancti deus per omnia secula seculorum . ^Amen.

eodem ministro vinum iterum fundente : celebrans abluit pollices
et indices super Calicem : et ablutionem etiam sumit : deinde
extergit etiam os : et Calicem : purificatorio : et pmHJicatorium
super Calicem : ac desuper patenam ponit : et prout sibi magis
placet collocat : ad partem dexteram : vel sinistram : aut in medio
altaris dimittit : interim liber missalis per ministrum ad cornu
Epistole reportatur : ac directe inter anteriorem et posteriorem
partes altaris ponitur : vbi expeditis premissis : celebrans stans
versus ad altare : manibus iunctis vel disiunctis : prout sibi magis
placet : super altare vel super librum positis : legit exinde Com-
munionem : qua lecta : iunctis manibus ante pectus : vadit ad
medium altaris : vbi depositis super eo manibus : hinc et inde
extensis : illud in medio osculatur : tum iunctis vt prius mattibus
ante pectus demissis oculis ad terram ibidertt ad manum sijiistram :

^ om. V. ^ — ^ om. V. Signat se cum calice : hi m.

^ — 3 om. V. porrigit calicem ministro et vinum infundit : in m.

^ — ^ Alia oratio: V.

abluit digitos super calicem et sumit ablutionem ; in m.

^ — ^ Porrigens interim calicem ministro qtii infundit in eum vinum quo purificat se
sacerdos : tum eodem vinum infundente sacerdos abluit pollices et indices super calicem
et ablutionem huiusmodi etiam sumit : deinde extergit os et digitos ac calicem : plicat
corporalia : et ilia in medio altaris dimittit : interim liber missalis per ministrum ad

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 165

hoc est ad latus dextriim : vertii se ad populum : et dicit iiitelligibili
voce popiilo versus.^

Dominus vobiscum . Extendendo interim et iimgendo manus
ante pectus : digitis tamen non dissimilis^ . B.

Et cum spiritu tuo . Itmctis manibus per ean-jdem [fo. xxxiiii.
viam ad niediiim Altaris reiiersus : facta ibidem Cruci reuerentia .
accedit ad libriim : vbi^ extendendo et iiingendo manus ante pectus :
stans ad altai^e versus : dicit ^eadem voce.^

Oremus , et caput deo incli?iat : extensis manibus ante pectus :
stans vt pritis diximus : dicit Postcommunionem misse C07iue7iie7i--
tern vsque ad

Per dominum . seu aliam conclusionem : quam dicendo : iungit
manus a7ite pectus : ^et ad verba sic eas tenet vsque ad fi7ie7n
Postco77imu7iio7iis : qua77i cinn sua co7iclusione ante libru7n perficit :
et dice 71 do.

lesum christum . caput deo i7icli7iat : et sic manus tenet : vsque
ad^ fi7iei}t Postco77t77iunio7iis qua ibidem perfecta : si alie sunt
Postco7n7nu7iiones dice7ide responso

Amen . i^epetit '^siniili voce.^

Oremus . '^et sidntmgit eas : prout de orationibus et secretis supra
dixi77ius : quibus ibide7n vsque ad fineifi dictis : iimctis manibus
ante pectus : retiertitur ad i7tediu7n Altaris : et depositis super eo
ma7iibus : Jiinc et inde exte7isis : illud i7i medio osculatur : ac eodem
modo itmctis vtanibus vt prius demissis ad ter7'am oculis : ad
ma7iu77t sinistra77i : Jwc est ad latus dext7'um ad popului7i versus :
dicit voce predicta.^

Dominus vobiscum . "^ Extende7ido et iu7tge7ido i7iteri7n ma7ius
ante pectus : digitis 71071 disiimctisJ ^.

/Et cum spiritu tuo . et adhuc ad populimt versus : [fo. xxxiiii.<^.
iunctis i7ia7iibus a7ite pectus : dicit ^i7itelligibili voce?

Ite missa est . '^quod dicitur ad oi7ines missas in quibus dictum
est Gloria i7i ex eels is deo : qtio dicto celebrans per ea7ide7n
viam reue7'titur ad 77iediu77i altaris . ^.

comu Epistole reportatur : vhi expeditis premissis stans sacerdos versus ad altare
vianibus super lihriim positis : legit exmde communio7zein : qua lecta vadit ad medium
altaris : vbi illud osculatur . Turn iunctis manibtis ante pecttis : ibidefn ad dextram
nianum retiertit se ad populum et dicit :V.

^ Sic : disiunctis : V. 2 ^^^^ y 3 — 3 ^^^^ y^

^ — ■* caput deo inclinat sicque maniis tenet vsque in : V. ^ — ^ om. V.

^ — ® et subiungit alias postcomnmnio7ies prout de orationibus et secretis supra
diximus : quibtis ibidem vsque ad finem dictis reuertitur ad meditmi altaris : et illud
iterum osculatur : ac eodem modo vt prius ad populum versus dicit. V.

osculatur altare in medio : in m. 7 — 7 ^;;^_ y^

8 -8 om. V.

versus populum : in m.

^ — ^ quo dicto per eandem viam retiertitur ad medium altaris :ve I si missa ferialis
sit dicto post orationem. Dominus vobiscum . vertit se ad altare vbi stans versus illud
iunctis manibtis ante pectus loco . Ite missa est . dicit Benedicamus domino : [versus ad

i66 ORDO MISSAE lOANNlS BURCKARDI.

Deo gratias . vet si inissa ferialis sit : aut alia in qua non sit
dictum Gloria in excelsis deo : finita postcommunione :
et do minus v obi scum repetito : vertit se per viam predicta^n
ad A It are : vbi starts versus ad illud : iunctis manibus ante pectus
loco I te miss a est , dicit intelligibili voce.

Benedicamus domino . ^.

Deo gratias , hi quadragesima a die Cifierum inclusiue : vsque
ad quartam feriam hebdomade sancte : etiam inclusiue in feriali
officio dumtaxat : postquam celebrants dixit omnes postcommimiones :
cum suis solitis conclusionibus : prout superius ordinatum est :
anttequam repetat do minus v obis cum : stans in eodem loco :
in quo postcommuniones dixit ante librum : conuersus ad altare
vt erat : dicit absolute intelligibili voce.

Oremus.

Humiliate capita vestra deo . Inclinat caput : et subiungit eadem
voce orationem super populum ibidem ordinatam : cum sua con-
clusione : qua finita : accedit ad medium Altaris osculatur illud :
et jconuersus modo superius dato : ad populum dicit . [fo. xxxv.
D o minus v obis cu m : et alia : vt supra diximus . Dominicis
vero : et aliis diebus quadragesime in quibus de aliquo festo : vel
pro defunctis : aut votiua Missa celebratur : oratio huiusmodi
super populum cum suo Oremus h u mi Hate c a pi ta vestra
deo 7ton dicitur : sed inissa ipsa modo prius dicto terminatur . Si
vero celebrauit pro defunctis ommissis : 1 1 e inissa est:et
B en e di c am u s do m i n o : dicto secundo do in inu s
V obi scum : reuertitur per eandem viam : per quam ad populum
se conuerterat ad altare : vbi stans in medio : versus ad illud :
iunctis manibus ante pectus : dicit intelligibili voce.

Requiescant in pace . ^.

Amen . Tum stans ante medium altaris capite inclinato : et
manibus iunctis super altare posit is : dicit eadem voce?

Placeat tibi sancta trinitas obsequium seruitutis mee et presta :
vt sacrificium quod oculis tue maiestatis indignus obtuli : tibi
sit acceptabile : et mihi ac omnibus pro quibus illud obtuli :
sit te miserante propitiabile per christum dominum nostrum .
^Amen.

Extensis manibus hinc et inde super Altare posit is : ipsum
Altare' osculatur : erigit se : et adhuc stans versus ad illud : dicit
intelligibili voce}

Benedicat vos omnipotens deus . '^lungit manus ante pectus : et

altare : in m.} aut si pro deftmctis sit celehrattim : dicit eodein modo stans vt proxifne
diximus. Requiscant in pace . [versus ad altare: in m.] turn stans ante medium
altai-is : capite inclinato : et ambabus vianibus iunctis super altare positis dicit : V.
capite inclinato : i?i m.

^ — ^ osculatur altare : erigit se et adhuc stans versus illud dicit : V.

'^ — 2 (p. 1 68, line 22.) iungit ambas manus ante oculos vertit se ad dextram
manum : et per girum tertio populo benedicit : primo versus cornu etistole : secundo in

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 167

caput deo inclinat : et iunctis nianibus ac demissis octilis ad terrain .
Si altare est jpopulo versiim : ita quod in eo celebrans [fo. xxxvA
Stat populo versus : stans vt erat benedicit manu dextera populo :
prinio inter cornua Euangelij : turn in medio altaris : deinde
inter cornua Epistole dicens interim : p ater : et filius : et
spirit us s anctus . Si vero Altare non est populo versum :
sed communi modo positum : vertit se ad manum sinistram :
hoc est ad latus dexterum : et per girum tertio populo benedicit .
Priino versus cornu Epistole : vbi manu dextra signuni crucis
producens super populum dicit eadem voce palter turn in medio
dicens siniili voce.

et fi^lius deinde versus ad cornu Euangelij dicens voce
predicta.

et spiritus >^ sanctus . ^.

Amen . Primain autem et tertiam benedictiones huiusmodi
non dat directe versus cornua Epistole et Euangelij : sed fnagis
versus medium super poptdum ibidem existentem . Aiit si populus
qui Misse interfuit est in medio : dictis per celebrantem verbis :
B en e di c at v 0 s 0 mn ip 0 t en s deu s vertit se : vel non
vertit pro dispositione altaris : vt supra diximus : et super popu-
lum manu dextera in medio : vnicuni tantum Crucis signum pro-
ducit dicens :pateret filius >^ et spirit us sanctus
et circulum perjicit . Si celebrauit coram summo Pontifice : aut
Cardinale : vel legato sedis apostolice : Patriarcha : A rchiepiscopo :
vel Episcopo : in prouintia : ciuitate : vel diocesi sua existente :
celebrans non benedicit \ propria auctoritate : sed dicto [fo. xxxvi.
per eum P I a c e a t : conuertit se ad summum Pontijicem genu-
Jlexus aut Cardinalem : legatum : vel prelatum ipsum : capite
inclinato : ab eo benedictionem recepttirus : nisi summus Pontifex :
Cardinalis : legatus : vel prelatus signum dederit : celebrans
itemim ad altare cornier sus dicit . B enedicat v o s omni-
potens deus : pater et filius : et interessentibus ad
manum sinistram : videlicet in cornu Epistole : et in medio
be?iedicit : ommissis verbis e t spiritus s an ct u s : ac signo
crucis ad dextram : videlicet in cornu Euangelij : in qua est
Pontifex ipse : Cardinalis : legatus : vel prelatus : et ibidem sine
mora Pontifici genuflectit : vel Cardinali : legato : vel prelato :
caput inclinat : qui ei beiiedicit . Si vero locus summi Pontificis :
Cardinalis : legati : vel prelati huiusmodi non esset in cornu

medio : tertio versits cornu euangelij dicens Palter : et fi>J<lius : et spi»J<ritus sanctus .
Perfecto circtdo stans ibidem versus ad altare vel si pro defunctis missam dexerit'\
obmissa benedictione : quia post viissatn pro defunctis non datur benedictio osctdato
post Placeat vt supra altari stans iunctis nianibus versus ad cornu euangelij dicit :
Dominus vobiscum . R7. Et cum spiritu tuo . signal altare et se infronte ore et pectore
dicens Initium sancti euangelij secundum lohannetn . R7. Gloria tibi domine . turn
eodem modo statis proseqidtur. V. which resumes on p. 168, line 22.
iunctis nianibus ante pectus : in m.

l68 ORDO MISS A E lOANNlS BURCKARDL

Euangelij : sed in alia parte : vel alt are esset populo versum :
celebrans recepto signo : beriedicendo per transit euin et non ei : sed
alijs benedicit ordine solito : turn ab eo benedictioneni accipit vt
prediximus . Si auteni celebrauit coram Cardinale : PatriarcJia :
Archiepiscopo : vel Episcopo extra eoruni tituliun : ecclesiam sine
prouificiam : ciuitatem et diocesim constitutis : non habet ad eos
in huiusinodi respectum : sed eis vt ceteris interessentibus moi'e
solito benedicit . Pei'fecto circulo vel si celebrauit pro defunctis :
ommissa beftedictione : quia post missain pro defunctis non datur
benedictio : osculato post dicto p I a c e at vt premittitur altari in
medio . et si est vas cum hostiis consecratis pro alio tempore
conseruandis jreponendum illud - facto\ sacramento [fo. xxxvi.^.
debita reuerentia detecto capite defert et deponit illud in locum
suum : et locum ipsum bene claudit : quo facto reuertitur ad
medium altaris : et stans ibidem iunctis inanibus ante pectus
versus ad cormi Euangelij dicit intelligibili voce.

Dominus vobiscum . ^.

Et cum spiritu tuo Signal pollice dextre manus ibidem Altare :
et se infronte ore et pectore dicens eadem voce.

Initium sancti Euangelij secundum lohannem.

Gloria tibi domine . tum eodem modo stans iunctis inanibus ante
pectus prosequitur simili voce?

Tn principio erat verbum : et verbum erat apud deum ret deus
-*• erat verbum: hoc erat in principio apud deum . Omnia per
ipsum facta sunt : et sine ipso factum est nihil . Quod factum
est in ipso vita erat : et vita erat lux hominum : et lux in
tenebris lucet : et tenebre cam non comprehenderunt . Fuit
homo missus a deo cui nomen erat lohannes . Hie venit in
testimonium : vt testimonium perhiberet de lumine : vt omnes
crederent per ilium . Non erat ille lux : sed vt testimonium
perhiberet de lumine . Erat lux vera que illuminat omnem
homincm venientem in hunc mundum : in mundo erat : et
mundus per ipsum factus est : et mundus eum non cognouit.
In propria venit : et sui eum non receperunt . Quotquot autem
receperunt eum dedit eis potestatem filios dei fieri his qui
credunt in nomine eius : /Qui non ex sanguinibus : [fo. xxxvii.
neque ex voluntate carnis : neque ex voluntate viri • sed ex deo
nati sunt.

^genuflexus dicit voce predicta?

Et verbum caro factum est.

surgit et stans vt prius : perficit Euangelium ^eadem voce.^

et habitauit in nobis . Et vidimus gloriam eius gloriam quasi
vnigeniti a patre : plenum gratie et veritatis.

^ — ^ turn genujlectit dicens : V. ^ — ** oin. V.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 169

'^Fmito Etiarigelio si celebrauit coj'am suinmo Pontifice : aut
Cardifiale : Patriarcha : Archiepiscopo seu Episcopo : in eorum
residentijs : aict ecclesia vel loco iurisdictionis eorum : conuertit se
ad einn coram quo ex predictis celebrauit : et facit ei reuerentiam
conuenientem : quod si non celebrauit coram aliquo predictor um vt
prefertur : huiusmodi conuersioiiem et reueretitiam pretermittit.

Minister accipit candelas de altari et exti?iguit eas . Celebraiis
plicat corporate palla intraposita : reponit ea in bursam corporalis :
et calicem cum patena i7i sacculum sine\ lintheum ad hoc
ordinatum ligat :po?tit desuper bursam cum Corporali : et omnia
in manum si?iistram recipiens : inanu dextera retinet bursam
Corporalis 7ie cadat : et precedente ipsum ministro cum Missali :
Czissifio : ampullis vini et aque : hostiaria cum hostijs : candelis
et intorticio extinctis : redit ad Sacristiam : vel alium locum
conuenientem vbi deposit\ur'\us est sacras vestes : interim dicens
AntipJionam et Psalmos : et alia sequentia . Si vero sit
dimissurus huiusmodi vestes ante Altare jvbi [fo. xxxvii./^.
celebrauit : finito Euangelio predicto : dimissis vt sunt super Altari
Cofporali : et Calice : ac alijs supradictis : easdem vestes deponit
ibidem . et super ipsum Altare reponit : iyiterim dicens secrete
Afttiphonam}

Trium puerorum cantemus hymnum : quern cantabant sancti
in camino ignis benedicentes dominum.

Psahnus.

"Denedicite omnia opera domini domino : laudate et superex-
^ altate eum in secula.

Benedicite angeli domini domino : benedicite celi domino.

Benedicite aque omnes que super celos sunt domino : bene-
dicite omnes virtutes domini domino.

Benedicite sol et luna domino : benedicite stelle celi domino.

Benedicite ymber et ros domino : benedicite omnes spiritus
dei domino.

Benedicite ignis et estus domino : benedicite frigus et estas
domino.

Benedicite rores et pruina domino : benedicite gelu et frigus
domino.

Benedicite glacies et niues domino : benedicite noctes et dies
domino.

Benedicite lux et tenebre domino : benedicite fulgura et nubes
domino.

Benedicat terra dominum : laudet et superexaltet eum in
secula.

^ — ^ Finito euangelio redit ad sacristiam vel aliuvi locum conuenientem vbi sacras
vestes deponit: et post euajtgelium predictu?n dicit Antiphonam .* V.

170 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI.

Benedicite montes et colles domino : benedicite vniuersa
germinantia in terra domino.

/Benedicite fontes domino : benedicite maria [fo. xxxviii.
et flumina domino.

Benedicite cete et omnia que mouentur in aquis domino :
benedicite omnes volucres celi domino.

Benedicite omnes bestie et pecora domino : benedicite filij
hominum domino.

Benedicat Israel dominum : laudet et superexaltet eum in
secula.

Benedicite sacerdotes domini domino : benedicite serui domini
domino.

Benedicite spiritus et anime iustorum domino : benedicite
sancti et humiles corde domino.

Benedicite Anania Azaria Misael domino : laudate et super-
exaltate eum in secula.

Benedicamus patrem et filium cum sancto spiritu : laudemus
et superexaltemus eum in secula.

Benedictus es domine in firmamento celi : et laudabilis et
gloriosus et superexaltatus in secula.

Psalmus.
T Audate dominum in Sanctis eius : laudate eum in firmamento

virtutis ems.

Laudate eum in virtutibus eius : laudate eum secundum
multitudinem magnitudinis eius.

Laudate eum in sono tube : laudate eum in psalterio et
cythara.

Laudate eum in tympano et choro : laudate eum in cordis et
organo.

Laudate eum in cimbalis bene sonantibus : laudate eum in
cimbalis iubilationis : omnis spiritus laudet dominum

/Gloria patri et filio et spiritui ^sancto. [fo. xxxviii./^.

Sicut erat in principio et nunc et semper : et in secula
seculorum . Amen.

repetit Afttiphonani secrete}

Trium puerorum cantemus hymnum quern cantabant sancti in
camino ignis benedicentes dominum.

stans detecto capite^ iii cornu Epistole versus ad ipsuin altare : si
est coram eo : vel si est alibi detecto capite dicit secrete?

Kyrieeleison. Christeeleison.

Kyrieeleison.

Pater noster . quo secrete completo dicit.

Et ne nos inducas in temptationem.

^ — ^ etc. repctitur . Antiphona . V. ^ — '^ dicit : V.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 171

Sed libera nos a malo.

Confiteantur tibi domine omnia opera tua.

Et sancti tui benedicant tibi.

Exultabunt sancti in gloria.

Letabuntur in cubilibus suis.

Non nobis domine non nobis.

Sed nomini tuo da gloriam.

Domine exaudi orationem meam

Et clamor meus ad te veniat.

Oratio}

Deus qui tribus pueris mitigasti flammas ignium : concede
propitius : vt nos famulos tuos non exurat flamma vitiorum.

Alia oratio.

Actiones nostras quesumus domine aspirando preueni : et
adiuuando prosequere : vt cuncta nostra ^oratio et^ operatio a te
semper incipiat : et per te ^incepta funiatur^ : per christum
dominum nostrum . Amen.

^iQuibiis dictis et sacris vestibus depositis repo7iit [fo. xxxix.
Calicem et Pateiiain in saccuhun sine lintheuin ad hoc ordinatum
ligat : plicat Corporale palla intraposita : reponit ea in bursam :
restituit omnia ad loca sua : et vadit i7i pace^

^ V. Dominus vobiscum . R. Et cum spiritu tuo. Oremus.
- — 2 ot7i. V. 2 — 3 cepta finiatur : V.

^ — '^ quibus dictis et sacris vestibus depositis vaait in pace. V
Here V. ends.

172 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI.

fl De his que oimnittuntur
in Missa pro defunctis.

hi missa pro defunctis : ad Introitum nan dicitur Gloria
p a t r i : 7ieqiie dicitur Gloria in excelsis deo 7ieque
A lleluia meque lube doinne\ benedicere:et benedictio
a7ite Euangelium : 7ieque Eua7igelio dicto osculatur textus : neque
dicitur Credo i7i V7tu77i deu7n.Aqua Calici imponenda
pro sacrificio 7ton be7iedicitur . A g n u s dei specialia habentur .
Oratio D o in i n e lesu cJiriste qui dixisti Aposto lis
etc . 71071 dicitur . Pax 7ton datur : 7ieque Missa finita populo
benedicitur : sed dicto P I a c e at etc . oinmissis 1 1 e fni s s a
e s t : et B e7i e di c ai7ius do in i 7t o dicitur : R eq uie s ca7it
i7i pace. Alia onmia dicu7ttur et fiunt que et prout in ceteris
Missis did et fieri consueuerunt.

C De celebratio7ie Duaruin vel . J

Triuin Miss arum eadem die. f

Sunt nonnulli sacerdotes : oh raritateiii clericorum : aut eccle-
siarum paupertatem : duas parochiales ecclesias obti7ie7ites : quibus
a lure conceditur Duas Missas celebrare in die . Hij vel quicu7ique
alij sacerdotes : i7i casibus a lure per7nissis jbis in [fo. xxxix.<^.
die celebrare volentes 7to7t debent in prima missa post sumptum
sa7igui7ie77t se purificare : vel ablutionem digitorui7i simtere : sed
post sangui7iis sumptio7iei7i : digit os super Calicei7i ab lucre : et
ablutionem huiusmodi iii aliquod vas mundum rep07iere : et alia
die qua vna77i missam ta7itum celebrarunt : post sa7tgui7iis
sumptio7iem : vel eadem die post dictam secu7idam Missa7n de ea
se purificare : seu post purificationem et ablutionem eiusdem
secu7ide Misse cam sumere . P lures auteiit quam duas Missas vna
die celebrai^e non licet : sold die Natiuitatis Saluatoris 7iostri lesu
christi excepta : i7i qua quilibet Sacerdos : alias ad celebrandum
dispositus : potest tres Missas celebrare : quod facturus etiaiii 7i07i
debet in Prima et Secunda Missa se purificare aut ablutionem
dig it 0 rum sumere : sed eam in aliquod vas mundum reponere : et
eam post purificatio7iem Tertie Misse sumere . Qui auteiii eadeiii
die plures Missas celebraturus : i7i priiiia vel Secimda Missa se
purificauerit : aut ablutio7iem suntpserit : 71071 debet ilia die vlterius
celebrare Preterea sacerdos i7i die Natiuitatis predtcte duas vel tres
missas : etiam sine aliqua i7iteri7iissione celebraturus : debet ante
quamlibet iiiissarum huiusmodi dicere confessio7iem : et in fine
'uiuslibet populo benedicere : et post primam et secundam Missas
huiusmodi dicere Eua7igelium . S . lohannis 1 71 principiv
jerat verbum etc.ac om7iia alia facei'e et dicere :[fo. xl.

ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 173

purificatione ommissa : vt prefertur : que in alijs Missis dierum :
in quibiis vna tantum Missa celebratiir : dicuntur et fiunt.post
tertiam vero missam loco dicti Eua7igelij\ S . Io\annis'\ solet did
Eumtgelitini secimdtnn Matheum : Cum status es s et I e sus
etc. quod habetur in Missa diei Epiphanie doniim.

C De Missa Sicca nunctipata.

Stmt et alij sacerdotes qui in . xl . vel alijs diebus in quibus due
misse speciales habentur : videlicet vna defesto et alia de dominica :
vel feria : celebrata earuni altera : aliam pro deuotio7ie sua legunt :
absque consecratione : quod fieri licet hoc ordine : data benedictione
post missam celebratam et Euangelio S . Io\an7iis'\ lecto : celebrans
deponit Casulam : et alijs onuiibus parame?itis retentis : stans in
cornu Epistole versus ad A Itare : detecto capite : legit absolute ex
missali Intj^oitum alterius misse : Gloria i7t excelsis deo :
si illud i?i prima missa non dixit : et secunde misse co7iueniat :
alioqimi ipsiun preter7nittet . Idei7t obseruat de Credo in
V num de u i7i : subiu7igit Oratio7ie7n . Epistolatn . Graduale :
Alleluia : vel Tractu7n Eua7igeliu77i : Offe7'toriu77i : Co77i77iu7iione7n
et Postco77t7nu7iionent : 07nnia intelligibili voce legens : et sic ibi
absque alia Cerimo7iia ofiiciimi ipsutn ter7ni7iat . Timi dicit secrete
seu co77ipete7iti voce A 7itipho7iai7t Triu i7i pu e ror U7n etc .
dep07iit 07nnia para77ie7ita -brout super ius post missa7n ordinariam
dicttmt est.

/C De eade7n Missa sicca i7i 7nari [fo. xl.(5.

et flu7ni7iibus celebrari solita.

I71 loco fluctuanti vt in mari : et flu77ii7iibus : celebrare 7io7i licet
alicui : consueuit ta7ne7i i7i nauibus in Mari : pro populo7'U7n
deuotio7ie : absque consecratio7ie Missa {qua7n sicca7n voca7it) did
per sacerdotem : hoc ordi7ie . In loco Nauis Ecclesiola 7iuncupato :
parata est Me7isa : supra quatn po7iitur mappa itiu7ida : etia77t no7i
benedicta : et i7t 7nedio partis posterioris eiusde7n me7ise Crux ac
hi7ic et inde i7i cornibus posterioribus ipsius 7ne7ise : duo Candelabra
cum duabus ca7idelis arde7itibus colloca7itur : vbi sacerdos Missam
huiusi7iodi dicturus : a7ite dicta7n Me7isa77i sta7is : accipit Super^
pellidu7n : et desuper Stola7n ab hu7neris depe7ide7tte7n : quam
trailer sat a7tte pectus i7i 7nodui7i Crucis : et Cingulo ea77t fir7nat :
vel sectmdinn alios : 07jmibus para7ne7itis sacerdotalibus induitur :
ordi7ie superius dato : ob77iissa sola Planeta siue Casula : qua non
vtitur . Sicque paratus sta7is a7ite me7tsa7n predicta7n : facit
confessio7ie7n cu7n interesse7itibus dice7is .In nomine patris et
fi lij et spirit us sa7icti.l7itroibo etc. prout habetur
supra in pri7icipio Misse : vsque ad oratio7ie77t : O r a 7nu s t e
do 171 in e v t p e r m e ri t a etc. exclusiue : asceitdit ad mensai7t
predictam : et o77i7nisso illius osculo : stans in cornu Epistole : legit

174 ORDO MISSAE lOANNlS BURCKARDl.

illius Iiitroitum :kyrieeleison:jGlo7'ia i n [fo. xli.
ex ce Is i s : si est dicenduin : D o miiiu s v o bi s cu ni : non
vertendo se ad popiilum : O r emus et orationem ordinariam :
deinde si placet : et dici conueniat :facit vnani vel diias com-
memorationes : legit Epistolani . Graduate . Alleluia si est
dicendum : vel Tractum .portat librum ad comic Euangelij : dicit
in medio mense . M U7i d a etc . I ub e etc . deinde ante librum :
D o m inus v o b i s cum Sequentia etc. signando librum et se
in front e : ore et pectore .finito Euangelio osculatur textum : dicit
Credo : si dies et officium requirit . D o mimi s v o b i s cum
non vertendo se ad populum . Oremus. Offertoriuin . Prepha-
tionem . S anctus etc.Oremuspreceptis salutaribus
etc . P ate r noster. Agnus dei : et dat osculum pads :
si alias officio Misse illius diei quod legit conueniat : reuertitur
cum libro ad comu Epistole dicit Commu7iionem in eodem loco .
D 0 minu s vobiscum non vertendo se ad populum . Post-
communionem et commemorationes : si prius fecit : ibidem
D 0 mimis vobiscum vt prius : et 1 1 e mi ssa est: vel
Benedicamus : prout conuenit : aut Requiescant in
pace : si legit pro defunctis : quo dicto ibidem se vertit ad
populum et illi more solito b ene dicit : Si non legit pro defunctis.
Pro quibus si legit : benedictio7iem huiusmodi pretermittit . Tum
dicit D 0 minus vobiscum et signans seipsum in f route : ore
et pectore : continual Inititim sancti Etiangelij secundum
lohannem jln pr in dpi o etc . vt supra . quo finito [fo. xli.^.
vestes sacras quas recepit : ibidem deponit . Omnia premissa in
inissa huiusmodi dicuntur voce ifitelligibili : ita quod ab omnibus
illi interessentibus audiantur.

il De eadem missa coram infirmo
vel alia persona celebra^ida.

Et si aliquando accidat : quod quis infirmus vel alius velit
missam audire vbi non est sacerdos ad celebrandum dispositus :
quia eadem die celebrauit : vel ex alia legiptima\ causa poterit
Sacerdos in ecclesia : vel alio loco conuenienti : vt premittitur
paratus missam huiusmodi siccam legere : in omnibus et per
omnia : prout superius de missa Nauali dictum est : et non debet
in ea sacramentum oste^tdere : etiam si illud in ecclesia ibidem in
loco suo sacro Jiabeat paratum propter periculum ostensionis.

Ad laude77t Saluat oris 7iost7'i.

Finis.
C I77ipressu77t Ro7ne per Iohanne77i de Besicken . A71710 do7nini .
M. ccccc . ij . die . xxix . tnensis Augusti . Sede7tte Alexandro . vi .
Pontifice maximo . A 7tno eius Vndecii7io.

175

APPENDIX from Missale Romanwn (Venetiis, P. Liechtensteyn, et i.
Hertzog de Landoya, 1501. Sexto kalendas Nouembris, 8°), the
symbol of which in the preceding pages is V.

1^ Tabula pi'o ornando se paramentis : ad pidsandwn cajnpanas quot et quot : [C. i
et quando : in festis inaioribus dtiplicibus : semiduplicibtis : atque ferialibus diebus.

Hec su7it festa duplicia niaiora in qiiibus puis ant ur tres campane.

^ December

viij Conceptio virginis marie

XXV Natiuitas domini

xxvj Sancti stephani

xxvij Sancti ioannis euangeliste

([ lanuariiis

j Circumcisio domini
vj Epiphanie domini
xvj Sanctorum quinque fratrum minorum

ij Purificatio virginis marie

C Februariiis

Para?nenia alba

Pai-a. alba

para, rtibea

para, alba

para, rubea

para, alba

XIX
XXV

Sancti ioseph confessoris
Annunciatio virginis marie

|[ Martins

para, alba
para, alba

XllJ

xxiiij
xxix

V
xiij
xxvj

xij

xix

<[ Aprilis

Dominica resurrectionis et duobus sequentibus diebus para, alba
Sancti marci euangeliste in quo fit processio in vtriusque vesperis para, rubea

C Madius [fo. C.i.3.

Translatio sancti francisci confessoris para, alba

Sancti bernardini confessoris - para, alba

Ascensio domini para, alba

Dominica penthecostes et duobus sequentibus diebus para, alba

H lutiius

Festum trinitatis para, alba

Corporis christi para, alba

Sancti antonij confessoris para, alba

Natiuitas sancti ioannis baptiste para, alba

Apostolorum petri et pauli para, rubea

f[ lulius

Visitatio beate virginis marie para, alba

Sancti bonauenture confessoris para, alba

Sancte anne nee virginis nee martyris para, virida

<[ Augustus

Festum portiuncule , para, alba

Sancte marie ad niues para, alba

Transfiguratio domini para, alba

Sancti laurentij martyris para, rubea

Sancte clare virginis para, alba

Assumptio gloriose virginis marie para, alba

Sancti ludowici confessoris para, alba

[76 APPENDIX TO OR DO MISS A E lOANNIS BURCKARDL

<[ September

viij Natiuitas beate virginis marie
xvij Festum stigmatum
jxxix Dedicatio sancti michaelis

para, alba

para, rubea

para, alba [fo. C.iii^

|[ October

iiij Sancti patris gloriosi francisci

para, alba

J Omnium sanctorum
xxj Presentatio virginis marie^

d; Nouember

Hec sunt festa minora duplicia in qiiibus pidsanttir pro primo signo campana maior
pro secundo mediatia et pro tertio ??iediana et parua.

vij Sancti ambrosij confessoris
xxj Sancti Thome apostoli

C; December

para, alba
para, alba

C; lanuarius
XXV Conuersio sancti pauli
xxxj Translatio sancti marci euangeliste

para, alba
para, alba

H; Februarius
xxij Cathedra sancti petri
xxiiij Sancti mathie apostoli

XV Translatio sancti antonij confessoris

para, alba
para, alba
para, alba

xij Sancti gregorij papa
xxi Sancti benedicti abbatis

C Martins

para, alba
para, crocea

C Madius

j Apostolorum philippi et iacobi

iij Inuentio sancte crucis

vj Sancti ioannis ante portam latinam

xvij Translatio sancti bernardini confessoris

para, rubea

para, alba

XXV Apparitio sancti marci

\xj Sancti barnabe apostoli
XXX Commemoratio sancti pauli
Octaua corporis christi

C; Junius

para, alba

para, rubea [fo. Ciij.*^.^

para, rubea

para, alba

<[ lulius

vj Octaua apostolorum petri et paul
ix Octaua visitationis virginis marie
XXV Sancti iacobi apostoli

para, rubea

para, alba

para, rubea

\i\ Sancti petri ad vincula
xxiiij Sancti bartholomei apostoli

|[ Augustus

para, alba
para, rubea

1 C.iii. thus : for C.ii.
8 Thus for C.ii.^.

2 For these two feasts the colours are not given.

APPENDIX TO ORDO MISS A E lOANmS BURCKARDL

xxviij Sancti augustini confessoris
xxii Octaua assumptionis virginis marie

para, alba
para, alba

C September
xiiij Exaltatio sancte crucis
xxj Sancti mathei apostoli et euangeliste
XXX Sancti hieronymi confessoris

C; October
ij Translatio sancte clare virginis
xj Octaua sancti francisci confessoris
xviij Sancti luce euangeliste
xxviij Apostolorum simonis et iude

vnj

viij

XXX

C Notieviber
Octaua omnium sanctorum
Translatio sancti ludowici confessoris
Dedicatio basilice Saluatoris
Dedicatio basilice apostolorum petri et pauii
Sancti andree apostoli

([ December
XV Octaua conceptionis virginis marie

para, rubea

para, alba

para, rtibea

para, rubea

para, alba
para, alba
para, alba
para, alba
para, rubea

para, alba

Hec sunt festa semiduplicia in qicibus pulsantur pro prima sigtto campana maior et
pro secundo parua

jxtij

xxviij

xxxj

C; December

Festum sancti nicolai confessoris
Sancte lucie virginis
Sanctorum innocentium
Sancti siluestri confessoris

{iv'\ Octaua innocentium

ij Octaua sancti stephani

iij Octaua sancti ioannis

xiij Octaua epiphanie

xxj Sancte agnete virginis

V Sancte agathe virginis

C lanuarius

C Februarius
|[ Madius

xviij Apparitio sancti michaelis

Octaua ascensionis
xxvij Octaua sancti bernardini confessoris

^ lunitis
XX Octaua sancti antonij confessoris

/ Octaua sancti ioannis baptiste
Octaua sancti bonauenture
xxij Sancte marie magdalene
T.M.

<[ lulius

para, alba

para, alba [fo. C.iij.

para, nigra

para, alba

para, rubea

para, alba

para, alba
para, alba
para, alba

para, alba

para, alba
para, alba
para, virida
N

178 APPENDIX TO ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI.

C Augustus

xvij Octaua sancti laurentij martyris para, ruhea

xix Octaua sancte clare virginis para, alba

xxvj Octaua sancti ludowici confessoris para, alba

xxix Decollatio sancte iohannis baptiste para, rubea

C September

XV Octaua natiuitatis virginis marie para, alba

C Nouember

xj Sancti martini confessoris para, alba

xix Sancte helisabeth fara. virida

xxij Sancte cecilie virginis para, alba

XXV Sancte katherine virginis -para. alba.

/Nota quod in festis maioribus duplicibus pulsantur tres campane pro [fo. C. \\\.b,
quolibet signo . videlicet in vesperis et matutinis : pro tertia vero pro primo signo
pulsantur campane tres et pro secundo pulsatur campana parua : pro completorio-
autem pulsatur campana maior pro primo signo : et pro secundo parua.

C; I[t]em in festis minoribus duplicibus pulsatur campana maior pro primo signo
pro secundo mediana : et pro tertio mediana et parua. videlicet in vesperis et
matutinis : pro tertia autem pulsatur campana maior pro primo signo et pro secundo
parua : pro completorio autem pulsatur maior pro primo signo et pro secundo parua.

C Item in festis semiduplicibus pulsatur campana maior pro primo signo et pra
secundo parua. videlicet in vesperis matutinis tertia et completorio .

Item in dominicis diebus pulsatur campana maior pro primo signo et pro secundo'
parua. videlicet in vesperis completorio matutinis et tertia . Ceteris autem horis tarn
in festis maioribus quam minoribus : tam simplicibus quam ferialibus semper pulsatur
pro primo signo mediana : et pro secundo parua. Item in duplicibus maioribus.
minoribus et in dominicis diebus quando dicitur Te deum lau[damus]. vel nouem
I^. vel quando dicitur Gloria patrit. campana pulsatur.

Item paramentis nigris vel violatis vtitur in diebus afflictionis et abstinentie et in
missis pro peccatis et pro defunctis et in quatuor temporibus et vigilijs et ab aduentu
vsque ad vigiliam natiuitatis et a septimat vsque ad prophetias de sabbato sancto
excepto quod ad benedictionem oliuarum et processionem : que tunc fit et ad bene-
dicendum cereum vbi vtitur paramentis solennioribus.

Item nota quod in diebus ferialibus et comraunibus festis vtitur indumentis
viridibus.

In octauis sanctorum vtitur rubeis.

Item ad hos quatuor principales colores referuntur ceteri : quia coccineus refertur ad
rebeum : croceus ad viridem.

In omnibus diebus dominicis et ferialibus a septuagesima vsque ad pascha vtitur
paramentis nigris excepto quod in dominica quarta quadragesime scilicet de letare in
qua dantur paramen/ta rubea : et in aduentu similiter vsque ad natiuitatem [fo. C. iiij.
domini in diebus dominicis et ferialibus vtitur paramentis nigris : excepto quod in
dominica tertia aduentus , scilicet de gaudere in qua ponuntur paramenta rubea :

viridibus autem indumentis vtendum est in dominicis diebus post octauam
epiphanie vsque ad dominicam septuagesime : et in octaua penthecostes si non
cantatur missa de trinitate : viridibus indumentis vtitur deinceps vsque ad aduentum
tam in dominicis quam in ferialibus diebus quando dicitur missa de dominica . S^i in
octaua penthecostes dicatur missa de trinitate vtitur paramentis albis.

Croceum tamen in colorem permittit et sustinet ecclesia in natali confessorum non
pontificum ad distinguendum inter confess[ores] . ponti[fices] et non pontifi[ces] sicut
de sancto benedicto et in sancto ludowico regis francie et similibus .

Item nota quod quater in anno paratur sacristia . scilicet . in natiuitate domini in
pascha resurrectionionis in penthecoste et in solennitate nostri Patroni N. huius.
ecclesie.

INDUTUS PLANETA

MISSALE ROMANUM

i^. FRADIN, 1507. 8°.

N 2

Missale romanum peroptime or\\dinatum : ac diligenti studio
castigatum : ab his erroribus : qui\\bus vel ignorantia vel incuria
librarioruni adductis communis ab\\usus inualiiit : nouiter
impressmn totum ad longmn : minimeW require tali folio oneratum
vel imperfectuin : sed solerti in\\dustria emendaticm , atque fideliter
purgatum cum multis missis ac benedictionibus , preparationibus-
que missaWrum : vna cum : Indutus planeta . ^2^(9<^ ante Te igitur||
situm est ,vbi modtis dicendi missam tradetur ,\\ atque pluribus
alijs valde necessarijs in\\locis suis positis ^quas cetera mis\\salia
non habent : nee olim in lucem de\\ducte fuerunt vt patet
intuenti.\\

Anno dominiW
1507.

INDUTUS PLANETA. i8i

/C Incipit ordo agendorum et dicendorunt a sacerdote In [fo. civ.
missa priuata et feriali iuxta consuetudinetn ecclesie romane.

T Ndiitiis plaiieta sacerdos stet ante gradum altaris et iunctis
-* manibus mediocriter eleuatis dicit antiphonam

Introibo ad altare dei.

j^. Ad deum qui letificat iuuentutem meam.

Ps. ludica me deus . cum Gloria patri.

deinde repetatiir Antiphona Introibo [ad altare deij.

^. Ad deum [qui letificat iuuentutem meam].

y. Adiutorium nostrum [in nomine domini].

^. Qui fecit [celum et terram].

Deinde faciet confessionem ijiclmatus profunde ^et stet taliter
inclinatus^ do7iec respo?isum fuerit Misereatur tui etc.

Et tunc erigens se facit absolutionem^ : qua facta dicit.

V. Deus tu conuersus [viuificabis nos].

^. Et plebs [tua letabitur in te].

V. Ostende nobis domine [misericordiam tuam].

^. Et salutare tuum [da nobis].

V. Domine exaudi [orationem meam].

^. Et clamor [mens ad te veniat].

y. Dominus vobiscum.

^. Et cum spiritu tuo.

Oremus.

Aufer a nobis etc.

Et dicitur hec oratio aliquantulum alte duTU ascendit sacerdos
ad altare.

finis Per christum dominum nostrum.

J^. Amen.

P OS tea inclinatus coram medio altaris iunctis manibus dicit sub
silentio hanc orationem.

Oremus^ te domine vt per merita sanctorum quorum reliquie
hie sunt etc.

Si nonfuerint ibi reliquie dicat

Per merita omnium sanctorum ^c.

Qua completa erigit se et ma?tus super altare deponens osculatur
illud.

^— ' om. 1508. 1515. 2 confessionem: 1508. 1515.

^ Oramus: 1508. 1515.

l82 INDUTUS PLANET A.

C De iunctione manmcm.

CTt] nota quod iungende sunt manus quotiens inclinat se
^-^ sacerdos ante altare et in osculis et in collectis secretis : et in
postcomrnunionibus quando venitur ad Per dominum vltinium si
plures dicuntur . et postquain inceperit Gloria in excelsis deo
&c . Credo in vnum deum . et quando vadit ad sedeni et quando
vertitur ad altare et in fine prefationis et antequam leuet hostiam
cum dicit Fiat dilectissimi &c. et ante Pater noster cum dicitur .
Et prestas nobis et quando accepit hostiam a^ patena vt frangat
super calicem et quando vadit a libro vsque ad medium altaris et
quando reuertitur ad librum dicto Dominus vobiscum . et si vadit
ab altari ad piscinam^ reuertitur : et quando a sacristia vadit
indutus ad altare et quando co7npleta missa reiiertitur ad
sacristiam.

C De inclinationibus.

TTem nota quod primo inclinat se sacerdos ante gradum altaris
•^ in confessione vt predictum est.

Secundo cu7n dicit Oramus te domine.

Tertio post euangelium cmn dicit . Suscipe sancta trinitas.

Quarto cum dicit Te igitur.

Quinto cum dicit Supplices te rogamus omnipotens deus.

Sexto ante pacem cum dicit . Domine iesu christe qui dixisti
apostolis^ tuis ^c.

Septimo post pacem cum dicit Domine iesu christe fili dei viui :
qui ex voluntate patris cooperante spiritu sancto ^c.

Octauo post missam cum dicit . Placeat tibi sancta trinitas
obsequium seruitutis mee et presta : vt sacrificium quod oculis
&c.

jEt sciendum quod iste inclinationes profuftde fiunt [fo. cvw.b.
coram^ altari . Sunt etiam alie inclinationes que fiunt mediocriter
super altare.

Prima cum dicit . Suscipe deprecationem nostram.

Secunda quando sacerdos debet legere euangelium dicendo
Munda cor meum et labia mea dfc . vel Sit dominus in corde
meo.

Tertia cum dicit . Et homo factus est.

Quarta quando^ collocate calice vadit ad abluendum manus.

Quinta cum dicit Sanctus

Sexta quando^ nominatur beata virgo in Communicantes.

Septima post consecrationem Jiostie antequam eleuetur.

Octaua ante Pater noster : cum dicit Et prestas nobis.

1 super: 1508. 1515. ' et dum : add. 1508. 1515.

^ discipulis: 1508. 151 5. ■* ante: 1508. 1515.

® dum: 1508. 1515. « cum: 1508. 1515.

INDUTUS PL A NET A.- 183

Nona cu7n nommattcr beata virgo hi oratione Libera nos
quesumus.

Dechna quartdo dicit Agnus dei.

Ufidecirna in perceptiojie.

Duodecima si post perceptio7iein vadat ad piscinani

et omnes iste incli?iationes fiunt ante ?nedium altaris . Vertens
enim se ad populum tajitiim cum dicit Orate ivditxQs . parum se
inclinat.

Be osculo altaris.

Tent 7iota quod primo osculatur sacerdos altare dicta oratione .

Oramus te domine
Secu7ido a?tte collectam priinaju vbi dicitur Dominus vobiscum.
Tertio post euafigelium cum dicitur Dominus vobiscum.
Quarto antequam dicat Orate fratres.
Quinto post Te igitur . ante vti accepta habeas.
Sexto post supplices cu7n dicit . Ex hac altaris participatione.
Septimo finita oratione . Domine iesu christe qui di[xisti].
Octauo ^ante postcommunionem} . cum dicit . Dominus vobiscum.
Nono"^ completa oratione Placeat tibi.

C De inodo osculandi.

JP T nota quod oinnia osctila supradicta fiunt demissis manibus
-'-^ super altare . Ante collocationem autem calicis : et post per-
ceptionem fiimt in medio altaris . Post collocationem vero^ calicis et
ante perceptionem^ a sinistris calicis prope Jiostiam . Et nota quod
nunquam osculandus est liber nisi ad^ euangelium.

^ De eleuatiofie manuum ^et extensione}

TTem "'circa eleuationem manuum sacerdotis et extensionem
-^ 7iota7tduni' quod se7nper eleuat ma7ius sacerdos i7iediocriter ita
quod eleuatio non excedat Jiumeros 7iec 7iimis depj'imatur sitque
diste7isio i7i latum semper moderata et equalis i7i missa : et qua7ido
Stat versus ad altare et quajido vertit se ad populum vacat ab vsu
preterqua7n in oratio7ie . Unde et memores . 7iisi ^specialis fit
comniemoratio passio7tis . Aliquando fiat prolixior distensio
brachiorum vsque ad pi^oximas seque7ites signationes . hi om7ii vero
iu7ictio7te i7ia7iuui}i siuiul eleuatio precedat equalis scilicet et
i7ioderata.

^ — 1 autem post communionem : 1508.

1515.

^ cum dicit vltimo Dominus vobiscum :

add. 1508. 1515.

3 autem : 1 508. 1515.

•* fiunt : add. 1508. 15 1 5.

^ post : 1508. 15 15.

6—6 om. 1508. 1 5 15.

'^— "^ nota; 1508. 15 15.

^ ubi : 1508. 1 515.

i84 INDUrUS PLANET A.

f[. De prosecutione rnisse.

TDOstquam osculatus fuerit sacerdos altare completa oratione
-*■ ilia . Oramus te domine , vadit ad dextrum cormi altaris : et
ibi stans sine aliqiio versu prece\dente incipit legere [fo. 105.
Introitiim.cum niinistro vel ministris ^ibi: similiter^ et Kyrieleison.
Deinde vadit ad medimn altaris et ibi incipit Gloria in excelsis
deo si est dicendum . quo finito vel non incJioato si non est
dicendum osculatur medium altaris et vertens se ad populum dicit .
Dominus vobiscum Quo dicto'^ vertit se ad librum^ qui est in dextro
cornu^ dicens . Oremus . Et^ ibidem finiat oratio?iem et^ si plures
dicantur vltima similiter ibidem terminatur . Quando vero
dicendum est Flectamus genua sacerdos stans ad dextrum cornu
et non conuersus ibi ^ad populum incipit absolute Oremus . sine
Dominus vobiscum Et facto modico interuallo Postquam dixerit
Flectamus genua dicit Leuate Dei7ide absolute prosequitur
collectam Si diaconus ini7iistrat ipse dicit Flectamus genua et
Leuate.

Finita collecta legitur lectio vna vel plures in quibus omnibus
iste modus obseruatur ibi^ : preterquam in vltima oratiofie que
precedit epistolam in qua semper vertens se ad populum vt
predictum est : dicit Dominus vobiscum Deinde legitur epistola
semper ante gradus contra medium altaris ibi^ in missa conuentuali.
hi priuatis autem semper ab ipso sacerdote super dextrum cornu
altaris . Dum vero legitur epistola a subdyacono sacerdos extendit
corporate quod superponitur super altare ita quod longitudo
corporalis in longitudinem altaris extendatur : nee explicetur
propter puluerem vsque ad oblationem calicis hoc facit dyaconus si
ininistrat.

Corporale vero quod supponitur calici habeat quatuor plicas in
longitudine : et tres ifi latitudine.

Quo peracto in missa contientuali vadit sacerdos ad sedem : et
lecta vero epistola et graduali cum alijs que ante euangelium
legenda sunt cum ministro vel ministris in sede perlectis :
subdyaconus parat calicem in loco suo : collocando hostiam super
patefiam : et vinum tantum calici infundendo : et sic paratum ponit
super altare . In missa vero priuata si noji affuerit subdyaconus
parat sacerdos calicem antequam ificepta fuerit missa vel post
euangelium secundum quod opportunum sibi fuerit.

Sacerdos vero antequam legat euaftgelium super medium altaris
inclinatus ^a'^aV . ^Sit dominus in cor meum etc.vel^ Munda cor
meum etc . Et signans se signo crucis legit euangelium in sinistro
cornu altaris . Finito vero euangelio osculatur librum et reuersus

' — ' id est similiter : 1508. id est simul : 1515.

2 finito: 1508. 1515. 3_3 Q„i^ 1^08. 1515.

* om. 1508. 1515. ° i(j est . 1^08 i^i^^

INDUTUS PLANET A. 185

ad meduim altaris dicit . Credo in vnum deum . si est dicendum .
Sifiautein osculatiir alt are et vertens se ad populiim dicit . Dominus
vobiscum reuersusque ex parte dexter a altaris dicit in medio
Oremus et legit Offertorium .^Quales autein et quot ininistri et
qualiter se debent habere ininistri in inissa jordinata et [fo. lO^.b.
solenni presente ibi vel non presente episcopo : in ordinationibus
diuini officij declarabitur}

C De oblatione calicis ^et niisse}

0/ missa simplex conuentiialis vel priuata fuerit sacerdos accipit
^ patenam cum hostia dtiabits ma?iibus ibi ^mediocriter eleuatis et
dicit . Suscipe sancte pater omnipotens eterne deus banc
immaculatam hostiam etc.

Interim vero minister ad dexteram sacerdotis assistens offert
ampullain cum aqua quam benedicens sacerdos i?tfundit calici
diceiis . Deus qui humane substantie dignitatem mirabiliter
condidisti etc.

^Et nota quod tarn in priuatis missis quam in cojiuentualibus et
ordinatis tempore et ordo infundendi aquam calici idem penitus
obseruattir}

Deinde accipiens calicem cum duabus ina?iibus mediocriter
eleuatis offert eum dicens . Offerimus tibi domine calicem salu-
taris : tuam deprecantes clementiam etc.

Collocatur vero Jiostia ad sinistram : ~calix vei'o ad dextram^ .
Deinde coopei'itur calix corporali simplici plicato quod supponitur
calici cum Jiac oratione . In spiritu humilitatis et in animo
contrito suscipiamur a te domine etc.

Postea fit signuni crucis super hostiam et calicem cum oratione .
Veni sanctificator omnipotens eterne deus etc.

ita quod priino ducitur manus super hostiam . secundo super
vtrumque et sic semper fit quando communiter vtrumque signatur :
et par tun inclinatus super altai'e vadit ad abluendum manus suas.

^C De be7iedictio7ie vero incensi et incensatione et alijs que
pertinent ad solennitatem habebitur in ordinationibus}

Deinde rediens ad medium altaris inclinatus dicit . Suscipe
sanctatrinitas banc oblationem quam tibi ofterimus ob memoriam
passionis resurrectionis &c.

qua finita erigens se osculatur altare et vertens se ad populum
dicit . Orate fratres vt meum ac vestrum sacrificium cSr.

Circunstantes vero respondent . Suscipiat deus sacrificium de
manibus tuis ad laudem et gloriam nominis sui etc.

Deinde gyrens^ se ex parte sinistra dicit secret am vel^ seer etas
stans^ contra medium altaris quibus completis : eleuatis et extensis

1—1 om. 1508. 15 1 5. 2_2 calicis: 1508. 15 15.

3 girans : 1508. •* ad librum : add. 1508. 15 15.

i86 INDUTUS PLANET A.

manibus sectmdum formam superius taxatam dicit . Per omnia
secula seculorum.

Fi?iita vero prefatione dicit Sanctus ami ministro vel ministris
niediocriter inclinatis super altar e et signat se signo sancte criuis
cum dicit Ben ed ictus qui venit.

Deinde incli7iatus coram altari iimctis mayiibus dicit . Te igitur.

Et erige?is se ibi^ osculatur altar e cum dicit . Uti accepta
hshesis /acietis^ tres cruces dice7ido Hec dona : hec munera : hec
sancta sacrificia Deiyide eleuatis et extensis manibus sicut
superius dictum est prosequitur canoiiem vsque Quam oblationem
tu deus in omnibus /quesumus etc. [fo. 106.

Et postea facit tres cruces continue super hostiam et calicem
communiter dicens . Benedictam : ascriptam : ratam . Et iterum,
eleuatis ibi^ manibus dum dicit . Rationabileque^ facere digneris .
Facit iterum duas cruces dice^is Corpus et sanguis . Primam super
hostiam . secundam super calicem.

Cum vero peruentum est ad Qui pridie . ductis plane digitis
super pallam altaris accipit ^ibi ostiam^ dicens . Accepit pan em .
Et parum eleuans^ signat cam dicens . Benedicit^ . Et dicto Hoc
est corpus meum . Et adorato corpore domifii cum mediocri
inclinatione eleuat illud reuere7iter ita quod a circuftstantibus possit
videri : postea deponit in loco suo . Deinde cooper tum calicem
accipit cum duabus manibus et parurn eletiat dicens . Accipiens et
hunc preclarum calicem etc. Depojiit iterum super altare dicens .
Item tibi gratias agens . Deinde signat dicens . Benedicit'' . Et
iterato eleuatis dicit . Accipite et bibite &c. vsque in mei com-
memorationem^ facietis.

Deinde deposito calice dicit . Unde et memores extensis brachijs
aliquayitulum in modum crucis vt predictum est.

Nota quod ab hoc loco vsque ad vltimam purificationem ma?iuu7n
sacerdotis iu7ige7idus est i7idex ctwt pollice preterqua77t i7i sig7ia-
tio7iibus : et cui7i ta7igitur co7pus do77ii7ii . A7ite ve7'o himc loctwi et
post dicta77i^ purificatio7iei7i dtmi lauat 77ia7ius et extendit separatur^^
pollex a ceteris digitis sibi i7iuice7n copulatis . ab hinc aute7n vsque
ad proxi77iu77i . Per omnia .fia7it sig7iationes sicut i7i missali
sig7ianttir et incli7iatio7ies sicut supradictu77i est. Hoc addito quod
171 faie huius oratio7iis Nobis quoque peccatoribus dicitur Per
christum dominum nostrum . ^^^ . Amen . et dicit sacerdos per
quam^^ hec omnia . quia istud pe7idet de fi7ie precede7itis oratio7iis .
Dicto aute77i . Et prestas nobis . Discoope7^it calice7n et accipie7is

^ 0771. 1508. 15 1 5. 2 faciens : 1508. 1515.

^ rationabilem acceptabilemque : 1508. I5I5'

^ hostiam: 1501. 1515. '^ benedixit : add. 1508. hostiam: add. 1515.

^ Benedixit: 1508. 151 5. ' Benedixit: 1515.

^ memorium : 1508. 1515. ^ banc: 1508. 1515.

^^ parum : add. 1508. 1 518. " sine responsione : 1508. 1515.

^2 quem: 1508. 1515.

INDUTUS PL A NET a: 187

corpus domini signal ter cum ipso super calicern a labio in labimn
dicens : Per ipsum et cum ipso et in ipso . Eleuatis auteni digitis
cmn corpore domini signat bis iyiter se et calicern a labio calicis
incipiens et dicens quod sequitur . Est tibi deo patri . etc.

Quo finito tenet corpus domini super calicern et parum eleuato
calice cum ambabus manibus dicit . Per omnia secula . Dicendo
autem Oremus preceptis salutaribus . Tunc depo?iit calicem et
hostiam in locis suis et corporale calici stiperponit . Cum vero venerit
ad : Pater noster . eleuet manus et extendat sicut prius vsque ad
Da propitius pacem . Ubi accipiens patenam signet se simpliciter
de ipsa . Deinde submittens cam hostie et discooperiens calicem
facial fractionem super calicem frangendo Jiostiam per medium et
ponens illam partem ^inpatena que est iri sinistra majfiti^ . [fo. io6.b.
I Ham vero que est in dextra frangat per medium et particula^n
que remayiei in sinistra inanu post fr actionem coniungat parti que
est in patena Alte7'am vero que est in dextra manu erectus
sacerdos teneat supra calicem et parum eleuato calice dicit . Per
omnia secula seculorum . Et iterum deposito calice sig?iat ter
super sanguinem cum particula quam tenet in dextra dicens . Pax
domini sit semper etc.

Quo dicto mittit particula^n ipsam in sanguine dicens . Fiat
commixtio et consecratio etc.

Deinde cooperto calice dicit . Agnus dei qui tollis peccata
mundi . ter parum inclinatus et demissis super altare 7na?iibus.

Postea inclinatus ante altare dicit. Domine iesu christe qui
dixisti apostolis tuis etc.

Qua finita erigit se et osculatur altare dans pacem niinistro et
dicens . Pax tecum . "^Qui respondeat . Et cum spiritu tuo.^

Item iriclinans se ante altare dicit Domine iesu christe etc.
et Perceptio corporis etc.

Quibus dictis erigens se reuer enter accipieyis ibi patenam eleuat
aliquantuhim et cum manu dextera accipit corpus domifii et tenet
super patenam dicens Panem celestem accipiam etc.

Deinde dicit ter . Domine non sum dignus vt intres sub
tectum meum etc. dicto signat se cum patena i7i qua iacet corpus
domini et ab eadem patena non cum manu sed cum lingtia sumit
et discooperiefis calicem si que reliquie dominici corporis remanent
in patena cum digit 0 vel pollice repo7iit eas in calicem .
Liceat tamen quibus magis placuerit sumere corpus doinini cum
manu de patena^ secundum priorem curie romane consuetudinem.^

Depositaque patena cum reuerentia accipit calicem dicens .
Quid retribuam domino pro omnibus que retribuit mihi . Calicem
salutaris accipiam etc.

' — ^ que est in sinistra manu in patena : 1508. 1515.

^ — ^ om. 1508. 15 15. ^ — ^ sed prior est curie romane consuetudo : 1508. 15 15.

i88 INDUrUS PLAN ETA.

Quibus dictis signans se cunt calice dicat orationem . Sanguis
domini nostri iesu christi etc . Et extunc^ percipit sanguinem
domiiii,

Perceptione autem facta vadit ad cornu altaris dextrum et
purificationem calicis accipiens dicit . Quod ore sumpsimus pura
mente capiamus . Corpus tuum domine etc.

Quibus dictis^ purificatione digitorum facta^ super calicem :
^dimittens in calice^ declinet ad abluendum manus . Qua ablutione
facta assumit quod remanserat in calice et reclinans euin super
patenam et plicato corporali lectaque commu7iione in dextro cornu
itermn sumit si quid remafisit in calice . Quo facto reuertitur ad
medium altaris et complet missani vt predictum est . Qua completa
benedicat populuin dicens . ^Benedicat nos et custodial^ omnipotens*
dominus pater et filius et spiritus sanctus . Amen.^

C Nota quod Gloria in excelsis deo non cantatur a prima
dominica de aduentu vsque ad natiuitatem I Nee a septua- [fo. 107.
gesima vsque ad cenam domini nisi in festis nouem lectionum .
In reliquis autem festis et donmiicis generaliter cantatur.

C Nota quod si festum nouem lectionum venerit die dominica
et fiat missa de festo dicitur Credo in vnum deum .propter diem
dominicum : non propter festum . Nota quod Gloria in excelsis
deo et Te deum laudamus etc . et Ite missa est dicuntur simul
hijs supradictis diebus.

Credo in vnum deum . dicitur omnibus dominicis totius a?tni et
ad tres missas diei natalis domini et infra octauas et in octauis.
Et in epiphania et per eius octauas . Et in conuersione sancti pauli
et in purificatione beate marie virginis et in annunciatione domini
et in resurrectione domini et i?er totafn hebdomadam : Et in
ascensione domini : et per totas octauas . Et in penthecosten : et
per totam ebdomadain : Et in festo sancti lohannis ante portam
latinam : Et in festo apostolorum petri et pauli : et per octauas
cuiuscunque festum in eis occurrat : Et in festo sancti petri ad
vincula : et in assumptione beate marie virginis et per totam
octauam cuiuscunque festum occurrat Et in natiuitate beate
virginis : et per totam octauam eodem modo vt supra dictum est .
In festis a?igelorum et in festis sancte crucis : et omnium aposto-
lorum et euangelistartim : et sancti barnabe et in festo omnium
sanctorum : et in omnibus consecrationibus ecclesiarum et altarium.

Deo gratias.

C Finis ordinum agendorum ac dicendorum a Sacerdote in
missa priuata atque feriali iuxta Romane ecclesie ordinem.

^ tunc. 1508. 2 — 2 purificationem digitorum facta m : 1508. 1515.

^ — ' om. 151 5. ■* — *• Benedicat et custodial nos : 1508. 15 15.

^ deus : add. 1508. 1515. * 1508 and 151 5 end here.

APPENDIX TO INDUTUS PLANET A. 189

APPENDIX

from Missale secundum ritum laudabilenque vsum sancte
vceciensis ecclesie, Lugduni, loh. Neumester de Maguncia, et
Mich. Topie, 1495. folio. (British Museum, IB. 41877.)

/* * * [a. Yi.b.

^ Ad induendum se sacris vestibus : sacerdos inclznans 'se
prostratus dicat.

CHriste te deprecor miserere clemens : qui venisti redimere ad
te venio salua me . In nomine patris et filij et spiritussancti
amen.

Ad amictuni die.

TT Umeros meos et pectus meum domine : spiritussancti gratia
-'- -*- protege : renesque meos vicijs omnibus expulsis : virtute
tua precinge : ad sacrificandum tibi deo viuenti et regnanti in
secula seculorum amen.

Ad alb am,

OMnipotens sempiterne deus : te suppliciter exoro vt sorde
omnium viciorum exutus : albaque veste indutus te sequi
merear ad regna vbi vera sunt gaudia . Per christum dominum
nostrum.

Ad cingulum.

pRecinge lumbos mentis mee : zona iusticie : pater clemen-
•■- tissime et circumstringe in me dilectionem dei : et proximi :
et circuncide vicia cordis mei . Per christum dominum nostrum.

Ad manipulum.

A domine virtutem manibus meis ad abstergendam omnem
maculam immundam : vt sine pollutione mentis et corporis
tibi valeam puro corde seruire . Per christum dominum
nostrum.

Ad stolam.

STola iusticie circunda domine ceruicem meam : et ab omni
corruptione peccati purifica mentem meam : quia tu dicis :
iugum meum suaue est : et onus meum leue . Per christum
dominum nostrum.

I90 APPENDIX TO INDUTUS PLANET A.

Ad casulam die.

TNdue me domine ornamento humilitatis pacis et charitatis : vt
-*■ vndique munitus atque protectus virtutibus vicijs possim
resistere et hostibus . Per christum.

C Incipit ordo agendormn et dieendorum a saeerdote in missa :
iuxta eonsuetudinem rorriane eeclesie.

/Ndutus planeta saeerdos stat ante gradum altaris et iunctis
manibus mediocriter eleuatis dicit.
V. Introibo ad altare dei.
j^. Ad deum qui letificat iuuentutem meam.

Deinde dicat psalmum,

ludica me deus et discerne causam pertotum . / eum [fo. a.vii.
gloria patri.

Deinde repetiiur.

V. Introibo ad altare dei.

^. Ad deum qui letificat iuuentutem meam.

V. Adiutorium nostrum in nomine domini.

^. Qui fecit celum et terram.

Deinde facit confessionem absolute inclinatiis mediocriter et stat
taliter inclinatus donee responsum fuerit . Misereatur tui . Et
tunc erigens se facit absolutionem . Qua facta dicit versus
sequentes.

V. Deus tu conuersus viuificabis nos.

^. Et plebs tua letabitur in te.

V. Ostende nobis domine misericordiam tuam.

^. Et salutare tuum da nobis.

y. Domine exaudi orationem meam.

^. Et clamor mens ad te veniat.

V. Dominus vobiscum.

i?. Et cum spiritu tuo.

Oratio.

A Ufer a nobis quesumus domine cunctas iniquitates nostras :
-^^ vt ad sancta sanctorum : puris mereamur mentibus introire .
Per christum dominum.

Et hec oratio dicitur aliquantulum alte : dum ascendit saeerdos
ad altare . Postea inclinatus coram medio altari iunctis manibus
dicit secrete hanc orationem.

Oratio.

O Ramus te domine per merita sanctorum tuorum : quorum
reliquie hie sunt et omnium sanctorum indulgere digneris
mihi omnia peccata mea . Amen.

APPENDIX TO INDUTUS PL A NET A. 191

Si non fuerint reliquie dicat.
Ut per merita omnium sanctorum.

Qua conipleta erigit se et manus super altare deponens osculatur
illud.

C De iunctione manuuin.

Et nota quod iungende sunt manus quotiens inclinat se sacerdos
ante altare et in collectis : et in complendis : accipiensque thuribu-
lum a diacono incensat altare : et reddito thuribulo diacono :
perlegit introittun : cum ipsis ministris . kyrieleyson . Deinde
dicit sacerdos . Gloria in excelsis : si est dicendus . Quo finito ante-
quam dicat . ^. Dominus vobiscum osculatur altare in medio .
In fine vero Gradalis aut AUeluya . aut Tractus ificlinat se
diaconus coram altari et dicit hanc orationein.

Oratio.

1\ /r Unda cor meum et labia mea omnipotens deus qui labia
^^ esaye prophete calculo mundasti ignito : ita me tua grata
miseratione dignare mundare : vt sanctum euangelium digne
valeam nunciare . Per christum dominum nostrum . Amen.

Dicta oratione et accepto textu inclinat se diaco7ius sacerdoti
celebranti et petit benedictio?iem . Tunc dicit sacerdos.

Dominus sit in corde tuo : et in labijs tuis : vt competenter
annuncies euangelium suum . ^. Amen.

Quando sacerdos offert hostiam super altare dicit hanc
orationem.

CUscipe sancte pater omnipotens eterne deus : hanc immacula-
^ tam hostiam : quam ego indignus famulus tuus offero tibi deo
meo viuo : et vero : pro innumerabilibus peccatis et ofifensionibus
et negligentijs meis : et pro omnibus circunstantibus : sed et pro
omnibus fidelibus christianis viuis atque defunctis : vt mihi et
illisproficiat ad salutem in vitam eternam Amen.

Quando mitt it aquam in calicem dicit Orationem.
T~^Eus qui humane substantie dignitatem et mirabiliter condi-
^-^ disti : et mirabilius reformasti : da nobis per huius aque et
vini mysterium : eius diuinitatis esse consortes qui huma-
/nitatis nostre fieri dignatus est particeps ihesus [fo. a. \\b.
christus filius tuus dominus noster . Qui tecum viuit et
reg[nat].

Quando offert calicem super altare dicit Orationem.
/^Fferimus tibi domine calicem salutaris : tuam deprecantes
^-^ clemenciam : vt in conspectu diuine maiestatis tue : pro
nostra et pro totius mundi salute : cum odore suauitatis ascendat ,
^. Amen

192 APPENDIX TO INDUTUS PLAN ETA.

Deinde dicit.

TN spiritu humilitatis : et in animo contrito : suscipiamur
-*■ domine a te : et sic fiat sacrificium nostrum : in conspectu tuo
hodie vt placeat tibi domine deus.

C Seqiiitur oratio : super hostiam et calicein cum signo cruets.

UEni sanctificator omnipotens eterne deus bene>J<dic hoc
sacrificium : tuo sancto nomini preparatum.

C Cum ponit incensum in thuribulum.

PEr intercessionem : beati michaelis archanoreli stantis a
dextris altaris incensi et omnium electorum suorum :
incensum istud : dignetur dominus bene>J<dicere : et in odorem
suauitatis accipere . Per christum.

f[ Ctim incensat alt are dicit.
TNcensum istud a te bene^dictum ^ ascendat ad te domine
-*- ^ et descendat super nos misericordia tua.

fl Cum incensat altare dicit.

DIrigatur domine oratio mea : sicut incensum in conspectu
tuo . Eleuatio manuum mearum : sacrificium vespertinum
Pone domine custodiam ori meo : et hostium circunstantie labijs
meis . Ut non declinet cor meum in verbum malum : ad
excusandas excusationes in peccatis.

Quando reddit thuribulum diacono dicat.

AScendat dominus in nobis ignem sui amoris : et flammam
eterne charitatis Amen.

C Lauet deinde inanus dicens.

LAuabo inter innocentes manus meas : et circundabo altare
tuamt domine . Ut audiam vocem laudis tue : et enarrem
vniuersa mirabilia tua Domine dilexi decorem domus tue : et
locum habitationis glorie tue . Gloria patri.

Tunc inclinat se ante altare et dicit Jianc orationem.

Oratio :

SUscipe sancta trinitas : banc oblationem quam tibi offerimus
ob memoriam passionis resurrectionis et ascensionis ihesu
christi domini nostri : et in honore beate marie semper virginis
et beati iohannis baptiste : et sanctorum apostolorum petri et
pauli istorum : et omnium sanctorum : vt illis proficiat ad
honorem : nobis autem ad salutem : et illi pro nobis intercedere
dignentur in celis : quorum memoriam facimus in terris . Per
eundem christum.

APPENDIX TO INDUTUS PLANET A.

193

Erigens se deoscidatur altare et vertit se ad populum dicens.
/^Rate fratres vt meum ac vestrum sacrificium : acceptabile
^^ fiat apud deum : patrem omnipotentem.

Circunstantes vero respondent sub sileiitio.
OUscipiat dominus sacrificium de manibus tuis:ad laudem et
*^ gloriam nominis sui : ad vtilitatem quoque nostram : totius
que ecclesie sancte.

V. Domine exaudi orationem meam.

-^. Et clamor meus . etc.

Oremus.

Deinde legatur seer eta : cuius finis est initiicm prefationis.

[Finis Missalis.]

T.M.

EXTRACTS

FROM

LUD. CICONIOLANUS'

DIRECTORIUM DIVINORUM

OFFICIORUM

ROME, 1539.

O 2

/Directollrium Diuinorum || Officiorum iuxta [fo. >I< i.
Romany Cu||n? ritum , per Ludouicum || Ciconiolanum regularis
ob||seruanti^ , prouinci^ Cam||pani^ ^ditum . Et per do||minum
Paulum Ter||tium Pontificem ma||ximum approbatum .|| omnibus
peru||tile , et neces||sarium .|| In quo continentur ea , qu^ se||quens
pagell? facies indicat.||

DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIORUM. 197

/C In nojnine domini nostri lesu Chris ti. [fo. ^ i.^.

TTOc in libello partibus absumpto duabus est diuinorum
-■- ^ officiorum secundum Ro. curi? consuetudinem perpetuus
ordo . In quarum prima quaedam clarae recitantur regulae ad
inueniendum Pascha cum ceteris mobilibus festis , Aureum
numerum , Literam dominicalem , cum dominicalibus , ferialibus,
festiuisque rubricis , differentiis , locationibus suis per tabulas, et
menses dispositis. In secunda , quae pars festiua nuncupatur :
habes speciales , et generales rubricas de Sanctis rite ordinatas.
In qua etiam multa continentur, videlicet. De missarum cele-
bratione . De festis duplicibus , et obseruandis , et de reliquis .
De vigiliis , et aliis diebus ieiunandis , De residuis , et festis
relictis . De coloribus sacrorum indumentorum . De officio
defunctorum , quoties , et quo tempore a fratribus minoribus
specialiter dici solet . De cursu Lun^ . De epacta . De indic-
tione . De quibusdam annotationibus dictiones corruptas con-
tinentibus , cum symbolo Athanasii in haeroico carmine aedito :
aliisque ad Redemptorem nostrum carminibus : vt suis in locis
cuncta patebunt.

/Pavlvs Papa . iii. [fo. ^ ii.

T^Ilecte fili salutem ,et apostolicam benedictionem . Cum sicut
^-^ nobis exponi fecisti . Tu ad Dei laudem , et communem per-
sonarum ecclesiasticarum officium diuinum recitantium vtili-
tatem quoddam opusculum Directorium diuinorum officiorum a
te appellatum composueris , aedereque et imprimi facere intendas .
Cupiasque lucrum , si quod inde perceptum fuerit , cum Jicentia
nostra in pauperum vsus erogare . Nos pium tuum laborem, ac
propositum apostolico fauore dignum censentes , teque speciali
gratia prosequi volentes, tuisque precibus nobis super hoc
humiliter porrectis inclinati . Tibi, vt tui superioris licentia in his
obtenta, dictum Opusculum ^dere,atque imprimi . Impressum-
que vendi , ac lucrum si quod inde fuerit perceptum , in dictos
pauperum vsus conuerti , et erogari facere libere , et licite valeas
concedimus . Necnon quibusuis vbique existentibus tam Biblio-
polis, et librorum Im.pressoribus quam aliis personis, sub excom-
municationis latae sententiae . In terris vero nostris mediate , vel
/immediate subiectis etiam Vigintiquinque aureorum, [fo. ►!< n.b.
ac amissionis Librorum poena ipso facto, si contrauenerint , incur-
renda , inhibemus , ne ad Sex annos a data praesentium compu-
tandos sine tuo expresso consensu dictum Opusculum imprimere,

198 DIRECTORIUM DIVJNORUM OFFICIORUM.

aut imprimi facere , aut venale proponere , vel habere audeant .
mandantes vniuersis Archiepiscopis , et Episcopis , eorumque
generalibus in spiritualibus Vicariis , ac in Terris nostris etiam
illarum Gubernatoribus , et Locatenentibus : vt praesentes literas
quarum transumptis manu scriptis , et impressis personae in
dignitate constitutae , Sic^illo , et Notarii publici subscriptione
munitis plenam fidem haberi decernimus , sine mora , ad omnem
tuam requisitionem exequantur . Contrariis non obstantibus
quibuscunque . Datum Romae apud sanctum Petrum sub Annulo
Fiscatoris . Die .XIX. Octobris. M.D.XXXVIII. Pontificatus
nostri Anno Quarto.

Blosius.

DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIORUM. 199

/* * * [fo. 36.

f[ De Credo.

/^^Redo in vnum deum dicitur in onanibus diebus dominicis
^^ totius anni , etiam si de aliquo festo missa dicatur, de quo
alias Credo non esset dicendum . Nee omittitur in illis dominicis ,
de quibus non fit commemoratio.

In natiuitate domini et per totam octauam.

In octaua sancti Stephani, quia est intra octauam sancti
loannis.

In octaua sancti loannis Euangelist^.

In Epiphania domini et per totam octauam.

In Conuersione sancti Pauli.

In omnibus festis sancte Marie virginis et per eius octauas.

In Cathedra sancti Petri,

/In feria quinta in c^na domini. [fo. 36.^.

In resurrectione domini et per eius octauam.

In festo Ascensionis domini et per totam octauam.

In festo Pentecostes et per totam octauam.

In festo Corporis domini et per totam octauam.

In festo sancti loannis ante portam latinam.

In festo apostolorum Petri et Pauli et per octauam.

In festo sancti Petri ad vincula.

In festo transfigurationis Domini.

In octaua sancti Laurentij quia venit intra octauam virginis.

In festiuitatibus sanct? Crucis.

In festo omnium sanctorum et per octauam.

In festis omnium apostolorum, Angelorum, Euangelistarum,
Quatuor doctorum. Et sancti Barnab?.

In omnibus consecrationibus ecclesi^ altarium et episcoporum.

In festo alicuius sancti, vel sanct^, in cuius nomine dedicata
est ecclesia . Vbi notare velis pro ecclesia non intelligi debere
sacellum, seu capellam, qu? est pars totius corporis ecclesi?, sed
totam ecclesiam.

Fratres minores et alij religiosi possunt illud / dicere in [fo. 37.
omnibus solennitatibus sui ordinis.

C De coloribus qiiibus in sacris vestibus vtimur.
f[ De Colore albo.

A Lbo colore vtimur in vesperis vigilie natiuitatis domini vsque
-^~^ ad octauam epiphani^ inclusiue, exceptis festis martyrum,
que interueniunt

C Feria quinta in cena Domini.

200 DIRECTORIUM DIVINORUM OFFTCIORUM.

C Sabbato sancto in officio miss?, et ab illo die vsque ad
octauam Ascensionis domini inclusiue, quandocunque agitur
officium de tempore, prater dies rogationum et prater missam
que dicitur in die sancti Marci de officio Letani?.

fl In omnibus festis glorios? virginis Marie, et eius octauis.

C In festo sanct? Trinitatis.

C In festo omnium sanctorum.

C In festis angelorum.

f[ In festo natiuitatis sancti loannis Baptist?.

C In principali festo sancti loannis euangelist?.

C In Conuersione sancti Pauli.

In Cathedra sancti Petri.

C In festis omnium confessorum, et omnium sanctorum qui
martyres non sunt.

f[ In crismando.

In dedicationibus ecclesiarum.

C Item per octauas festorum pr^dictorum, quando de octauis
agitur.

C Adde transfigurationem Saluatoris. Et/ vincula [fo. n.b.
sancti Petri.

C De colore riibeo.

TD Vbeo colore vtimur a vigilia Pentecostes in missa vsque ad
-■-^ sabbatum post festum ipsum inclusiue.

In festis sanct? Crucis.

In festo decollationis sancti loannis Bap[tiste].

In festo omnium apostolorum euangelistarum, prater princi-
pale festum sancti loannis euangelist? . Et prater festum conuer-
sionis sancti Pauli , et cathedra Petri.

In festis omnium sanctorum et sanctarum martyrum prenter t
festum sanctorum Innocentum quando extra dominicam venit .
Tunc enim violaceo vtimur. Et quando venit in dominica vtimur
rubeo , et in octaua quacunque die venerit, rubeo colore vtimur .
Eodem rubeo colore vtendum est per octauas pr?dictorum
festorum, quando de ipsis octauis agitur.

Et in degradatione cuiuscunque ordinis.

fl De colore viridi.

T riridi colore vtimur inter octauam epiphani? et septua-

^ gesimam. Et inter festum Pentecostes et Aduentum ,

/quando dominicale officium agitur. [fo. 38.

C De colore nigro vel violaceo quos pro vno aliqui reputant.

"\T Igro aut violaceo colore vtimur a prima dominica aduentus
•^ ^ vsque ad missam in vigilia natiuitatis domini inclusiue.

DIRECTORIUM D I VI NO RUM OFFICIORUM. 201

Et a septuagesima vsque ad officium miss? in vigilia resurrec-
tionis exclusiue , quandocunque in pr^dictis temporibus officium
de tempore agitur , excepta quinta feria in c^na domini , in qua
albo colore vtimur et feria sexta in parasceue,in qua vtimur
nigro.

Et intelligendum est quod Sabbato sancto in toto officio quod
agitur ante missam vtendum est nigro, vel violaceo colore
excepto quod diaconus qui cantat benedictionem cerei, indutus
esse debet dalmatica alba. Sed benedictionecerei cantata diaconus
ipse amota dalmatica alba, assumit aliam nigri vel violacei
colons et tenet eam vsque ad officium miss?.

Item in quatuor temporibus.

In vigilijs sanctorum , quando dicitur missa de vigilia.

In diebus rogationum . Et in missa qu? dicitur in die sancti
Marci de officio L?tani?.

/In festo sanctorum Innocentum quando extra do- [fo. 38.^.
minicam occurrit.

In purificatione virginis Marie in receptione candelarum et in
processione.

In processione in die palmarum.

Item in missis defunctorum.

H?c habentur in pontificali.

H?c supradicta de coloribus sumpta sunt ex pontificali libro.
Sed alij addunt colorem croceum.

f[ De colore croceo.

CRoceo colore vtimur in festiuitatibus confessorum non ponti-
ficum.

* # *

/f[ De celebratione inissariim, [fo. %0.b.

/^Pere pretium quoque esse duxi , qu?dam qu? mihi necessaria
^^ visa fuerunt, succincte de altissimo sacrificio, seu missarum
solemnijs in medium afferre . Non enim cuncta amplectendi
incessit cupido, ne nimis in longum protenderetur opus . Et
quoniam de inclinationibus profundis , et mediocribus , de oscula-
tionibus , manuum iunctionibus , c?terisque rite ordinatis in miss?
ordinario diffuse repcritur , hie ilia inserere non opus fuit , sed
aliqua non ibi tacta ad communem cunctorum profectum orthox-
orum^ conscribere conatus sum , qu? cum omittuntur , vel secus
fiunt.quam fieri debeant,non in minimam ducunt admira-

^ orthodoxorum : corrected tJms amongst the lists of errata printed at the end of the
book.

202 DIRECTORIUM D I VI NO RUM OFFICIORVM.

tionem eos , qui in hac re sedulo exercentur . Noli ergo h?c
nostra post terga dare , sed obsecro , vt ilia s^pius perlegere velis.
Nam quantum in eis proficies , non p^nitebit

/f[ De loco celebrationis. [fo. 8i.

CElebrandum est in locis Deo dicatis . scilicet in ecclesijs , aut
ex causa vrgente, videlicet quando aliqua persona non
potest ad ecclesiam conuenire . Tunc domi in loco honesto cum
altari viatico seu portatili celebrari potest . Sunt tamen nonnulli
parum deum timentes , aut spe lucri , aut aliqua irrationabili
causa, qui in meretricum cubiculis celebrare non erubescunt .
Ouantam ex hoc penam merentur , cum ipsam luent , iudicare
atque cognoscere poterunt.

C De Altari.

OLim quibusdam vertebatur in dubium an occidentem versus ,
altare collocari posset. Quibus breuiter respondetur , quod
apud maiores nostros , cum altare in occidente collocatum esset ,
seu occidentalem plagam versus collocari contigisset , sacerdos a
posteriori parte altaris collocatus , versa facie ad populum sacri-
ficium , seu missam celebrabat . Hodie vero cum aliter a summis
Pontificibus constitutum sit , vsusque vniuersalis ecclesi? sic se
habeat , vt sacerdos ad populum versis celebret tergis , nee iure
sit cautum , vt ne occidentem versus altare fabricetur . Relin-
quitur ergo , vt in nostro sit arbitrio , quamcunque orbis partem
/versus altare ipsum coUocare . In quo celebrari non [fo. 82.>^.
potest, nisi per alicuius orthodoxi episcopi manus consecratum
existat aut super tabulam per eundem consecratam , seu altare
portatile.

C De Altari viatico seu portatili.

ALtare paruum , seu portatile collocari debet super altare
lapideum non consecratum , aut ligneum,eo modo quo
locatum est ac positum altare magnum, ita quod longitudo
altaris parui correspondeat longitudini altaris magni , et latitudo
vnius latitudini alterius . Quod sic probari potest . Pr^ceptum
est in missarum ordinario ,quod in signationibus primo ducatur
manus super hostiam , secundo super vtrumque , scilicet super
hostiam et calicem. Ex quibus duobus manus ductibus consti-
tuitur et conficitur salutifer^ crucis signum . Quod fit quando
hostia a calicis latere collocatur . Sed si hostia inter calicem et
sacerdotem collocaretur , neque ex primo , neque ex secundo

DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIO RUM. 203

manus ductu conficeretur crucis signum , nee secundus manus
ductus fieri potest super vtrumque, scilicet super hostiam at
calicem . Recte ergo collocant ca religiosi illi,qui secundum
longitudinem altaris a latere vnius , collocant alterum , hoc est a
latere dextro calicis, quod est versus sinistrum cornu altaris ,
ponunt hostiam , vt signationes ab ecclesia institutas/ [fo. 82.
recte facere valeant.

C De Linteis altaris.

A Ltare , super quo celebrandum est , coopertum esse debet , ^
-^*- tribus linteis , saltem vno , quando tria haberi non possunt
super quibus corporalia extenduntur . Sunt tamen aliqui qui
sub corporali extendunt pallam , qu? non necessario requiritur.
Sed qui sine corporali et linteis celebraret, mortali culpa pec-
caret.

fl De sacris indumentis.

C Acerdos absque sacris indumentis sine graui . id est mortali
*^ culpa celebrare , et sacrificium offerre non potest . Sacra
indumenta h^c sunt . Amictus , alba , manipulus , stola . planeta ,
seu casula . Sed qui ex obliuione manipulum et stolam omitteret,
mortaliter non peccaret.

C De Stola et manipulo.

CTola a sacerdote missam celebrante tenetur in vtroque
*^ humero . A diacono vero in sinistro . Manipulus semper in
manu sinistra.

C De Calciamentis.

CAlciamenta licet in veteri testamento in esu paschalis agni
teneri preciperentur in nouo tamen, cum pr^cepta non
reperiantur, /si quis sine ipsis celebraret quando ea [fc. 82.^.
habere non posset, non peccaret.

fl De Corporalibus.

/^^Orporalia debent esse linea,nec ex serico laborata , sed
^^^ simplicia , et ab episcopo , aut ab authoritatem habentibus ,
benedicta , pura et munda . Et veh illis sacerdotibus tenentibus
ea ita immunda , vt cauponariorum mapp? candidiores ap- {,
pareant.

204 DIRECTOKIUM D I VINO RUM OFFICIO RUM.

C De Igne altaris.

TTOc excellentissimum Sacrificium non sine luminaribus
-*- -*■ ofiferri debet , vt habetur de celebr . mis . c . vltimo . Et licet
non sit iure cautum , vt ignis , quo in altari in sacrificio vtimur ,
non sit in alia materia accensus pr^terquam in c^ra munda , et
optima , tamen si temporales domini c^reis vtuntur in suis men-
sis , quanto magis in mensa regis regum , et domini dominantium
illis vti debemus.

fl De Sacerdote sacrificium obiaturo.

SAcerdos ad altissimum sacramentum pr^paratus cum omnium
qua potest deuotione sacris induatur indumentis , et accedens
ad altare , deposito super illud calice , alijsque pr^paratis vt
decet,atque expedit , procumbit in medio ante altare , et mente
ad deum eleuata dicat ^

Domine exaudi orationem meam,

/et clamor meus ad te veniat. [fo. 83.

Deus qui nobis sub sacramento mirabili passionis tu? me-
moriam reliquisti , etc. vsque in finem.

Postea crucis signo munitus surgit incipitque.

y Introibo ad altare dei.

I^ Ad deum qui l^tificat iuuentutem meam.

Deinceps sacerdos inchoat psalmum ludica me deus
quem alternatim cum ministro vel ministris totum dicat . Et in
fine dicitur Gloria patri et filio, etc. etiam in missis pro
defunctis . facitque confessionem , qua facta accedat ad dextrum
cornu altaris , ibique absolut?^ introitum miss? incipiat.

f[ De Introitii misse.

O Acerdos stans ad dextrum cornu altaris legit introitum cum
*^ Gloria pa t r i , vel sine , vt tempus expostulat , et in mis-
sali continetur. Et repetitur sine Gloria patri. Quo dicto
immediate in qualibet missa sequitur Kyrie eleyson^quod
nonies alternatim cum ministro vel ministris dicitur hoc modo .
videlicet.

Sacerdos Kyrie eleison. Minister Kyrieleyson. Sac, Kyrie
eleyson. Mini. Christe eleison. Sac. Christe eleyson, Mini.
Christe eleison. Sac. Kyrie eleyson. Mini. Kyrie eleison
Sacerdos. Kyrie eleison.

^ vbi legitur absolute introitum missoe : illud absolute sine diphthong© scribatur :
amongst errata at end.

'^ Item scribe Kyrie eleison : hoec secunda dictio per , i , scribitur . Et licet apud
groecos sit ilia ]itera,quoe uocatur iia : per iota tamen scribitur, sicut in paraclitus :
amongst errata at end.

DIRECTORIUM D I VINO RUM OFFICIORUM. 205

Introitus in medio ecclesi? non dicitur nisi vbi assig-
natur.

\De Introitu pro defunctis. [fo. 83.^.

IN introitu miss^ pro defunctis tarn si celebratur pro vno >
quam pro pluribus , melius est dicere Requiem ^ternam.
dona e i s quam e i . Oratio vero sit singularis , si pro vno cele-
bratur . Cetera mutari non debent.

f[ Progressio.

FInito Kyrie eleison sacerdos dicit Gloria in ex-
cel s i s d e o , si est dicendum , et osculato altari scilicet in
medio vertit se ad populum , dicens ,Dominus vobiscum. Et
eodem modo vertens se ad librum dicit orationem primam , qua
terminata si plures sunt dicend? , dicat eas sine terminatione ,
sed vltima terminari debet.

f[ De Gloria in excelsis deo.

GLoria in excelsis deo dici debet in missis , de quibus.
dict^ sunt niatutin? , in quibus Te deum laudamus
dicitur . Et in die iouis sancta . In missis l^taniarum non dicitur,
nisi de feria factum esset , quia in illis feriis Te deum lauda-
mus dicitur . In missis autem peculiaribus seu votiuis de iure
non dicitur , vt habetur in c. consilium de cele . mis . sed ex con-
suetudine et deuotione huic iuri derogatum est. Potest ergo-
dici in omnibus missis votiuis , in quibus in proprio die T e
deum laudamus dici conuenit , et hoc secundum celebrantis ,.
aut celebrari facientis deuotionem . Sicut facimus in missis
de /beata virgine , in quibus nunquam Gloria in [fo. 84.
excelsis relinquitur , nisi in vigilia assumptionis eius . Ita
quoque agendum esse omnibus suadeo in missis de domina
scilicet de natiuitate , Epiphania , resurrectione , ascensione pen-
thecoste , trinitate et de spiritu sancto , quoniam si in virgine et
aliis Sanctis ex deuotione dicitur, quanto magis deuotionem ad
eum qui fecit sanctos habere debemus 1 Excipe missas de
cruce , et de vulneribus , in quibus dici non conuenit . Sunt
tamen aliqui qui quando est aliquod festum duplex in quadra-
gesima , celebrant missam de feria cum commemoratione festi ,
et dicunt Gloria in excelsis, et Credo. Etsi huiusmodi
festum occurrit in aliqua dominica , in qua non potest dici
Gloria in excelsis nee potest fieri de festo , ipsi faciunt
commemorationem de festo et dicunt Gloria, quod nulla
modo fieri licet.

2o6 DJRECTORIUAf DIVINORUM OFFICIORUM.

C De Orationibus.

ORationum numerus vltra septenarium esse non debet . Conetur
sacerdos ne orationes multiplicet . Nam tedio auditores
afficit , et altissimus non verba sed corda attendit , atque exaudit .
In festis duplicibus , et eorum octauis vna tantum oratio in missa
conuentuali dicitur nisi quam^ plures essent dicend^ , qu? vitari
non possunt . Et si fuerit dominica , de qua fit commemoratio
du? orationes dicuntur . In aliis festis tres tantum sufficiunt
/In missis vero peculiaribus et priuatis solet vna dici , [fo. ^^.b.
aut tres . Qui vero plures addere volet , septenarium numerum
non excedat , potius paucioribus sit contentus . Namque non in
verbis , sed in mentis affectu deprecatio iusti consistit . Et si
contingat in missis festiuis vel peculiaribus , seu votiuis , vt pro
defunctis memoria fiat , ilia oratio interponatur, ne fit vltima .
Omnis oratio qu? dirigitur ad patrem terminari debet per
dominum nostrum. Si vero ad filium , terminatur Q u i
viuis et regnas etc . Et si in oratione directa ad patrem
facta est mentio de filio , concludi debet per eundem domi-
num nostrum, vel qui tecum viuit etc . Et si facta
fuerit mentio de spiritusancto terminetur in vnitate eius-
dem spirituisancti^ etc . In prima et secunda oratione
dicitur o r e m u s , in alijs non dicitur . Postremo nota , quod
eodem ordine dici debent orationes in missa. sicut dicuntur in
officio.

fl De Epistola et Euangelio Doctorum^

EPistola . scilicet Testificor,et Euangelium V o s e s t i s
sal t e r r ^ , similiter et antiphona O doctor, que dicuntur
in doctoribus intelligitur dici debere in quatuor tantum precipuis
doctoribus scilicet Gregorio , Augustino , Ambrosio , et Hier-
onymo . Fratres vero minores ex priuilegio a / sede [fo. 85.
apostolica sibi concesso dicunt ilia in sancto Bonauentura et per
octauam eius.

C De Haleluiah.

HA 1 e 1 u i a h secundum rubricam , et antiquam constitu-
y tionem ab ecclesia ordinatam non dicitur in versu gradualis

per totum annum , nisi semel^ et bis in tempore pascali . Hanc
autem consuetudinem , qu? inoleuit ,vt ter dicatur, et in tempore
paschali quater , ego abusum et corruptelam appellarem , nisi
quia ex se res mala non est . Dicant ergo alij vt velint , ergo*

^ quando : amongst errata at end.

'^ spiritus sancti : amongst ej-rata at end,

' nisi semel . hie facias punctum : amongst errata at end.

* ego : amongst errata at end

DIRECTORIUM D I VINO RUM OFFICIORUM. 237

vero ecclesi? , ac maiorum statuta seruabo . Quando autem did
aut omitti debet , habes rubricam in missali positam in quatuor
temporibus mensis Septembris . Vbi aduertas quod quando
historic Iudith,et Hester ponuntur in ferijs , in missa dicitur
h a 1 e 1 u i a h , quia non prohibetur , et missa est de dominica.

C De Benedictione.

ANte Euangelij inchoationem stet sacerdos in medio altari
iunctis manibus parum inclinatus summissa voce dicens,
Munda cor meum etc.

f[ De Credo,

IVT On in omnibus missis ita facile dicendum est C r e d o , vt
^ ^ nostra tempestate nonnulli faciunt sacerdotes , Qui si ab eis
/postularetur , vt in missis defunctorum C red o dicer- [fo. 85.^.
ent , contra omne ius , ac Ecclesi^ institutum illud dicere non
erubescerent . Quam iniquum sit vt ad cuiuslibet rustici , ac vetul^
petitionem quasdam missas cum gloria in excelsiset pluribus
euangelijs , et Credo aliqui dicant , alijs iudicandum relinquo .
Non enim pr^cibus^ , nee lucro , quamuis maximo aliquis flecti
deberet , vt a recta semita declinare vellet . In quibus ergo diebus
ac solennitatibus dicendum sit , dictum est in loco suo . Qu^re
ibi.2

C De Oblatione,

O Vscipiens sacerdos patenam cum hostia , ac vtraque manu
*^ illam tenens dicit .Suscipe sanct? pater etc. et collo-
cat hostiam ad dextrum latus calicis . Et si plures habet hostias
consecrandas , collocet eas iuxta illam super corporale . Si vero
hostiarum copia , seu multitudo tanta fuerit , vt super patenam
contineri non possit , collocentur prius a sacerdote vel a ministris
super corporale in loco predicto , quia non necessario requiritur ,
vt in manibus sacerdotis habeantur tam in oblatione , quam in
consecratione . Sufificit enim quod sacerdos coram se habeat
hostias offerendas , et consecrandas , vt inferius dicetur .^Postea
sacerdos offert calicem cum vino et parum aqu? dicens O fferi-
mus tibi domineetc.Et coUocat ilium ad sinistrum hosti? ,
cooperiendo ipsum corporali paruo , et acce/dit ad [fo. 86.
manuum lotionem quas abluendo dicere debet .Lauabo inter

^ Non enim precibus ; precor et preces sine diphlhongo scribuntur , quia primam
corripiunt : amongst errata at end.
^ See above, p, 199, De Credo.
^ See below, p. 209, De consecratione.

2o8 DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIORUM.

innocentesmanus meas vsque ad finem psalmi cum
gloria patri etc.

C De aqu^ quantitate.

A Qua , qu? vino miscenda est , modica esse debet , ne vinurm a
-^"^ sua specie distrahatur propter nimiam aqu^ quantitatem ,
sed propter sui modicitatem in vinum transeat , et totum in
christi sanguinem conuertatur . Et tanto minus aqu^ apponen-
dum est , quanto vinum debilius fuerit . Secundum Alexandrum
de ales vna gutta aqu^ sufficit . Ideo cautius est ponere aquam
super patene marginem , et postea in calicem eam infundere . Et
hoc duplici ratione , tum quia non tota aqua ampull^ cruce sig-
nanda est , sed ilia modica infundenda , tum etiam quia ex
ampulla maior aqu? quantitas labi , atque effundi solet.

C De Pr^fationibus.

PR^fationes proprie consuet? et approbate dicend^ sunt non
solum in propriis diebus festiuitatum , sed etiam in missis
peculiaribus seu votiuis earundem . Et aduertas in missis com-
memorationum hoc est extra diem suum atque octauas , ne dicas
h o d i e vel hodierna die, sed his dimissis vlterius pro-
cedas . Et in prefatione quando de conceptione celebras dicas .
Et te in c om m e m or a t i on e conceptionis beat?
M a ri ?. Similiter in commemoratione annunciationis assump-
tionis , natiuitatis , vel presentationis . Eodem modo / [fo. Z6.b.
agendum est in orationibus , in quibus dimittere velis h o d i e ,
vel h o d i e r n a d i e . Et in oratione beati loannis dicas , D e u s
qui diemhonorabilem,ne dicas pr^sentem . Sed in
primo die et in eius octaua nihil dimittas.

f[ De Memento.

HOc in loco sacerdotis arbitrio relinquitur , qu? tacite expri-
mere , vel meditari velit , commendando omnes pro quibus
orare tenetur . Potest tamen hoc modo orare , Prius iunctis
manibus iuxta faciem eleuata ad deum mente dicat.

Memento domine famulorum famularumque tuarum , mei
peccatoris , cui tantam gratiam concedere digneris , vt assidue
tu? maiestati placeam , illius pro quo , vel qua hoc sacrificium
specialiter offero , amicorum , propinquorum , benefactorum , om-
niumque fidelium tuorum , meis indignis orationibus commenda-
torum , quos numero et virtutibus augere digneris.

Et si breuior esse cupit , postquam dixerit hoc sacri-
ficium specialiter offero, addat , dicens omniumque
pro quibus orare teneor.

DIKECTORIUM DI VINO RUM OFFICIORUM. 209

f[ De Consecratione.

VOlens sacerdos sanctissimum atquamf altissimum conficere
sacramentum , accipit hostiam in manus suas , et si plures
ho/stias consecrare decernit , vnam tantum in manibus [fo. ^y.
habeat . reliqu^ sint super corporale , vt dictum est . Et cum
intentione diuinum conficiendi sacramentum , ac omnes hostias ,
quas coram se habeat consecrandi proferat consecrationis verba ,
et nihil dubitet omnes esse consecratas . Etiam si eas numer-
auerit , quod intentionem habeat consecrandi omnes coram se
positas , siue sint plures , siue pauciores, quam esse crederet . De
hoc vide doctores , pr^sertim Ricardum in quarto sen . distinc-
tione octaua , articulo tertio , qu^stione prima dicentem . Quod si
sacerdos omitteret omnia alia , qu? sunt in canone , et in missa ,
et diceret tantum ista verba hoc est corpus meum, super
materiam debitam , et eum^ intentione debita , vere consecraret ,
tamen omittendo alia grauiter peccaret tanquam contemptor
ecclesi^ ordinationis , et reuerenti? sacramenti . Ergo ad confici-
endum sacramentum quatuor necessario requiruntur . Primum
quod sit sacerdos legitime ordinatus . Nam non sacerdos si mille
annos consecrationis verba proferret , nunquam consecraret .
Secundum quod requiritur , est materia debita , scilicet panis
triticeus et vinum de vite . Tertium est debita forma verborum ,
videlicet super panem ,Hoc est enim corpus meum,et
super vinum ,Hic est enim calix/sanguinis [fo. '^j.b.
m e i etc. vsque ad h^cquotienscunque. Quartum est
intentio consecrantis , qua illud sacramentum efficere velit secun-
dum domini et saluatoris nostri , et ecclesi^ su^ sanct^ institu-
tionem.

f[ Notandum.

ET nota quod post consecrationem hostie aliqui sacerdotes
adorant dominum dicentes , A d o r a m u s t e c h r i s t e , vel
alia secundum suam deuotionem . Sunt tamen nonnulli , qui
hoc improbant tenentes nullum verbum posse interponi inter
consecrationem hosti^ et vini , atque affirmant quod si sacerdos
aliquid dixerit, impeditur a consecratione sanguinis ac per con-
sequens non consecrat . Quod falsum omnino esse censetur .
Nam licet aliquid verborum exprimat,non tamen propter hoc
potestatem consecrandi amittit . Quotienscunque enim iila
quatuor pr^dicta in consecratione concurrunt, semper sequitur
effectus . Consulo tamen omnibus celebrantibus , vt in tota missa
nihil expressa voce addant . Est enim omnium doctorum opinio
nihil in missa addi , vel minui posse . Si quid autem ex deuo-

^ cum : amongst errata at end.
T.M. P

210 DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIORUM.

tione addere velint , potius corde , quam ore exprimant , vt sanc-
torum patrum in tanto sacrificio instituta seruentur . Ego autem
quodam non paruo tempore in calicis eleuatione intelligibili
voce dicere solebam , ,

Adoramus te domine iesu christe, et bene/dicimus tibi : [fo. ZZ
quia per crucem tuam redemisti mundum.

Hoc pro doctrina astantium sic proferebam , vt non tantum
Christi sanguinem in calice esse crederent , sed etiam corpus
viuens cum sanguine in eius venis existente . Christus enim , qui
verus deuSjCt homo est, sub vtraque specie , Hoc est sub
apparentia , et accidentibus panis et vini latitans , totus in hostia
et totus est in calice , in quo nemo ambigere debet . Sed dein-
ceps conscienti? stimulo correptus , ac impulsus , h^c dicere
omisi , ne aliis dicendi , et addendi occasionem pr^berem . Nam
multi multa expressa voce addunt , que tutius foret medicari,^
quam voce exprimere.

C De Signationibus,

OMmnest signationes , et actus deuoteet grauiter fieri debent y
pr^sertim quando cum hostia fiunt . Sunt aHqui sacerdotes,
qui hostiam consecratam accipientes faciendo cum ea signa-
tiones tam super calicem quam extra voluunt illam nee horsum ,
nee illorsum^ , ipsam deorsum tenentes . Quantum hoc turpe sit ,.
exprimi non potest . Alii nimium eam leuantes faciendo signa
in aere longe a calice , non attendentes sanctorum pontificum
instituta pr^cipientium , vt sacerdos cum hostia / faciat [fo. ZZb..
cruces super calicem a labio in labium , et alias inter se et calicem
iuxta labium calicis et non prope pedem . Debet ergo sacerdos
tenere hostiam sursum duobus digitis scilicet pollice et indice,
mouendo manuum,^ et non digitos per se , et eo modo facere
signationes , ita quod ad motum manus moueantur digiti ten-
endo faciem hosti^ versus se ipsum non voluendo illam ini
latera . Facto autem vltimo crucis signo inter ipsum sacer-
dotem , et calicem , debet recta et breuiori via super calicem
hostiam ferre , nee circuire calicem , et a tergo (vt ita dicam)
eam super calicem inducere , quia huiusmodi regiratio turpis et
periculosa existit.

tl De secundo Memento.

IN secundo memento quo ad mentem et manus , vt superius
expressum est se habeat sacerdos , dicens secreto

^ meditari : amongst errata at end.

'■^ nunc horsum , nunc illorsum : amongst errata at end.

' manum : amongst errata at end.

DIRECTORIUM D I VINO RUM OFFICIORUM. 21 r

Memento etiam domine famulorum famularumque tuarum
illius vel illorum , vel illarum , pro quo , vel qua yjeKquibus speci-
aliter orare teneor , parentum , propinquoruiTr,'amicorum , bene-
factorum , et omnium fidelium defunctorum , quibus ^ternam
requiem donare digneris , Qui nos pr^cesserunt , etc .

C De Embolisnio.

/"T^Icta oratione dominica sacerdos summissa voce res- [fo. 89
'^ pondeat ministro dicens.

Amen . Libera nos qu^sumus domine ab omnibus malis.

Et dicendo,

Et intercedente beata dei genitrice Maria,

iunctis manibus mediocriter inclinatus prosequendo dictam
orationem sumat patenam , qua signet se crucis signo a fronte
ad pectus prope cingulum et a sinistra ad dextram partem . Et
non opus est tangere oculum dextrum et sinistrum patena
quando nominat petrum et paulum , vt multi faciunt.

C De ante coinunione.\

PActa fractione hosti? , vt in ordinario continetur sacerdos
-■- inclinatus dicit

Domine iesu christe fili dei viui^ etc.

Quam orationem dimittere non debet etiam in missis pro
defunctis . Qua finita si danda est pax sacerdos osculatur altare ,
et dans pacem ministro dicit. Pax tecum. Deinde prose-
quatur alias sequentes orationes sine o r e m u s . Et in ilia ora-
tione tertia scilicet Perceptio corporis tui, dicat quod
ego indignus sumere presumo.non quam ego,vtin
multis codicibus legitur , nam non recte dicitur.

tC De Sacramenti sumptione.

D Deinde f sacerdos accipiens manu sinistra patenam cum
corpore Christi in/clinatus super sinistro genu [fo. 89./;,
omni cordis humilitate ac deuotione dicat,

Panem celestem accipiam et nomen domini inuocabo.

Et percutiens pectus suum ter dicat. ,

Domine non sum dignus.

Postea submissa voce , vel potius mente postulet ab eo, dicens,

Domine Iesu christe da mihi et omnibus fidelibus tuis
gratiam , vt sicut te velatum videmus , te reuelatum videre , et in
sternum cum omnibus electis tuis laudare mereamur . Qui viuis
etc.

^ scribe , Domine Iesu Christe qui dixisti : amongst errata at end.

P 2

212 DIKECTORIUM D I VINO RUM OFFICIORUM.

C Nota7tduni.

A Duertat quoque sacerdos dum sacram communionem soils
^^^ monialibus porrigit , vt dicat eis,

Domine non sum digna vt intres sub tectum meum,

•quia nonnulli ignari diccre solent ,

Domine non sum dignus

•quod non conuenit mulieribus.

fl De defectu accidente.

SI sacerdos cum sumpserit sanguinem , gustauerit aquam ,
quam loco vini posuit , et non aduerterit , nisi postquam
deglutiuerit eam , vt peccatum mortale euitet , et sacrificium ,
quod perfecte , et complete facere debet , compleat , infundat
vinum in calicem cum aqua dicens orationem Deus qui
human? substantia. Deinde accedat ad medium altaris ,
et dicat ,

Simili modo postquam cenatum est accipiens dominus lesus
Christus et hunc pr^clarum / calicem in sanctas et [fo. 90.
venenerabilest manus suas etc.

Usque ad

h?c quotienscunque feceritis in mei memoriam facietis

inclusiue . Postea sumat sacramentum cum ablutione calicis
et manus , vt fieri solet . scilicet vino primus^ , secundo vt
placet , vel vino et aqua simul , vel aqua sola. Hie modus in
hoc casu seruari debet . Est enim remedium pr^sentaneum , et
absque scandolof . Et non opus est aliam ofterre hostiam , et
reiterare canonem . H?c est sententia peritissimi theologi Scoti.

f[ De terminatione niisse.

Dicta postcommunione vltima si pulresf essetf dicend? ,
sacerdos non osculato altari vertit se ad populum , et eum
benedicit vno vel tribus crucis signis, vt facere consueuit, vel vt
libet , et vertit se in gyrum . Qu? versio seu regiratio bis a sacer-
dote fieri debet . scilicet cum dicit Orate fratres,etin hoc
vltimo loco , vt dictum est . Et dicto p 1 a c e a t osculetur altare ,
Si autem primus^ sibi placuerit dicere p 1 a c e a t , et postea
benedicere populum , in suo positum est arbitratu.

f[ De diligentia tenenda.

Olo insuper sacerdotem monitum esse , vt omni diligentia in
hac sacratissima domini mensa vtatur, ne calix subuertatur,

^ prius, uel primo : amon^^st errata at end.
'^ prius : amongst errata at end.

DIKECTORIUM DIViNORUM OFFICIORUM. 213

vt contingere solet . Aduertat etiam sacerdos , vt ex eadem parte
calicis semper bibat , et non nunc ex vna de hinc / ex [fo. go.b.
alia sacramentum sumat , relinquendo calicis labium sacramento
intinctum , quod facile fiet si aliquod signum in calicis pede
positum aduerterit , ex quo doceri poterat^ , qua ex parte sacra-
mento sumpserit , Si in caducis et vanis mundi rebus tanta
sedulitate , ac diligentia vtimur , quanta in diuinis vti debemus.^

C De Missis in natiiiitate doinini.

SAcerdos in natiuitate domini et saluatoris nostri lesu Christi
tres celebrat missas , vt habetur in c. Nocte sancta de conse .
di . i . quarum tempus et significationem his versibus inserere
volui.

Tris celebrat missas domini natale sacerdos.

Ortus cum fuerit medijs tunc iile tenebris.

Sublimi veniens c^lo dum aurora corruscat.

Cumque suis radijs lustrauerit omnia ph^bus.

Quarum prima tibi tempus , quo lege carebant,

Altera dat Mosen , designat tertia Christum,

Vt clarius hoc intelligas . Prima missa celebratur in media
nocte . Secunda in aurora . scilicet die illucesentef . Tertia in
clarissima die . Per h?c tria tempora significantur tria tempora
mundi , tempus ante legem scriptam a deo datam seu tempus
legis nature , in quo populus ambulabat in tenebris et in c^ci-
tate , quando nee deus , nee via c^li cognoscebatur . Alterum
fuit tempus / dat§ legis, in quo manifestatus est deus ,et [fo. 91.
via pr^ceptorum eius mundo, quando Mosi lex data fuit . Sed
non erant omnia clara . Erant enim homines in aliqua luce , qua
creator agnoscebatur , sed non perfecte . Tertium denotat tem-
pus gratis , in quo lumen c^li . id est Christus filius dei , deus
verus , homoque perfectus ex intacta virgine natus suo diuino
fulgore mundum illustrauit , omnes propellens tenebras , mentes
hominum su^ diuinitatis luce serenauit , ac solare^ lumine
clariores reddidit . Cui cum eius genitore , ac sancto flamine sit
sempiterna laus, et Gloria.

Sacerdos itaque volens ter illo die sacrificium offerre , sit
sedulus et memor ne in prima neque in secunda missa purifica-
tionem sumat . Sed sumpto sacramento abluat vino digitos in
calice , quem patena cooperiat , pr^terea in sequenti missa illud-
met vinum apposito parum aqu? offerat . Et si viderit non esse
sufificientis quantitatis , potest aliquid vini addere , et deinde

^ poterit : amongst errata at end.

'■^ Item in fine post uerbiim debemus fiat punctus interrogatiuus : amongst errata at
end.

'^ scribe, solari lumine : amottgst errata at end.

214 DIRECIOKIUM DIVINORUM OFFICIORUM.

offerre . Nee opus est duos in altari habere calices , vel aliud
vas , vt nonnuUos facere vidi sed satis est calix vnus.

C De casti}

QVid si sacerdos acciperet duas hostias ita connexas et
coniunctas , vt vnam esse crederet et consecraret ,
an / amb^ essent consecrate ? Respondetur secundum [fo. g\.b.
doctores quod ilia prima , qu^ videtur est consecrata . Nam
intentio consecrantis non fertur pr^terquam ad id quod videt ,
et consecrare intendit , ilia ergo que non videtur , non est conse-
crata , nisi sacerdos accipiens in manibus suis hostiam conse-
crandam et cogitaret posse esse aliam illi connexam,et inten-
deret ambas consecrare , tunc amb? essent consecrate , quia
intentione actuali , aut virtuali conficitur sacramentum , non autem
habituali . Actualis est ilia , quando sacerdos actu consecrans
consecrare intendit . Virtualis intentio est quando sacerdos
paruo tempore ante consecrationem habuit intentionem conse-
crandi , puta in mane illius diei , vel quando induitur ad cele-
brandum , aut existens in altari , et postea obliuiscitur , ilia
virtualis intentio operatur . Habitualis est ilia , qu? per multos
dies , vel annos habita est , que conficiendi virtutem non habet .
Sunt enim aliqui sacerdotes , qui in mente sua determinant
quandocunque in vita sua hie casus contingeret , quod sua
intentio feratur ad hostiam non visam . Et hac pr^uia , et
habituali intentione credunt ambas consecrare , sed non conse-
crant nisi hostiam visam . H^c eliciuntur de mente scoti . Sacer-
dos in hoc casu sic se habeat . Postquam animaduerterit aut
in fractione aut ante duas esse hostias , et se non habuisse actu-
a/lem , neque virtualem intentionem consecrandi , separet [fo. 92.
illam adherentem a consecrata , et post purificationem eam
sumat propter reuerentiam ex contractu^ sacramenti . Si vero
habuit intentionem actualem , vel virtualem , simul eas sumat.

C Notandum.

SAcerdos et quicunque sacram communionem sumpserit ,omni
qua potest diligeniia aduertat,ne statim sumpto sacramento
expuat seu sputum emittat , sed competendit spacio et temporis
interuallo , aut si vsquc ad corporalis cibi sumptionem abstinere
poterit , abstineat , tum propter sacramenti reuerentiam , tum
etiam ne aliqua particula expuatur . Et si vsque ad cibi sump-
tionem abstinere assuescet , multo laudabilius erit . Si vero ante

^ de casu quodam : amongst errata at end.

^ Scribe ex contactu sacramenti : amongst errata at end.

DIRECTORIUM DIVINOKUM OFFICIORUM. 215

prandium expuere contingent , conetur ne in loco qui pedibus
calcatur expuat.

C[ Notandum.

SVnt aliqui sacerdotes sacros ignorantes canones , qui in para-
sceue hoc est in die veneris sancta , missam sanctat cele-
brant . Nouerint , ac sciant post hacf se mortaliter peccare . Nam
in illo die non potest sine mortali peccato consecrari, vt
ecclesia/ sancta instituit ob memoriam mortis Re- [fo. 92./^.
demptoris nostri . Ideo reseruatur hostia pr^cedenti die conse-
crata.

C De quibusdam inclinationibus.

T^Ecreueram nihil de inclinationibus agere cum in ordinario
^-^ de eis tractetur . Sed cum multos videam sacerdotes post
consecrationem quoties opus fuerit,parum tanto domino incli-
nari , non possum non grauato , m^stoque ferre animo . Si tem-
poralibus dominis magna exhibetur reuerentia quanto longe
maior ^terno , vniuersalique domino exhiberi debet ? Ideo genu-
flixionest post consecrationem profundissime fieri condecet .
Loquor sanis , et iuuenibus , non ^grotis , et senibus.

C De luniine coram sacramenio.

QEpe in nonnuUis vidi ecclesijs dominicum sacramentum id
*^ est corpus domini nostri lesu Christi sine lumine con-
seruari . Quod quantum iniquum sit , alijs iudicandum relinquo .
Et si sacerdotes pauperes sunt , dicant populo , qui non esset
adeo ingratus domino , a quo beneficia cuncta assidue suscipiunt
vt de oleo pro sacramenti lampade non prouiderent . Ignis enim
ante dominum , vt iuris est semper ardere debet.

[Colophon.]

/C Impressum Rom? per Antonium Bladum [fo. ^^\.b}
Asulanum non sine Pontificis Maximi priuilegio , vt nullibi
Authore pr^dicto inuito excudi,aut vendi possit . Nee non
cum Proregis Sicili? seu Neapolitani Regni decreto , vt intra
decennium sub p^nis in eo contentis nemo hoc opus typis
excudere,seu imprimere , aut vendere in aliqua parte pr^dicti
regni pr^sumat . Anno a partu virgineo . M. D. XXXIX.
Mense Octobri . exactum.

^ Thus for \o\.b.

SARUM ORDINARY
OF THE THIRTEENTH CENTURY.

[Ordinarium Misse]

jSacerdos albis indutus dicat ymnuin. [fo. 147.

Ueni creator spiritus.

Y ' Emitte spiritum tuum [et creabuntur]

[I^. Et renouabis faciem terre.]

oracio.

Deus cui omne cor patet et omnis uoluntas loquitur, et a
quemf nullum latet secretum purifica per infusionem sancti
spiritus cogitaciones cordis nostri. ut te perfecte diligere. et
digne laudare mereamur. per.
ps. ludica me deus et discerne.

Kyrieleison . Christeleison . Kyrieleison.

Pater noster

Et ne nos [inducas in tentacionem]

[Set libera nos a malo Amen.]

Confitemini domino quoniam bonus

[Quoniam in seculum misericordia eius]

Confiteor deo celi.

Has preces dicat sacerdos post Confiteor' :^ ante incoacioneni
misse.

Deus tu conuersus uiuificabis [nos]

[Et plebs tua letabitur in te.]

Ostende nobis domine [misericordiam tuam.]

[Et salutare tuum da nobis.]

Sacerdotes tui induantur iusticia

[Et sancti tui exultent]

Ab occultis meis m[unda me domine.]

[Et ab alienis parce seruo tuo.]

Non nobis domine non nobis

[Set nomini tuo da gloriam.]

Sancta dei genitrix v[irgo semper maria.]

[Intercede pro nobis ad Dominum deum nostrum.]

Domine deus uirtutum conuerte nos

[Et ostende faciem tuam et salui erimus.]

Domine exaudi oracionem [meam.]

[Et clamor meus ad te ueniat]

Dominus uobiscum

[Et cum spiritu tuo.]

Oremus.

Deiiide osculetur diaconum et subdiaconuni dice7is.

220 SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY.

Habete pacis osculum ut apti sitis sacrosancti altaris domini
ministerio.

Postea accedat ad altare et tacita uoce inclinaio corpore
iunctisque manibus dicat hanc oracioncm.

Aufer a nobis domine deus cunctas iniquitates nostras ' ut
ad sancta sanctorum puris mentibus mereamur introire : per
christum dominum nostrum.

Finita oraciofie :! osculetur altare.

Alia oracio ad idem et dicatur eodem modo si libet
A nte conspectum diuine maiestatis tue clementissime pater
-^^ deus licet indignus assisto tuamque ineffabilem pietatem
sup[p]lex exoro i ut qui me sacerdotalis officij concessisti
ministrum fieri, facias me tibi semper esse placitum . et ad
celebrandum tantum misterium dignum.

Benedictio super incensumj [fo. 147 v.

Ab ipso sanctificetur in cuius honore cremabitur.

Diacoftus cum procedit ad legendum euangelium :^ dicat
sacerdoti.

lube domne^ benedicere.

sacerdos respondeat

Dominus sit in corde tuo et in labiis tuis ad pronunciandum
sanctum euangelium dei.

Oracio post offerendum :^ dum calix collocatur.

Suscipe sancta trinitas hanc oblacionem quam ego quidem
peccator et per omnia indignus . sed de sola immensitate
tue bonitatis confisus tibi offero in memoriam beate incar-
nacionis . passionis * resurrectionis. Ascensionis domini nostri
ihesu christi. et in honore beate et gloriose semper uirginis
marie . et omnium sanctorum tuorum qui tibi placuerunt ab
inicio mundi. et ut illis domine sit ad honorem • nobis autem
et omnibus fidelibus uiuis et defunctis prosit ad salutem . et
ipsi pro nobis intercedere dignentur in celis *! quorum memoriam
agimus in terris. Quod prestare dignetur qui in trinitate
perfecta uiuit et regnat deus . per . omnia . secula • seculorum.
Amen.

vel dicatur haec oracio.

Suscipe sancta trinitas hanc oblacionem quam ego miser et
indignus offero in honore tuo . et beate marie perpetue
uirginis * et omnium sanctorum tuorum . pro peccatis meis. et
pro salute uiuorum et requie omnium fidelium defunctorum.
Qui uiuis et regnas.

' dtie.

SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. 221

Delude manibus lotis dicat hanc oracionem.
T N spiritu humilitatis et in animo contrito suscipiamur dominof
^ a te. et sic fiat sacrificium nostrum ut a te suscipiatur hodie i
et placeat tibi domine deus.

Et cum erexerit se ' altari osculato 'I faciat signuni crucis super
calicein ' et in facie sua ita dicens.

Ueni sancte spiritus benedic et sanctifica hoc sacrificium ad
laudem et gloriam nominis tui preparatum. In nomine . patris .
et . f[ilii] . et s[piritus] . s[ancti] . Amen.

Deiiide uersa facie ad populum dicat tacita uoce.

Orate fratres ut meum pariterque uestrum acceptum sit
domino deo nostro sacrificium.

Responsio populi tacita uoce^

Sancti spiritus gracia illuminet cor tuum et labia tua -! et
accipiat dominus digne hoc sacrificium laudis de manibus tuis
pro peccatis et offensionibus nostris.

I ton ad populum ad mlssam pro defunctis.

Orate fratres pro fidelibus defunctis.

Responsio populi.

Requiem eternam dona eis domine . et lux perpetua * luceat *
eis. Quam olim [Abrahae promisisti et semini eius.]

F I nit Is secret Is "l Inclplat sacerdos.

Per omnia secula seculorum . manibus non leuatls usqtie ad
sursum corda.
P^Er omnia secula seculorum. Amen.

Dominus uobiscum.

Et cum spiritu tuo.

Sursum corda.

Habemus ad dominum

GRatias agamus domino deo nostro.

Dignum et iustum est

W^Ere dignum et iustum est equum et salutare. Nos tibi
semper et ubique gracias agere domine sancte . pater

omnipotens . eterne deus :! per christum dominum nostrum .

per quern maiestatem /tuam laudant angeli . adorant [fo. 148.

dominaciones . tremunt potestates. Celi celorumque uirtutes

ac beata seraphin socia exultacione concelebrant. Cum quibus

et nostras uoces ut admitti iubeas deprecamur sup[p]lices

confessione dicentes.

pt ideo cum angelis et archangelis cum thronis et domina-
-*-^ cionibus cumque omni milicia celestis exercitus ymnum

glorie tue canimus sine fine dicentes

^ Illuminated with a picture of the celebration of mass.

2 Illuminated with a vesica piscis containing the Lamb and flag, supported by
SS. John Baptist and Gabriel.

222 SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY.

Sanctus. Sanctus. Sanctus. Dominus deus sabaoth. Pleni
sunt celi et terra gloria tua osanna in excelsis. Benedictus qui
uenit in nomine domini osanna in excelsis.

Postquain sacerdos dixerit sanctus sanctus et cetera ' et fecerit
signum crucis in facie sua :^ osculetur crucifixuin' Et deinde
manibus iunctis et oculis eleuatis incipiat Te igitur . cito tarnen
corpore inclinato donee dicat ac petimus et tunc erigens se
osculetur altare. Cum auteni uenit ad Hanc igitur oblacionem r'
subniittat manus stias super altare ex utraque parte corporalium
et respiciat hostiam et calicem donee dicat quesumus domine . et
tunc eleuans manus irt pristinum statum r modeste respiciat
sursum

J Ad galeam

repone domine galeam salutis in capita meo ad expungnandas et superandas diabolicas fraudes.

Ad albam . Indue me domine uestimento et tuni[ca]2 iusticie et indumento leticie circumda
me ^

Ad zonam = Brecingef me domine cingulo fidei et uirtute castitatis lumbos mentis mee . et
remoue uicia corporis et cordis

Ad Manip[u]lum . Da mihi domine sensum rectum et operacionem puram ut in spiritu seminando
de spiritu metam uitam eternam

Ad stolam <y Stolam iocunditatis indue me domine et coronam pulcritudinis pona super capud
meum. /y

Ad Casulam Indue me domine ornamento humilitatis et castitatis et concede mihi protectionem
contra . fraudes inimicorum ut ualeam puro corde laudare nomen tuum gloriosum qui es benedictus
in secula seculorum amen

[Canon Missae]

TE IGITVR CLEMENTISSIME-^ [fo. 153/
pater per ihesum christum filium tuum dominum
nostrum supplices rogamus ac petimus uti
accepta habeas et benedicas. Hec + dona. Hec +
munera. Hec + sancta sacrificia illibata. In primis
que tibi offerimus pro ecclesia tua sancta catholica • quam
pacificare . custodire . adunare . et regere digneris toto
orbe terrarum • una cum famulo tuo papa nostro . N.
et antistite nostro * N. et omnibus orthodoxis atque
catholice et apostolice fidei cultoribus.

Memento domine famulorum famularumque tuarum .
N* et N. et omnium circumstancium quorum tibi
fides cognita est et nota deuocio . pro quibus tibi
offerimus uel qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis pro

^ In a very late hand, perhaps end of fifteenth century. The ink is much faded.

'■^ Added in margin.

^ — •' Illuminated.

** Leaves from 148 to 153 occupied with full page illuminations.

SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. 223

se suisque omnibus pro redempcione animarum suarum .
pro spe salutis et incolumitatis sue tibi reddunt uota
sua eterno deo uiuo et uero.

Communicantes et memoriam uenerantes In primis
gloriose semper uirginis marie genitrlcis dei et
domini nostri ihesu christi. Sed et beatorum aposto-
lorum ac martyrum tuorum. Petri. Pauli. Andree
lacoBi. lohannis. Thome. lacobi. Philippi. Bar-
tholomei. Mathei. Simonis et thadei. Lini. Cleti.
Clementis. Syxti Cornelii. Cypriani. Laurencii.
Grisogoni. lohannis et pauH. Cosme et Damiani . et
omnium sanctorum tuorum. Quorum mentis preci-
busque concedas -l ut in omnibus protectionis tue
muniamur auxiliis . per eundem christum dominum
nostrum' Amen.

HAnc igitur oblacionem seruitutis nostre . sed et
cuncte famihe tue Quesumus domine ut placatus
accipias . diesque nostros in tua pace disponas . atque
ab eterna dampnacione nos eripi r^ et in electorum
tuorum iubeas grege /numerari . per christum [fo. 153V.
dominum n[ostrum]. Amen.

Ouam oblacionem tu deus in omnibus quesumus
^^ Bene+dictam Ascrip + tam Ra+tam . racionabilem
acceptabilemque facere digneris. ut nobis cor+pus et
san+guis fiat dilectissimi fiHi tui domini nostri ihesu
christi.

Hie eleuet hostiam contra pectus :! dicendo.

OVi pridie quam pateretur accepit panem in sanctas
ac uenerabiles manus suas. et eleuatis oculis in
celum ad te deum patrem suum omnipotentem tibi
gracias agens . bene + dixit

hie faciat signuin fractionis dicendo :!

fregit . dedit discipulis suis dicens. Accipite et
manducate ex hoc omnes. Hoc est enim corpus meum.

Hie eleuet alcius corpus ut uideatur ab omnibus . et
postea humiliter reposito :! teneat calicem inter manus et
parumper eleuet dicens.

224 SAA'UM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY.

Simill modo postea quam cenatum est acclplens et
hunc preclarum calicem In sanctas ac uenerabiles
manus suas * item tibi gracias agens. bene + dixit dedit
discipulis suis dicens. Accipite et bibite ex eo omnes.
Hie eleuet calicem contra pectus :' dicendo
Hie est enim calix sanguinis mei noui et eterni
testamenti . misterium fidei . qui pro uobis et pro multis
effundetur in remissionem peccatorum . hec quociens-
cumque feceritis i in mei memoriam facietis.

Calice humiliter reposito . et cooperto i extendat manus
in mod^mi crtuis dicendo.

LTnde et memores domine nos tui serui • sed et plebs
^ tua sancta christi filii tui domini nostri beate
passionis. necnon et ab inferis resurrectionis . set et in
celos gloriose ascensionis :^ offerimus preclari maiestati
tue de tuis donis ac datis. Hostiam + puram. Hostiam
+ sanctam. Hostiam + immaculatam. Panem +
sanctum uite eterne. Et cali + cem salutis perpetue.

Supra que proplcio ac sereno uultu respicere digneris.
et accepta habere sicuti accepta habere dignatus es
munera pueri tui iusti abel . et sacrificium patriarche
nostri/ abrahe et quod tibi optulit summus [fo. 154.
sacerdos tuus melchisedech sanctum sacrificium immacu-
latam hostiam.

Hie cancellatis manibus et corpore inclinato :! dicat.

Supplices te rogamus omnipotens deus iube hec perferri
per manus sancti angeli tui in sullimef altare tuum
in conspectu diuine maiestatis tue . ut quotquot
hie erigat se et osculetur altare dicens,
ex hac altaris participacione sacrosanctum filii tui
cor + pus et sangui + nem sumpserimus i omni bene-
dic+cione celesti et gracia repleamur. per eundem
christum dominum nostrum. Amen.

Memento eciam domine famulorum famularumque
tuarum * N* et * N* qui nos precesserunt cum signo
fidei et dormiunt in sompno pacis. Ipsis domine et
omnibus in christo quiescentibus locum refrigerii lucis

SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. 225

et pacis ut indulgeas deprecamur r per eundem . christum
d[ominum] . n[ostrum]* Amen.
hie percuciat pectus suum :! dicens.

Nobis quoque peccatoribus famulis tuis de multitudine
miseracionum tuarum sperantibus partem aliquam
et societatem donare digneris cum tuis Sanctis apostolis
et martyribus . cum lohanne. Stephano. Mathia.
Barnaba. Ignacio. Alexandre. Marcellino. Petro.
Felicitate. Perpetua. Agatha. Lucia. Agnete.
Cecilia. Anastasia. Et cum omnibus Sanctis tuis.
Intra quorum nos consorcium * non estimator meriti . set
uenie quesumus largitor admitte . per christum dominum
. n[ostrum].

Per quem hec omnia domine semper bona creas.
Sanctifi + cas. Uiui+hcas. Bene+dicis . et prestas nobis.

Hie sumat saeerdos kostiam et faeiat euni ea signaeulum
erueis quinquies . primo ultra ealieem ex utraque parte.
Seeundo r ealiei equate. Tereio :! infra ealieem. Qtiarto :!
sieut primo. Qui7tto :! ineipiens in medio ealieis . et
perjieiens ante ealieem. :! eorpore domini ibidem^ reposito.

Per 4" ipsum. Et cum + ipso. Et in + ipso. Est
tibi deo + patri omnipotenti . in unitate + spiritus sancti
omnis honor et gloria.

Hie teneat ?nanus super altare usque

Oremus.

pEr omnia secula seculorum. Amen.

-*- /Oremus :^ Preceptis salutaribus moniti et diuina [fo. 1S4V.

institucione formati audemus dicere.

pAter noster qui es in celissanctificetur nomen tuum Adueniat

^ regnum tuum. Fiat uoluntas tua sicut in celo et in terra.

Panem nostrum cotidianum da nobis hodie. Et dimitte nobis

debita nostra . sicut et nos dimit[t]imus debitoribus nostris. Et

ne nos inducas in tentacionem

chorus respondeat

Set libera nos a malo.

Saeerdos i tacita uoce Amen.

Libera nos quesumus domine ab omnibus malis
preteritis . presentibus . et futuris . et intercedente
beata et gloriosa semperque uirgine dei genitrice marie .

T.M. Q

226 SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY.

et beatis apostolis tuis petro et paulo atque andrea . cum
omnibus Sanctis r^ Da propicius pacem in diebus nostris
ut ope misericordie tue adiuti * et a peccato simus semper
liberi :! et ab omni perturbacione securi. Per eundem
dominum nostrum ihesum christum filium tuum. Qui
tecum uiuis et regnas in unitate spiritus sancti deus.

pEr omnia secula seculorum. Amen.

Pax H- domini sit + semper uo + biscum.

Et cum spiritu tuo.

Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis.

Agnus dei qui to[llis] p[eccata] m[undi] miserere nobis.

Agnus dei qui tol[lis] p[eccata] m[undi] dona nobis pacem.

Htc mittat sacerdos particulam corporis quain tenet in dextera i
in calicem ' dicendo.

Hec sacrosancta commixtio co[r]poris et sanguinis domini
nostri ihesu christi fiat mihi omnibusque sumentibus salus
mentis et corporis, et ad uitam eternam promerendam i
preparacio salutaris. per eundem christum d[ominum] n[ostrum]
Amen.

Hee orationes dicantur "i ante quam pax detur.

1 "T^omine^ ihesu christe qui dixisti apostoHs tuis^ [fo. 155.

' '-^ pacem meam do uobis. pacem relinquo nobis, ne respicias
peccata mea * set fidem ecclesie tue. eamque uoluntate tua
pacificare . custodire. et adunare dignare. Qui cum patre et
spiritu s[ancto] uiuis et r[egnas]

Alia oracio,
"T^omine sancte pater omnipotens eterne deus da nobis hoc
^-^ sacrosanctum corpus et sanguinem filii tui domini nostri
ihesu christi ita digne sumere . ut mereamur per hoc remissionem
omnium peccatorum nostrorum accipere et tuo sancto spiritu
repleri. et pacem tuam habere quia tu es deus * et non est alius
preter te. Cuius regnum gloriosum permanet in secula
seculorum amen.

Hie detur pax.

Habete uinculum caritatis et pacis ut apti sitis sacrosanctis
misteriis.

Postea dicat oraciones sequent es tenens utrasque nianus cum
corpore domini supra calicem donee percipiat illud.

^ — ^ Almost illegible.

SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. 227

"T^eus pater fons et origo tocius bonitatis qui ductus miseri-
^-^ cordia unigenitum tuum pro nobis ad infima mundi
descendere et carnem sumere uoluisti quam ego indignus hie in
manibus meis teneo • te adoro . te glorifico. te tota cordis
intencione laudo. et precor ut nos famulos tuos non deseras '
sed peccata nostra dimittas . quatinus tibi soli uiuo ac uero deo
puro corde et casto corpore seruire ualeamus i per e[undem]
christum d[ominum nostrum]

T^omine ihesu christe fili dei uiui qui ex uoluntate patris
^-^ cooperante spiritu sancto per mortem tuam mundif uiui-
ficasti. libera me queso per hoc sacrosanctum corpus et
sanguinem tuum a cunctis iniquitatibus meis r et ab uniuersis
malis . et fac me tuis semper obedire mandatis • et a te nunquam
in perpetuum separari permittas i saluator mundi qui cum deo
patre et eodem spiritu sancto uiuis et r[egnas] deus . per o[mnia]
s[ecula] s[eculorum]. Amen.

C^ racias agimus tibi deus pater omnipotens^ pro tam beatificatis
^^ postulantes nos eorum interuentu apud te adiuuari. pro hiis
eciam qui in purgatoriis locis adhuc sunt :! immolamus tibi
patri filium supplicantes. ut per banc sanctissimam hostiam
eorum pena et breuior sit et leuior * pro nobis eciam quos adhuc
grauant peccata carnis et sanguinis -! offerimus tibi filium '
exorantes ut peccata que ex carne et sanguine contraximus r
caro mundet . sanguis lauet domini nostri^ ihesu christi * Qui
tecum uiuit

A nte percepcionem.
/^^orporis et sanguinis tui domine iesu christe sacramentum
^^-^ quod licet indignus accipio non sit michi in iudicio
/et condempnacioni . set tua prosit pietate corporis [fo. 155V.
mei et anime saluti amen.

Quidam dicunt ad percepcionem corporis r^ hanc oracionem.

Aue ineternum sanctissima caro^ michi ante omnia et super
omnia r' summa dulcedo . corpus domini nostri ihesu christi sit
michi peccatori uia et uita.

Ad sanguinem percipienduui '! oracio.

Aue ineternum celestis potus mihi ante omnia et super omnia
summa dulcedo . corpus et sanguis domini nostri ihesu christi
prosint michi peccatori ad remedium sempiternum in uitam
eternam . Amen.

' — ^ In margin, rough bracket, and vacat written in late hand.
'^ Caret mark, ind in late hand in margin dee^t christi.

Q ^

228 SARUM ORDINARY OP THE THIRTEENTH CENTURY.

Hie zumatur corpus et sanguis et postea dicatur hec oracio.

Gracias tibi ago domine sancte pater omnipotens eterne deus .
qui me refecisti de sacratissimo corpore et sanguine filii tui
domini nostri ihesu christi • et precor ut hoc sacramentum
saiutis nostre quod sumpsi indignus peccator • non ueniat michi
ad indicium neque ad condempnacionem pro mentis meis.sed
ad profectumf corporis et anime mee [salutem] in uitam eternam
pro misericordia tua. Amen.

Hie procedat ad digitos et ealieem abluendos. et interim dieat.

Hec nos communio domine purget a crimine et celestis
remedii faciat esse participes. per.

Benedicta a filio tuo domina quia per te fructum uite
communicauimus . per.^

Quod ore sumpsimus domine pura mente capiamus. et de
munere temporali "i fiat nobis remedium sempiternum :^ per.

Expleta missa t^ inclinato eapite . ante altare . iunetisque
inanibus :! dieat saeerdos.

Placeat tibi sancta trinitas obsequium seruitutis mee . et
presta ut hoc sacrificium laudis^ quod oculis tue maiestatis
indignus cptuli :! sit tibi acceptale.f michique et omnibus pro
quibus illud optuli r^ sit te miserante propiciabile. Qui uiuis et
regnas deus* per.

Et sie erigens se ' oseuletur altare et signet se dicens.
In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen.
Sic coinpletur officium misse "i secundum usum sarum.

^ Bracket in margin with vacat in late hand.

'■^ Struck out with a black line and a row of points below.

SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. 229

An. Trium puerorum.
Ps. Benedicite sacerdotes.
Ps. Laudate dominum in Sanctis eius.
Ps. Nunc dimittis.

An. Trium puerorum cantemus ymnum quern cantabant in camino
ignis benedicentes dominum.
Kyrieleison.
Christeleison.
Kyrieleison.
Pater noster,

Et ne nos [inducas in temptacionem]
[Set libera nos a malo. Amen]
Deus tu conuersus uiuificabis [nos]
[Et plebs tua letabitur in te]
Ostende nobis d[omine misericordiam tuam]
[Et salutare tuum da nobis]
Domine deus uirtutum [conuerte nos]
[Et ostende faciem tuam et salui erimus]
Domine exaudi [oracionem meam]
[Et clamor mens ad te ueniat]
Dominus uobiscum.
[Et cum spiritu tuo . Oremus]

Oracio

T^eus qui tribus pueris mitigasti flammas ignium . concede
^-^ propicius ut nos famulos tuos non exurat flamma uiciorum r^
per d[ominum]

NOTES.

NOTES. 233

NOTES ON THE SARUM ORDINARY OF THE
FOURTEENTH CENTURY.

p. 3. The printed Sarum missals have only Veni Creator as the prayer
at putting on the vestments. But both this manuscript and Lord Crawford's
(see above, p. 222.) have a special prayer at each vestment. So also the
Sarum books (Brit. Mus. Add. MS. 30,506. fo. 167. Harl. 2984. fo. 112.)
have like prayers, but Veni Creator also follows immediately as well. See
above, John Burckard's Ordo (p. 132.) where Miserere may be said.

Prayers at Vesting, belonging to the same family, may be found in the
Pontifical of Chr. Bainbridge. (Surtees Society, 1873. p. 4.) Also above,
p, 34, where they are also followed immediately by Veni Creator. See also
the Coutances Order, p. 55. above, and the Ordines in Martene, De antiquis
Ecclesiae ritibus., Lib. i. Cap. iv. Art. xii. Antv. 1736, t. i. col. 461.

Deus cui ovine cor patet, which follows Veni Creator in the printed
editions, is here absent.

p. 4. The versicles are for the most part omitted in the printed editions.
MS. 25,588. fo. 102, says of them : Hee preces predicte a qiiibusdam in
Ecclesia Sarum non dicuntur set statim post absolucionem dicunt sic
Adiutorium, &^c. See also B.M. Harl. 2787. fo. 10. b. Cf. Harl. 4919.
fo. II. b. Bodleian, Barlow 5. p. 170.

line 5. Ab occultis meis].

hie percuciet pectus suiun dicens. Ab occultis. (Bodl. MS. Barlow 5.
p. 170.)

line 18. Habete pacis].

Mr. Maskell held {Ancient Liturgy of the Church of E?igla?td, Pickering,
1846. p. 14, note 15) that "that this ceremony is peculiar in this place to
the Sarum and Bangor Churches : nor is it easy to say from whence it was
introduced." It is, however, to be found in this place in Ordo Romanus I.
(J. Mabillon, Mus. Italic, t. ii. Lut. Paris. 1724. p. 8.) See also the Ordo
Romanus of St. Amand, (L. Duchesne, Origines du Culte Chretien., Paris
1898. Appendix, p. 441.) and the Ordo Romanus of Hittorp. {De divinis
Catholicae Ecclesia? Officiis, Parisiis, 1610. col. 7. E.) It is to be found also
in Ordines III. (p. 56.) VI. (p. 71.) XV. (p. 477.) of Mabillon. Innocent III.
has it. {De sacro altaris 7nysterio, lib. II. cap. xi.) D- Georgi {de Liturgia
Romani Pontificis., Romae 1743. t. ii. pp. 18, 31, 32, 34, 38, 69.) speaks many
times of the ceremony. Outside Rome it was not uncommon : at Sienna,
(I. C. Trombelli, Ordo Officiorum Ecclesiae Senensis., Bononiae 1766.
cap. xliii. p. 444.) very likely at Soissons {Rituale seu Mandatum Insignis
Ecclesiae Suessionensis, Suessione, 1856, p. 171.) at Salzburg (Martene,
de antiq. Eccl. ritibus., Lib. I. cap. iv. art. xii. ordo xiii.) certainly Stavelot
{ibid, ordo xv.) and Vienne. {ibid, ordo xxx.) It was also the custom at
Bayeux (Ulysse Chevalier, Ordinaire et Coutwnier de PEglise cathedrale de
Bayeux^ Paris, 1902. p 26.) and according to Bonsi {Reru7n liturgicarum
lib. ii. cap. ii. § iii.) at the approach to the altar, the kiss of the ministers,
gospel, and altar, was allowed in nearly all ancient rites. In the face of this
evidence it does not seem possible to maintain Mr. Maskell's assertion.

line 25. The rubrics which in the printed editions are spread over several
columns are here compressed into a few lines.

234 NOTES.

It is very likely that there is some displacement in this manuscript of parts
of the rubric. Perhaps line 14 from bottom, hiis completis erigat se sacerdos
deosculans altare et signet se in facte dicens. In nomine patris &c. Deinde
ponat incensum in thuribulo et dicat sacerdoti Benedicite &c. tunc incenset
altare et sic ministri procedant ad officium peragendum^ should follow
immediately the end of Aufer a nobis. The text would then agree better
with the usual sequence of the rite.

It should be noticed that the chalice is already mixed before the offertory,
though no distinct information is given as to the time of mixing, as in the
printed books, where it takes place between the epistle and gospel.

p. 5. It should be noticed that the chalice and paten are offered
separately, not together as in the printed editions and Lord Crawford's MS.

line I. Suscipe sancta trinitas] This is to be found in the printed
books and Lord Crawford's MS. (See above, p. 220.)

line 8. Offerimus tibi]. This is to be found in the Westminster Missal
and the modern Roman Missal.

It will be noticed that Veni creator is not here in the usual Sarum place.
It is said much in the same place at Hereford, York, Rouen, and
Westminster. See also above, p. 59. the Coutances Order.

line 21. Veni Sanctificator]. This is not in the printed Sarum books, but
it exists in a modified form in Lord Crawford's MS. (See above, p. 221.)
and in British Museum, Egerton MS. 2677. fo. 115.

line 23. huinili voce] probably much the same as the tacita voce of the
Sarum rubrics. In Lord Crawford's MS. both orate fratres and its answer
are said tacita voce (see above, p. 221.) while in the Sarum printed books
the answer is to be said 'brivatim. In many rites there was no answer to
Orate.

line 26. Spiritus sanctus] a different form from that in Lord Crawford's MS.
or the printed books. Mr. T. F. Simmons {Lay Folks Mass Book, Early
EngHsh Text Soc. 1879. pp. 255-264.) has written at length on it. He
thinks it peculiar to Rouen.

p. 7 In the Easter preface xe^id gloriosius ior gloriosus.

p. 9. line i. The printed books read vlcerat for vincebat. The
Roman and usual reading is vincebat.

p. 10. line 5. sinistra parte] is the left hand of the priest, and if of a
dextris sacrificii it be understood that the host and chalice have a right
and left they would be opposite to the priest, and their right would be
his left ; so that the direction of the printed books agrees with this
manuscript. Lord Crawford's MS. has here no rubrics.

line 4 from bottom. Hie inclinet parum dicendo Hanc igitur]. The
printed books have : Hie respiciat sacerdos hostiam cum magfta veneratione,
dicens. Alphabetum Sacerdotum, p. 44 and the Coutances Order, p. 62 with
John Burckard, p. 155, give a following of a levitical ceremony here (see
Introduction to J. Wickham Legg and W. H. St. John Hope, Inventories
of Christ Church, Canterbury, Westminster : Constables, 1902. p. xvi.)
which did not prevail in England.

p. 11. line 15. Hie elevet hostiam ut videatur]. The object of the
elevation is not only that the people may worship, but also that they may
see the Sacraujent. Above, p. 63, in the Coutances Order the rubric is
et statim elevet illud in altiwi : ut visum ab omnibus adoretur. And in
Lord Crawford's MS. : Hie elevet alcius corpus ut uideatur ab omnibus.
(p. 223.)

Means were taken to render the host more visible by spreading a
black cloth behind it. More than twenty years ago I found an instance
of this custom existing at York about 1 504-5. " I bequeth a hert of gold
to be houngne upon the blak cloth whiche is drawne at the elevacion

NOTES. 235

tyme at the hyght avvter in the sayd kirke ot York." [Testamenta
Eboracensia^ Surtees Society, 1865. vol. iii. p. 281. note. There may be
another instance of the same in 1545-46, in the " blake sarcenett tippett "
mentioned in Test. Ebor. 1902. vol. vi. p. 233.) Mr. Micklethwaite was,
I think, almost the first to call attention in print to the existence of this
curtain in England. He gives three instances of it in the first half of the
sixteenth century. {Ornaments of the rubric^ Alcuin Club Tracts, 1897.
p. 26.) The same practice was noticed in France by Le Brun-Desmarettes
at the end of the seventeenth century. At Chartres he says there was a
little violet curtain about a foot square hung upon a little cord above the
altar ; and the deacon, just before the consecration, drew the curtain to
the middle of the altar so that those at the end of the quire might see the
host. After the elevation of the chalice the curtain was drawn back. And
at Laon the subdeacon immediately before kneeling down for the elevation
of the host drew a little black curtain to the middle of the altar, and the
deacon drew it back at the end of the canon before the Lord's Prayer. Le
Brun-Desmarettes speaks as if this were also the custom at Orleans, but I
do not find any mention of it in his description of the ceremonies of that
church. {Voyages Hturgiques de France^ Paris, 1718. pp. 226. and
supplement 433.) Further, in Spain the custom lasted into the nineteenth
century, if not to the present day : for Villanueva tells us that in the church
of Vicq, not far from Barcelona, there was the custom of putting a black
curtain behind the high altar a Httle before the elevation of the host, so that
the people might see it more conveniently. {Viagio literario, Valencia, 1821.
vol. vi. p. 98.) He also says it was once a general custom in Spain, and it
was only lately that it had been abolished. But a correspondent of Mr.
Micklethwaite's writes that he had actually seen the practice in several
churches in Spain at the time of his writing, amongst them at the high altar
of the church of Malaga. {Supplementary Notes, Alcuin Club Tract L 1901.
p. 66.)

I can hardly think that the object of this black curtain was to veil the
imagery at consecration. What we know seems to point to the intention
of making the host more visible by setting it against a black ground.
There is good evidence that in the mediaeval mass the great aim of the
common people was to see the host. Becon testifies to it in England in
his profane way. " Before it was Sursum Corda, Lift vp your hearts vnto
the Lord, but now it is Sutsum Capita, come in, Lift vp your heads and
loke vpon your maker betwene the priests hands -x- -x- -x- When
the Bell once ryngs (if they can not conueniently see) they forsake their
seates and runne from altare to altare, from Sakering to Sakering, peeping
here and touting ther, and gasing at that thing, which the pildepate Priest
holdeth vp in hys handes. And if the Priest be weake in the armes, and
heaue not vp hye ynough, the rude people of the countrey in diuerse partes
of England wyll crye out to the Priest, holde up Sir John, holde vp.
Heave it a littel hyer. And one wil say to another : Stoupe downe thou
fellowe afore, that I may see my maker. For I can not be mery, except I
see my Lorde God once in a day." (Thomas Becon, Displayeng of the
Popysh Masse, in Workes, London, 1563. vol. iii. fif. xli. b. and xliiii.)

Sir John is the Tudor name for the parish priest. He was the Sir John
Mumblemattins of Henry VIH.

" My smered Chaplens

* * -x- * -x- * *

I make them to be called Syrs euery one "

(Hughe Hilarie, The resurreccion of the masse, Strasburgh, 1554.
Sign, A. viii.)

236 NOTES.

Another writer of the same school speaks of his Sir John as a good
" lifter."

" Oliuer. Can syr lohn make thy maker ? Nicholas. Yea that he doth
euery dai. Oliuer. And doth he shew him vnto the? Nicholas. Yea, he
is as faire a lifter as ani is within Hamshire." {A dialogue or familiar talke
betiuene two neighbours, Rouen, Michael Wodde, 1554. Sign. A. iiii.)
Earlier Nicholas has said, speaking of the return of the mass : "But now I
thancke God, 1 may se my maker againe." (Sign. A. ii.)

Similar customs seem to have prevailed in France or Germany, for they
are spoken of by Henricus de Hassia or Langenstein, who was born in
Hesse in the fourteenth century. He was considered in his time the light
of the whole Church. He was Chancellor of the University of Paris, and
died as Professor at Vienna towards the end of the fourteenth century. He
left numerous works behind him, one of which, Secreta Sacerdotum^ passed
through many editions, the series beginning at the end of the fifteenth
century. Thus we may be certain that the text is not later than that age.

" Plures in eleuatione sacramentum in summo diu tenent : banc pro se
habentes causam scilicet vt popuH stantes a longe melius videant : velut vt
accurrentes sacramentum cernant. Nam et ipsimet habent modum : vt
sursum girantibus oculis hosiiam respiciunt. Sic autem illi cum circum-
stantibus : si sacramentum oculis fidei et pure mentis conscientia intus non
cernunt : modicum proderit foris quod viderunt. Subito ergo eleuata
hostia submittal ur successiue : non cum impetu vt quidam consueuerunt.
quia non est deus altior sublimatus : nee depressior sub altari collocatus
quod si remote stantes videri delectarentur vtique propius starent. Et si
propter multitudinem accedere non possunt. sufficit vt eum credant quem
tamen non viderunt. nam tales credentes beati erunt. velut Thome dictum
est loh. XX. Beati qui non viderunt et crediderunt

"f[ Item aliqui in eleuatione vertunt hostiam hinc inde : et forte banc
habent opinionem quod illi qui retro altare directe stant solum videant.
Et quod illi qui ad latera aharis stant : nisi sacramentum versum esset
propter acumen et tenuitatem hostie non viderent sed hoc non est
necessarium : quia in hoc casu non visum in quibusdam hominibus maiorem
generat fructum. Cuius probationem ex multis accipies. Solent homines
quidam tristari quando non viderunt corpus christi dolent diem integrum :
et placidior est domino dolor propter se non vidisse quam vidisse : et in
mente non meminisse. Unde multi sunt qui postquam corpus sanctum
viderunt ad tabernam currunt : qui nisi vidissent in ecclesia permansissent."

(Henricus de Hassia, Secreta Sacerdotum cap. Qualiter hostia debet
eleuari, Nuremberge, H. Holtzel, 1507 Sign. B. i. verso.)

It would almost seem that Becon knew this tract.

p. 13. line 3. hie sacerdos'] a very similar rubric may be found in B.M.
Add. MS. 11414. fo. 190.

NOTES ON LANGFORDE'S MEDITATIONS IN
THE TIME OF THE MASS.

p. 19. line 16. The lefte ende of the Auter]

The right and left are here the right and left of a man looking at the altar
or of the celebrant.

The end of the altar here means the right or left end of the western side.
Becon uses the word in this sense also. The epistle and grail having been

NOTES.

237

said, " ye remoue as men soone weary of a place from the one end of the altare
to the other" (fo. xxxiv. b.) and again : "After that ye haue mumbled ouer
all these things, ye take vp youre masse boke and away ye go to the other
ende of the altare to rede the gospell." (fo. xxxix. b.) and the south end is
called by Becon the lower end : " at the lower ende of the altare saying the
IntroiteT (fo. xxxiv. b.)

The word side or latus is also used of the end of the altar :

"The .ii. lyghtes that y sawe shynyng abowte the crucyfyxe afore seyde .

odenly paste thens . to the sowthe parte of the awter. Thanne y that was

knelyng in the north side of the auter : at the right side of the crucyfyxe."

'^Revelation of the Monk of Evesham [Eynsham] London, W. de Mochlinia

1482, Ch. xii. British Museum LA. 55449.)

In the original Latin there is : " in meridianam altaris plagam," and " in
parte procumbebam aquilonari scilicet ad latus crucifixi dextrum." (Brit.
Mus. Cleopatra c. xi. fo. 52 b.) It will be noticed that the translation renders
both -pars and latus as side. In foreign works the word latus is often used
of that part of the western side of the oblong altar at which the gospel or the
epistle is read.

See above, p. 39. at the gospel the rubric directs of the book : diferat
missale ad aliud latus. John Burckard more often uses the word cornu ;
but the rubrics of the later editions of the Roman Missal speak of latus in
the directions for censing {Ritus servandus IV. 4.) as if it were a half of
the western side, while cornu is the angle of the altar. Sometimes they are
joined : Revertentibus in ecclesiam agant tertiam ; qua finita veniat sacerdos
ante altare iuxta eius cornu ex latere acquilonari benedicat ramos palmarum
et aliarum arborum. (Bruno Albers, Consuetudi7tes Farfenses^ Stuttgart,
Roth, 1900, p. 43.)

p. 20. line 11. The Ames on hys heide]

There seems good evidence that the amice was worn on the head in
England. Thomas Watson {Holsonie and Catholyke doctryne^ London,
R. Caly, 1558. Sermon xiii. fo. Ixxvi.) speaks of "an Amise put vpon his
head." Thomas Becon says : " ye first put on vpon your head an headpece,
called an Amice, to kepe youre braynes in temper, as I thynke."
{Displayeng of the Popysh Masse., in IVorkes, London 1563, vol. iii. fo.
xxxvi.) Sir Thomas More : "the peple pull the priest from the aulter, and
the amis from his head." {Workes, London 1557, fo. 641. col. ii. F.) John
Lydgate : "Upon his heed an amyte fyrst he layeth." (Henry Huth,
Fugitive Tracts^ first series^ 1493-1600. London 1875. Tract iii. The
vertue of the masse.)

goostly strenghte] Amictus, humeros tegens, quo significatur fortitudo
ad divina officia exequenda. (St. Thomas .\quin. Comme7ttuin in lib. iv.
Sententiarum, Dist. xxiv. Quaest. iii. Art. iii. ed. Frette, Paris, Vives, 1874
t. xi. p. 45.)

line 4 from bottom. The episcopal ornaments, the mitre, the crosier, the
gloves, the ring, the hosen, the sandals, the dalmatic, the tunicle, and the
chasuble do not need any explanation here ; but the tenth, the succinctory,
according to St. Thomas and Durandus, is only the girdle. {Rationale, Lib.
iii. Cap. ix.) There maybe some doubt about this explanation, for Dominico
Georgi speaks as if the succinctory were a sort of vestment shaped not
unlike a maniple, which hangs on the left side of the Roman Pontiff, some-
what resembling the Eastern epigonation. {De liturgia Romani Ponfificis,
Romae, 1731, t. i. p. 145.)

Innocent III. also speaks of nine special ornaments {De Mysterio Missae,
Lib. i. cap. x.) " Novem autem sunt Ornamenta Pontificum specialia,
videlicet : Caligae, Sandalia, Succinctorium, Tunica, Dalmatica, Mitra et
Chirothecae, Annulus et Baculus." St. Thomas also gives these ornaments

238 NOTES.

in the same order {loc. cit.) but it will be seen that the chasuble is omitted.
These episcopal ornaments may be compared with those found in the tomb
of Hubert Walter in Canterbury Cathedral. (See Vetusta Monumenta^ Soc.
of Antiquaries, Vol. vii. part i. 1893.)

p. 21. These nine duties of a bishop may be compared with the nine
enumerated by Innocent III. above. "Quia munia novem sunt, in quibus
specialis Episcoporum protestas consistit, videlicet : Clericos ordinare,
Virgines benedicere, Pontifices consecrare, Manus imponere. Basilicas
dedicare, degradandos deponere, synodos celebrare, Chrisma conficeie,
vestes et vasa consecrare." Langforde, it will be noticed, does not speak
of the laying on of hands, which must be confirmation or the consecration
of bishops ; but the number is made up by adding to the others the
hallowing of oil and chalices.

St. Thomas' enumeration is nearer Langforde's than that of Innocent III.
" Clericos ordinare, virgines benedicere. Basilicas dedicare, clericos deponere,
Synodos celebrare, chrisma conficere, confirmare, vestes et vasa con-
secrare." " To confirm " is not in some manuscripts and it will noticed that
it is not in the English text.

The meditations on the vesting make it likely that it could be seen ;
perhaps it was done at the north end of the altar ; the middle part being
occupied by the chalice and paten, and the south end by the book.

line 10 from bottom. Bosteons] A cotton fabric, possibly a description of
fustian. See Dr. Murray's New English Dictionary^ under the word Bustian.

p. 22. In the mydes of the Avter Gloria i7i excelsis] " After these thynges,
ye j<oe vnto the middes of the altare, and looking vp to the pyxe, where ye
thynke your God to be, and making solemne curtesye lyke womanly lone,
ye saye the Gloria in excelsis?'' (Thomas Becon, Displayeng of ihe popishe
Masse, in Workes 1563, Vol. iii. fo. xxxix.)

p. 23, line 4. To reuerently here the Gospell] This is an early instance
of the split infinitive.

'' |[ All these partes of the masse, yf you may conueniently, shulde be
herde standynge. That is to saye, the office, the kyrie Gloria in excelsis,
and specially the gospell, with due reuerence at this worde lesus. The
preface also the Pater noster, and sancte lohns Gospell."

(Richard Whitford, A dialogue or co?mminication bvtwe?te the curate, etc.
London, John Waylande, 1537. Sign. F. iiii h)

The standing at the gospel is mentioned by Becon. "Thys vse is
obserued at thys day in the popish masses. I meane the people stande vp,
and make curtesy when they heare the name of lesus." {Displayeng of the
popish Masse, in Workes, 1 563, Vol. iii. fo. xxxix b.)

p. 24. line. i. Kyssed the Crucifix on the masse book] By the rubrics
of the printed Sarum missal {Missale Sarwn, Burntisland, col. 613) the
priest kissed the altar after the words ac petinius at the beginning of Te
igitur. It may be that instead of kissing the altar the priest kissed the
cross at the bottom of the picture of the crucifixion which so often precedes
Te igitur.

line 18 from bottom. Salve lux mundi ]

These hexameters may be compared with those in the Sarum processional
(ed. Henderson, Leeds, 1882, p. 51) for Palm Sunday, and the Chester
processional. (H.B.S. p. 5,) John de Burgo has verses beginning Salve
lux mundi : but they are not the same as in the text.

Salue lux mundi : verbum patris hostia vera.
Viua caro : deitas integra : verus homo.
{Pupilla oculi, pars iv. cap. viii. Strassburg, Knoblouch, 15 14, fo. xxvii.)

line 13 from bottom. Ave pretiwn\ cf. F. J. Mone, Latcinische Hyinnen
des Mittelalters, Freiburg in Breisgau, 1853. Bd. i. p. 292. Nr. 228.

NOTES. «39

p. 27. line 20 from bottom. Benedic aniina mea] the first five verses of
Psalm CI I. Vulgate numbering.

line 9 from bottom. Ze see the Oest devyded] Richard Smith? {A
Detection of the Deuils Sophistrie, London, John Herforde, 1546) speaks of
the people seeing the fraction. " Dothe not the preist, dayly in the masse,
and hath done alway, breake the host consecrate, in the sight of the
people, without offence or sclaunder ? " (fo. xii.b.) and again : " when they saw
the hooste broken in the masse " (fo. xiiii. b.) Also : " seen . . . the
most blessed sacrament broken, by the mynister, bothe in the masse for a
mysterie continually, and somtyme when hostes haue wanted for
communion of other." (fo. xix.b.) There is a preface by Stephen Gardiner.

P. 29

I have been unable to gain any information of the history of B. Langforde.

NOTES ON ALPHABETUM SEU INSTRUCTIO
SACERDOTUM.

p. 32. Of the two names given in the first line of this introduction I have
been able to find out nothing.

p. 34. Here the chalice is made before the vestments are taken. The
practice was known in at least twelve churches or orders before 1570. (See
A comparative study of the time in the Christian Liturgy at which the
elements are prepat'ed and set on the holy table^ in Transactions of the
St. PauPs Ecclesiological Society, 1895, vol. iii. p. 'j'^.^ Nor was the time of
mixing considered of any great importance, as the following passage from
Suarez will show :

De toto autem tempore a principio missae usque ad oblationem nulla est
praecepti necessitas. Soto et Sylvester magis probare videntur, quod in
initio missae fiat, quia est major mora temporis, ut aqua in vinum
convertatur. Alensis vero dicit in missis solemnibus fieri post Evangelium ;
in privatis vero solere antea fieri. Contrarium autem a multis servatur,
scihcet, ut in privatis missis fiat post Evangelium, in solemnibus autem
antea. In missali tamen Romano dicitur fieri debere post Evangelium,
facta hostiae oblatione ; et hie modus est satis tutus et sufficiens. Uenique
in hoc, qui secutus fuerit suae Ecclesiae consuetudinem, non errabit.
(Franciscus Suarez, De Sacrame?ttis, Quest. 74, Art. viii. Disp. xlv.
Sect. iii. § 5, in Opera Omnia, ed. Ch. Berton, Paris, Vives, i860, t. xx.
p. 827.)

p. 36. line 12. beatissimi luliani] It was thought at first that this
mention of St. Julian, perhaps the bishop of Le Mans, might give a clue to
the source of this Ordo. But the early Le Mans books do not agree with
this tract exactly. For example, in Missale ad vsum cenomanensis ....
ecclesie, Paris, I oh. hygman, 1493, the prayers after the canon do not
correspond with those of Alphabetum. Cojtfiteor is not given in full, so that
it cannot be seen if St. Julian is mentioned.

p. 37. line 7 from bottom. Spiritus Domini] The variable parts of this
mass are the same as the votive mass of the holy Ghost in the Roman
Missal of 1474. (H.B.S. 1899. Edited by Dr. Lippe, p. 451.)

p. 39. line 12. Deinde visile t kic\ A somewhat rare ceremony is here
described. Above on p. 58 the Coutances Ordinary gives directions for a

240 NOTES.

similar practice, in words that very likely have a common origin with that in
Alphabetum. At St. Pol de Leon, a Breton diocese, after the blessing
before the gospel is this rubric : A?noto corporali desuper calicein^ antequain
incipiat evangeliuni dicat : Dominus vobiscum. Deinde signando se, et
cvangeliufn^ et calicem^ dicat: Sequentia etc. (Edm. Mart^ne, de antiquis
Ecclesiae ritibus^ Lib. i. Cap. iv. Art. xii. Ordo xxxiv. Antv. 1736. t. i.
col. 662.)

In the Stowe Missal also is seen a like ceremony of uncovering the
chalice at this point in the service. The host is set on the altar before the
introit, and the chalice is made by pouring first water and then wine into the
cup. After the Epistle and Gradual there is "the uncovering so far as
half, of the Host and of the Chalice, and what is chanted thereat, both
Gospel and Alleluia as far as oblata ". (Whitley Stokes and John Strachan,
Thesau7'us Palaeo-hiberniacs, Cambridge, 1903, vol. ii. p. 252.) If Becon is
to be trusted, something like this was also practised in England. The priest
having finished all that is to be said before the gospel is to " go to the other
ende of the altare to rede the gospell. But first of all ye vncouer the
chalice, and looke whether youre drynke be there or no." (fo. xxxix. b.)

The explanation of this ceremony has yet to be found. Is it connected
with the view that once prevailed that the Missa Fidelium began with the
gospel ?

p. 43. line i. Sursum corda] There is no proper preface here as there
would be if the mass were for the time of Pentecost.

p. 44. Ponat manus supra caltcefn, &c. This is an imitation of the
ceremony spoken of in Leviticus (xvi. 21 : i. 4 : iii. 2).

It did not make its appearance in England so far as we know, but it was
widely spread on the Continent. See above, pp. 62, 155. It is to be found
in a large number of early missals, those printed before 1570, and it has
been retamed in the Pian edition.

But the Jewish ceremonies were not looked upon with favour by the post-
mediaeval authorities : we read :

et ideo ibi melius explicabimus immutabilitatem huius instititutionis et
consuetudinis quam Ecclesia habet vitandi usum caeremoniarum legalium
tanquam mortiferum et a Deo reprobatum. (Franciscus Suarez, Opera
om7iia^ lib. ix. de lege divina positiva, c. xiv. § 14. Paris, Viv^s, 1856, ed.
Ch. Berton, t. vi. p. 501;.;

p. 45. line 14. extendat manus\ This is no doubt the ancient ceremony of
spreading and splaying the arms abroad (see above p. 25 line 1 1 from bottom)
but it must be different from that a few lines lower, Extendat brachia at
Supra quae^ although generally speaking the ceremony at Unde et jnemores
would seem better described by Extendat brachia. Cf. Missale A7nbrosi-
anum^ 1 548, where at Unde et memores there is Hie exte?idat brachia.

NOTES ON ORDINARIUM CONSTANCIENSE, 1557.

p. 55. Here the making of the chalice before the priest vests may again
be noticed.

p. 56. The chasuble is put on at the altar while the priest says ludica.

p. 67. line 16. Sacerdos signans."] It may be noticed that the priest
turns himself to the people while saying Indulgeniiam^ thus retaining the
reasonable practice of facing the congregation when speaking to them.

NOTES. 241

p. 59. line 6 from bottom. Veni Creator.] This hymn occurs in the
Sarum Ordinary above (p. 5.) at this place. Also at York, Hereford,
Westminster, and Rouen.

p. 61. line 4 from bottom, oret pro vivis] mark the clausis oculis, &^c.
and again on p. 64, line 7, at the second Memento.

p. 62. line 15. Hie apponat.'] The direction is not that usual; which
is to hold the hands at Hanc igitur over both host and chalice at once :
here the hands are held over the chalice at Hanc igitur^ and over the
host at Quain oblationein.

line 9 from bottom. Cancellet.'] The word seems here to have a meaning
hard to find out. Is it akin to that of the English word cancel^ to tear?
See below, p. 259, for a discussion of the question of breaking the host at this
moment.

p. 64. line 25. Sacerdos discooperiat.^ Note that only four crosses
are made. There is a further discussion of this moment below, see p. 263.

line 10 from bottom. Hie ostendat popiilo hostiam^ This showing of
the Sacrament to the people, at the end of the canon, is very ancient, far
older than the elevation after Hie est enim^ &^e. A slight lifting up of the
chalice and paten exists still in the Roman rite at the words omnis honor
et gloria, but the sacrament does not seem to be shown to the people.

A distinct showing of the sacrament to the people seems to have
remained in this place in many French churches. At Sens for example :
omnis honor et gloria : Ostendat populo hostiani de manu dextera, et reponat
in loco suo, et cooperto calice de corporally dicat alia voce Per omnia secula
saeculorum. (ex ms. Pontificali insignis Ecclesiae Senonensis, in Ed.
Martene, de antiqtds ecclesiae ritibus, Lib. iv. Cap. xxii. Ordo vi. Antv. 1736.
t. iii. Col. 260.) Very much the same words are used in a printed Sens
missal of the first half of the sixteenth century. See also Missale Parisiefise,
Th. Kerver, 1501. Missale insignis ecclesie Traiectensis, Paris, 1497.
Missale secundum vsum . . . ecclesie Remensis, Paris, 1542. Missale
paruuTn secundum vsum venerabilis Ecclesie Cameracensis, Henrici Siephani
et Simon Vostre, 1507. Missale ad vsum insignis ecclesie Atrebatensis,
Atrebati, loannes Lagache, 1508.

Mr. F. C. Eeles has given me the following extract from a missal of
Nevers that is in his possession which shows the continuance of this showing
of the Sacrament to the people in that church in 1728, and I daresay
instances could be greatly multiplied.

. . . in unitate Spiritus >j< sancti, elevans Calice jn cu7n Hostia, et
ostendens populo dicit : Omnis honor et gloria, et dicit alta voce, Per omnia
secula seculorum. ^z. Amen.

Reponit Hostiam, et cooperto Calif e genu/lectit, jungit manus, et dicit :

Oremus. Praeceptis . . .

{Missale insignis Ecclesiae Nivernensis, Orleans, 1728.)

With the Premonstratensian Canons the holding of the host over the
chalice seems to have been continued from omnis honor et gloria to the
beginning of the Lord's prayer :

Omnis honor et gloria. Hie tangat calicem cum oblata, et mutet vocem.

Nee reponat hostiam super corporate, sed teneat earn super calicem, quous-
que peruenerit ad Panem nostrum, et tunc ostendat manu extensa, et
eleuata supra latus dextrum, magna cum reuerentia, more matricis Ecclesie
Prae?nonstratensis, vt adoretur Christus oblatus in hoc augustissimo
Sacramento pro omnibus. {Missale secundum ritum et ordine7n sacri
ordinis Praemonstratensis, Parisiis, apud lacobum Kerver, 1578. fo. 146.)

In other churches, as Lyons, the showing does not seem to have taken
place till the middle of the Lord's Prayer :

fiat voluntas tua Hie elevat Calicem simul cum Hostia ut a populo
T.M. R

242 NOTES.

adoretur^ dicens^ sicut in coelo, Demittit dicens et in terra. {Mtssale Roinano-
Lugdunense, Parisiis, 1866. p. 254.)

Lebrun-Desmarettes notes that at Lyons in his time, the end of the
seventeenth century, there was no elevation at omnis honor et gloria^ but
that at siciit in caelo^ the Sacrament was lifted up ; (De Moleon, Voyages
liturgiques de France, Paris, 17 18. p. 58.) and in the same place he notes
that this lifting took place at Langres at Panem nostrum. He tells us
also that the lifting at Vienne was at in caelo. (p. 11.) Apparently the
practice had somewhat changed at the time of the visit of Mart^ne and
Durand to Vienne :

" A I'oraison Dominicale le soudiacre reprend la patene comme
auparavant, et la rend au diacre apres que le celebrant en elevant le
calice et I'hostie a dit Panem nostrum guotidia?tujn." ( Voyage litteraire de
deux religieux benedictins^ Paris, 171 7, partie i. p. 256.)

The practice is also spoken of by Dom Claude de Vert as being the
custom at Lyons and Vienne. {^Explication, &^c. Paris, 1706. t. i. p. 246.)
He points out a little before (p. 230.) that at this moment in many churches
in France the sacred symbols were censed, the ministers knelt, the deacon
and subdeacon held up the chasuble of the celebrant, and a bell was rung.
And at Paris and elsewhere the clerks would answer Omnis honor et gloria
with these words : Ave salus, ave vita, ave redemptio nostra. Even the
priests themselves in Brittany would say these words. Also that the
Ceremonial of Chesal-Benoist, a Benedictine congregation, orders the
elevation to be made at this moment for the purpose of adoration. Claude
de Vert repeats all this again in t. iii. p. 306. n. and t. iv. p. 225. See also
Pierre le Brun, Explication . . . de la Messe, Partie iv. Art. xvi. § 4.
Paris, 1777, t. i. p. 530.

At Cordova in Spain, the sacrament was to be shown at this moment so
that the people might see and venerate it.

Altera [crux] super in vnitate ^ spiritus sancti omnis honor et gloria, fit
a labio calicis descendendo vsque ad pedem : deinde corpus domini super
calicein tenens, incliftet se : vt a circumstantibus cerni adorarique possit.
{Missale Cordubensis Ecclesiae, Cordubae, Simon Carpinter & Alexis
Cardenna, 1561. Sign. O iii. col. 2.)

This ceremony was called parva elevatio, or in France petite elevation,
and in England the second sacring. (Thomas Becon, Displayeng of the
Popish Masse, in Workes, 1563, vol. iii. fo. xlviii. b. Hughe Hilarie, The
resurreccion of the ?nasse, Strasburgh, 1554 Sign. A. v. b.)

The source of this elevation in the West may be found in the early
Ordines Romani, where at this moment, the end of the canon, the
archdeacon raises the chalice by its handles, and the prelate touches the
side of the chalice with some of the hosts, saying /^r ipsum et cum ipso and
continuing as far as per omnia saecula saeculorum ame7i. (J. Mabillon,
Museum Italicum, Paris, 1724. t. ii. pp. 12. 16. 48. 58. in Ordines I. IL IH.
Compare L. Duchesne, Origines du Culte chretien, Paris, 1898. 2^ ^d.
Appendice, p. 444.)

This elevation appears to be very widespread in the East and is
accompanied with Sancta Sanctis. Mr. Brightman says that in the earlier
writers there is no mention of the elevation, while the words are
frequently mentioned and interpreted as an invitation and a warning in
view of communion. He thinks it probable that the elevation was originally
only the raising and exhibition of the gifts as they were brought out for the
people's communion. {Liturgies Eastern and Western, Oxford, 1896.
Glossary s.v. Manual Acts, p. S^i.)

It seems likely enough that at the beginning this elevation in the West,
too, was only an invitation to communion, taking place as it does im-

NOTES. 243

mediately before the Lord's prayer, which is the commencement of the
preparation of the communicants. If this be the case, this elevation at the
end of the canon has little or nothing in common with that at the
consecration.

p. 67 line 10 from bottom, remota castila.'] We may note that the
chasuble is taken off for In principio.

p 68 line 22. Omnipotens sempiterne deus.] There is a curious
farcing of an invocation of tiie saints into this collect immediately before its
end.

line 3 from bottom. Here is a second blessing besides that given with
the chalice on p. 67.

p. 69. line 4. Benedicite sacerdotes.] This short iaxva oi Benedicite is
very common. Besides its appearance at Sarum it was frequent in France.

NOTES ON THE DOMINICAN ORDINARY.

Mr. H. A. Wilson suggests that the lines at the top of fo. 2. of this
manuscript (see p. xxii. above) may be read as follows :

" Iste liber factus est pro magistro ordinis quicunque fuerit pro tempore
ut quicunque dubitauerint in aliquo de officio possint per eum rectificari
Non est [recurrendum] ad exemplar quia facile dest[ruitur] propter operis
subtilitatem."

The words within square brackets are supplied by Mr. Wilson.

p. 73. A very considerable resemblance to this Dominican Ordo may be
found in Ordinate diuinorum officiorum sacre religionis Carvielitaruin.
Decreto capituli generalissimi celebrati Padue, 1532. Venetiis, apud
Nicolaum de Bascarinis, 1544. cap, xli. fo. 28. c. The Carmelite order
seems to be drawn from some text or recension shorter than the Dominican,
to which text however here and there additions have been made. Some of
these additions have been reproduced in these notes with the symbol Carm.
attached to them, and number of leaf, a^ b, c and </, added according to the
number of the four columns in the leaf

line II. ne gibbus aliquis notabilis] a frequent precaution in the rules of
religious. It appears in Carm. 28. c.

C line 20. ad tergendum nares.] This curious direction does not appear
in Carm..

line 23. non plus quam duo.] This moderation in the use of candles is
quite mediaeval.

P. 75. line i. Et acoliti deponant.] Interim deponant cereos cum
candelabris super gradus presbyterii, extinguentes eosdem, vel secundum
consuetudinem quorundam conuentuum ponentes accensos cereos in altari
cum candelabris ad hoc conuenientibus, et accedentes preparent altare,
mappas explicando si oporteat. (Carm. 28. d.)

line 19. acoliti sedeant^] Carm. (29. a.) adds to this : Vel secundum
consuetudinem aliorum : sedeat sacerdos in medio diaconi ad dexteram, et
siibdiaco7ms ad sinistram. et acolyti ad pedes eorum. Poterunt tamen
subdiaconiis et acolyti vbi opus fuerit : fratres in choro ad cantandum
adiuuare.

Diaconus autem semper debet accedere ad partem illam vbi est missale et
subdiaconus ad aliam partem. (Carm. 29. a and ^.)

R 2

244 NOTES.

line 15 from bottom, pulchra et munda mappula.] This chalice veil
would seem not to have been of silk.

line 8 from bottom, leuiter casulam per inferiorem trahat extremitatem.]
There is the same action directed at the post communion. (See above,
p. 83. line 9 from bottom.) Also at the censing of the altar at the offertory
(p. 78. line 16 from bottom). Also at Orate Fratres. (p. 79. line 14.) and in
the directions for private mass (p. 95. line 22.) It seems designed merely to
ease the priest in his movements of the weight of the chasuble.

p. 77. line 19. dextrum latus altaris] line 19.

P. 79. line i. uel recipiatur.] Carm. 30. b. has this : Sacerdos autem
postquam calicem benedixerit, parum inclinans de medio altaris iunctis
manibus eat ad piscinam, vbi dum manus lauat dicat Lauabo inter
innocentes manus et cetera : vel Veni creator spiritus, vel Deus misereatur
nostri. Hec autem ablutio seorsum suscipiatur : et non cum ablutione
sacra. Ubi vero piscina apta non fuerit, siibdiaconiis ad dextrum cornu
altaris, ini7iistris inter sacerdotei7i et ipsum mundum manutergium
tenentibus, fundat aquam super manum sacerdotis, quam in pelui suscipiat,
et ipsum postea ad partem effundat.

line 6 from bottom. Et diaconus ei patenam tradat.] It is here at the
Sanctus that the paten is given to the subdeacon, and it is covered by a
mappula.

p. tS. line II. Postmodum patenam.] The paten is put under ihe
corporal, and the chalice is placed upon the foremost third or so of the
corporal so that the corporal may be turned back and lifted upon the
chalice : a disposition which may be seen in English illuminations.

p. 90. line I. Sacerdos uero post sanctus.'] Carm. (fo. 30 c.) Sacerdos
autem postquam dixit. Sanctus, et cetera, suspicions extensis brachiis : et
eis statim reiunctis, se inrlinet profunde et denote dicendo Te igitur.

line 22. Benedixit.] Carm. (fo. 30. d.) Benedixit : signet hostiam signo
crucis. Et cum dicit Fregit, eam desuper cum pollice et indice dextre manus
leuiter agitando tangat. Quo facto tenendo hostiam cum vtraque manu
super lapidem, et non in aere, verba consecrationis, cum intentione
consecrandi perfecte proferat. For a detailed comparison of the ceremonies
practised at the word fregit, see below, p. 259.

line 28. a tempore eleuationis.] The torches are only to be alight during
the consecration ?

line 30. incensum.] Caueat tamen, ne fumus incensi sit talis aut tantus,
quod visum sacramenti impediat, vel aliunde offendat sacerdotem. Sacerdos
vero dictis his verbis Hoc est enim corpus meum. reuerenter inclinans sine
genuflexione hostiam leuet intantum, vt omnibus astantibus conuenienter
appareat, et eam statim reponat : iterum vt prius reuerenter inclinando.
(Carm. 30. d^

line 12 from bottom. Sacerdos autem quam cito.] Note that the priest
does not genuflect immediately upon consecration and that he is forbidden
to do so in Carm. (see above) and the host is to be made visible to those
b-hind the priest.

p. 81. line i. Ad Benedixit] Benedixit : signet eum cum signo crucis :
et deinceps vtraque manu ipsum super altare teneat : vsque dum dixerit In
remissionem peccatorum : et tunc capite parum inclinato manibus coniunctis,
vel cancellatis, sed a calice separatis, eum reuerenter adoret, moxque
resumente calicem discoopertum vtraque manu aliquantulum leuet, vt tamen
astantibus apparere possit, nisi consuetudo patrie aHud habeat : dicendo
Hec quotiescunque feceritis : et cetera. Et statim ipsum reponat : et
rooperiat corporali, siue cooperculo, vt prius. (Carm. 31. a.)

p. 82. line 1 1 from bottom. Postea calicem osculetur.] Postea cum
dicit Secundum voluntatem tuam pacificare : etc. osculetur corporale siue

NOTES. 245

coopercLilum : et labium calicis : nisi in missis defunctorum, et nisi in
triduo ante pascha, et diacono dante pacem sacerdoti . Sacerdos ipsum cum
signo crucis consignet dicens Habete vinculum pacis : etc. Deinde diaconus
det sicbdiacono venienti ad se ante superiorem gradum altaris. Et ille
consequenter det acolytis retro se ordinate stantibus. Acolyti vero in festis
duplicibus et totum duplicibus accepta pace, deferant earn cantoribus : et
deinde primis stantibus in choro, hinc et inde, et illi alijs sic per ordinem
descendendo. Alijs autem temporibus acolyti solum dent pacem secularibus,
si presentes fuerint, et modus patrie fuerit. Si tamen episcopus presens
fuerit, illi ante omnes post sacerdotem deferenda erit. (Carm. 31. <^. and r.)

p. 83. line 9. consuetudo patrie.] This is referred to twice or three
times in the Dominican order, while in Carm. it appears oftener.

line II. Sacerdos itaque.] The corresponding paragraphs in Carm.
31. c. and d. are much expanded, containing the cues of the more modern
private prayers of the priest.

line 15. Postmodum vtraque manu.] Postea vtraque manu tenens
calicem veniat ad dextrum cornu altaris, et indicibus ac pollicibus supra
calicem iunctis, primam ablutionem faciat de vino, sicbdiacono sibi
ministrante. Ablutione facta ponat calicem iuxta super altare, deinde
iunctis manibus inclinet ante altare dicendo Quod ore sumpsimus : et cetera,
et postea erectus vadat ad piscinam : et eundo dicat Tibi laus tibi gloria et
cetera. Caueat tamen, ne aliquid de digitis stillet in terram. Lotis autem,
et extersis digitis, reuertatur iunctis manibus ad altare, et sumpta expiatione
quam statim super digiios acceperat, iterum si opus fuerit, accipiat vinum,
non super digitos, sed super calicem tantum. Hec tamen vltima, id est
tertia ablutio, non videtur esse necessaria, et a paucis cismontanis nostri
ordinis fratribus practicatur. Expiatione ergo sine illo vino hausto reclinet
calicem super patenam. Ubi autem honesta piscina non fuerit, predicta
ablutio de aqua recipiatur in aliquo vase ad hoc conuenienti, et postea ad
aliquem locum sacrum et separatum deferatur. (Carm. 31. ^. and d.)

p. 84. line 14. Here the blessing may or may not be given according to
the custom of the country. In Carm. there are full directions for it. And
immediately after there is : Post illam benedictionem chorus statim flectat
genua : et incipiat cajttor sine nota antiphonain Salue regina : et cetera.
(31. d.) followed by Ora pro nobis and Protege., with In principio.

Becon notes a like practice in England. After Ite rnissa est " Then fall ye
once agayne to knelyng downe at the altare, and bycause ye are oure
Ladyes Knyghies, ye salute her moste humbly with some deuoute orison.
That done, ye ryse vp agayne lyke tall fellowes, and saying the beginnyng
of S. lohns Gospell, ye blesse you, and Crosse you." {Displayeng of the
popishe Masse., in Workes., 1563. vol. iii. fo. lii.) I have not found much
notice of this practice in manuscripts of the Sarum missal, and I hardly think
it is connected with the saying of the Pater noster and Ave Maria with
which the next hour after mass would begin. (Procter and Wordsworth,
Breviarium . . . Sarum., Cambridge, 1879, fasc. ii. col. 500.)

line 22. Ubi autem.] This and the paragraph beginning Si episcopics
are not unlike those in Carm. 32. a.

line 3 from bottom. De sacra co?nmunione.'\ Carm. 33 a. cap. xlv. omits
all that the text has down to p. 85 line 29 when resemblance begins. Carm.
apparently contemplates communion infra missain. Cap. xHv. fo. 32. d.
describes reservation.

p. 85. line 8 from bottom. In primis autem] here Carm. ">>?)• t>. begins to
show more resemblance to the text.

p. 86. line 9. Sacerdos autem] the text is like Carm. here but contains
a few more sentences.

To line 13 Carm. adds : Inter poUicem etiam et indicem sinistre manus,

246 NOTES.

super patenam pcterit simul aliam tenere hostiam, vt si ij simul communicent
sine reditu sacerdotis ad altare, vel poterit omnes hostias consecratas
simul imponere patene, et sic sine reditu, vel conuersione ministrare
communicandis.

The remainder of this page has less affinity with Carm.

p. 87. lire 5. Gloria ifi excelsisJ] Compare Carm. 26 c. cap. xxxvii.

line 8 from bottom, De nuinero orationum\ Compare Carm. 25. d.
cap. xxxiv. sub fine.

p. 88. line 5. De oratiottibus\ Most of these collects may be found in
Missale Predicatorum, lunta, 1504, 8°. beginning at fo. ccliil.

p. 90. For Adesto domine suppliiuin read Adesto domine supplicationibus.

p. 02. line 8 from bottom. Hoc ordini dicantur] Carm. 26. b.
cap. XXXV iii. is on different lines from that of the text.

p. 95. line 16. ut epistolam reHnquat] Note the practice of having the
epistle read at low mass by the assistant provided he were in holy orders.

line 21. transferat cum libro candelam] Et statim a principio misse
candelam de cera accensam habeat, et illam in sinistra parte altaris supra
candelabrum honestum statuat, nisi ipsam oporteat haberi ad librum : et
tunc cum libro transferatur. (Carm. 36. a. cap. xlvi. sub fine.) The rest of
this portion of Carm. may be compared with the text.

The English custom is very similar :

Loke that thy candel of wax hyt be,
And set hyre, so that thow hyre se,
On the lyfte half of tiiyn autere.

(John Myrc, hisi ructions for Parish Priests., line 1875. Early English
Text Society, 1868, p. 58.)

p. 96. line 13 <^rom bottom. In via vero] Compare Carm. 36 a. first line
where a like permission for missa sicca is given. See Three Chapters in
Recent Ltturgical Research.^ S.P.C.K. 1903, p. 34.

NOTES ON THE ORDINARIUM CARTUSIENSE.

p. 99. Compare the introductory part, Ordinarium Cartusie?ise, OfiUcium
Mtssarum., etc., which follows the Kalendar, beginning fo. i. in Missale
secundum Ordine7n Cartusien. ex officina Cartusiae Papiensis, 1562.

At fo. 26 b. there is the profession of a novice.

line 12 from bottom. Pone domine] This is claimed as a rite common to
the Charterhouse and the church of Lyons. (C. le Couteulx, A?tnales.,
Monstrolii, (888, t. ii. p. 534.)

Confiteor deo] This shorter form of confiteor was much in vogue in the
early printed Roman breviaries. See Breviarium secundum morein roinane
curie., Venetiis, 1481. die 28 Sept. per I. de Colonia et N. Jenson. See the
confiteor at compline. Sig. G. 4 b. col. i. Le Couteulx {loc. cit.) says it is
almost the same as that in the Ordinary of Bursfeld. He might have said
the same, only with a change of the singular into the plural. {Ordina?'ius
diuinorum nigrorum monachorum de obseruancia Bursfeldensi^ cap. xliii.
[? 1476])

See also the confiteor from a breviary of Monte Cassino. (Edm. Martene,
de antiquis Ecclesiae ritibus, Ant. 1738, t. iv. col. 48, Lib. i. cap. iv. § xii.)

P. 100. line 2. Dominus noster] This is the form of absolution after
sacramental confession.

NOTES. 247

line 9. De missis celebrandis] The paragraphs which follow may be
compared with those in Repertorium statutormn ordinis cartusiensis^ Basle,
1 5 10. prima pars statutorum antiquormn, cap. xliii

A very useful comparison of the Charterhouse ceremonies with those of
other rites is contained in C. le Couteulx, Annales Ordinis Cartusiensis,
Monstrolii, 1888, vol. ii. p. 526.

line 17. sinistrum cornu altaris] The saying of conjiteor at the north
horn of the altar facing the south is by no means peculiar to the Charter-
house. It will be seen by the following extract from the Consuetudines of
Cluny that it was followed in that ancient order.

Accedens autem portat et ipse codicem missalem in brachio sinistro ; quo
deposito in dextrum cornu altaris, inclinat ad orationem, maxime Dominicam,
vel si rnagis voluerit, Donmie scutcte, &c. Osculatur altare et textum
evangelii, dat locum diacono ut stare possit prope dextrum cornu altaris ;
ipse quoque stat prope sinistrum, et inclinis contra diaconum similiter
inclinem, dicit confessionem. {Antiquiores Consuetudi7ies Cluniacensis
Monasterii^ liber ii. cap. xxx. in L. d'Achery, Spicilegiiim^ Parisiis, 1723,
t. i. p. 676, col. ii.)

Such was also the custom at our own Westminster Abbey. For the
celebrant approaching the altar there is the rubric :

Osculatoque altari stans iuxta sinistrum cornu altaris ininistro suo
circumstantiqiie populo istam generalem faciat confessionem. Confiteor.
{Missale Westm. H.B.S. 1893, vol. ii. col. 489.)

The practice is still continued at the Charterhouse. " Hanc vero
[confessionem] facimus non ante altaris medium, sed ad sinistram illius
partem." (Le Couteulx, ii. 534.) An engraved title page showing this
moment of the mass is prefixed to the editions of the Charterhouse missal
published in 1679 ^^ Fa.urat in Savoy, and in 171 3 at Lyons. I also saw the
confiteor said at the north horn of the altar on Low Sunday, April 21, 1895,
at the Certosa near Florence.

line 28. Dominus sit in corde] ends thus : corde m.eo et in labiis meis,
ut recte pronunciem evangelium pacis.

It maybe noticed that the corporals are to be spread at this point ; and
in connexion with this compare the ceremony recorded in the Stowe Missal
and other rites. (See above, p. 239.)

line 7 from, bottom, candelarumj For a list oi festa candelarum, see
Repertorium statutorum ordinis cartusiensis, prima pars statutorum anti-
quorum, cap. xxxii.

line 2 from bottom, ponendo aquam] Wine is put into the chalice before
the service, at the same time that the bread is prepared ; but the chalice is
not mixed till the offertory, and water is then added with a spoon. (Le
Couteulx, ii, 537.)

Antequam Missam privatam inchoemus, vinum solum calici infundimus,
nee tunc aquam misccmus, ut putavit cardinalis Bona, qui praeter
Cdrtusienses observat utrumque fieri a Praedicatoribus, et veteri ritu a
Cisterciensibus, Gr?ecorum exemplo. Deinde aliorum sacerdotum more
hostiam patenae superponimus, ac utramque, hostiam scilicet et patenam,
super calicem positam sola parva palla tunc cooperimus. Non enim utimur
velo, cuius usu etsi antiquissimus, non videtur tamen necessarius ; quia sine
illo, ut notat Bartholomaeus Gavantus, sacrificium non incommode fieri
potest. (Le Couteulx, ii. 532.)

Thus the silken veil is not in use at the Charterhouse.

A similar practice may be noted, in a book which claims to be a Roman
Missal, but which was printed in Paris.

Paratus sacerdos cum intrat ad altare faciat reuerentiam et extenso in
long^um corporali calicem denudet. Et ad dextrutn cornu altaris vinum

248 NOTES,

calici infundat dicens. De latere domini nostri iesu christi exiuit sanguis
tempore sacratissime passionis sue, quern sic preparatuvi ponit super altare^
et patenam cum hostia stipponens paruo corporali plicato cooperit : et non
ponitur aqua in vinum vsque post oblationem hostie. In missa autem solenni
que cum nota dicitur tunc ista supra dicta fiant secundum consuetudinein
loci. Stans igitur ad gradiim altaris iunctis inanibus et se inclinans dicat
versum. Introibo ad altare dei. {Missale ad sacrosancte Romane ecclesie
vsum, a varijs me?tdis quibus scatebat emendatum, Parisiis, Poncet le preux,
1546. Ceremonie misse, fo. cxv.)

p. 102. line 10. leuat calicem] Note that the second elevation persists ;
but not in the pronounced way described in the notes to p. 64.

line 2 from bottom. Ag7ius dei] At the Charterhouse one Agnus Dei is
still said before the communion of the celebrant, and two after. Agnus dei
was postponed till after the communion at Orleans as late as the end of the
seventeenth century. " Et la Communion solennelle de I'Eveque imme'di-
atement avant V Agnus DeiP (Le Brun-Desmarettes, Voyages liturgiques de
France^ Paris, 1718, p. 198.) John of Avranches speaks oi Agnus Dei as if
it were sung wholly after communion. {^De officiis Ecclesiasticis, Migne,
1879, col. 37, C.) And the same may be noted in a similar document to
John of Avranches, edited by Hugues Mdnard in his edition of the Gregorian
Sacramentary. {Ih'vi Gregorii . . . Liber Sacrame?ttoru?n, Parisiis,
1642, pars i. p. 281.)

p. 104. line 4. De officio nudo] See Repertorium &c. pars prima statt,
nov. cap. v. § 31. This is a kind of missa sicca or "table prayers." See
Three Chapters in recent liturgical research^ S.P.C.K., 1903, p. 31.

line 1 1 from bottom. Concede quaesumus] Most of the collects of which
the cues are given on this and the following pages are to be found in the
mass book of the Charterhouse among the Orationes at the end. I have
used for this purpose the edition of 1541, of Thielman Kerver.

p. 105 and others, tercenarium] or tricenarium : a set of 30 masses,
usually pro defunctis.

p. 108. line 20. Reliquiarum.] In the kalendar of the Charterhouse
Mass book of 1541 this is kept on Nov. 8.

p. 109. line 6, Credo dicimus.] See the Charterhouse Mass book of 1562.
fo. 3.

NOTES TO PREPARATIO SACERDOTIS.

p. 114. line 14 from bottom, volunt doctores] et signanter magister
iohannes de gerson : add. Langres.

line 8. tenetur : dicat] psalmum ludica me deus et cetera suffragia que
did solettt ante missam. Post missam similiter gratias agat deo : is
substituted by Langres for the line which follows : and Langres ends
here.

p. 116. line 19. It should be noticed that the consecration is thought
to begin at Hanc igitur^ and not at Qui pridie. Also it is doubted if one
species can be consecrated apart from the other.

line 3 from bottom. Propitiatoriiwi.] According to Ducange this is
equivalent to Secretarium.

NOTES. 249

NOTES ON THE ORDO MISSAE lOANNIS
BURCKARDT.

p. 121, note. These verses were widely diffused in the middle ages.
See Ducange s.v. Agnus Dei : also the tract of Aug. Cardinal Valeri, de
benedictione Af^norum Dei^ Rome. 1775. p. xx. They have been printed again
this year by Sir Edward Maunde Thompson, K.C.B., our Vice-President,
in his second edition of the Chronicon Adae de (Jsk, 1377-1421. Henry
Frovvde, p. 98. in the notes on the year 1404. A version into English
is given on p. 275.

pp. 126-132, These pages are represented in the Pian recension by the
first paragraph in the Ritus Servandus which has the title De praeparatione
Sacerdotis celebraturi. Since 1570 this has undergone some alterations, but
no notice will here be taken of the changes made in the later editions.
Collation has been made with an edition of the Pian Missal in folio printed
at Venice in 1571 by Joannes Variscus.

It will be seen that the pages of the text have undergone an entire
remodelling. Beyond the prayers at vesting, and the prayer Suinme sacerdos
hardly anything remains the same.

p. 133. This page corresponds with the second paragraph de ingressu
Sacerdotis ad Altar e : but the directions have been completely recast.

pp. 134-137. These pages correspond again with the third paragraph
De Principio Missae^ et Co7ifcssione facienda. But they have been com-
pletely changed. In one or two rubrics it can be seen that their substance
has been adopted by the Pian editors, but the rubrics themselves recast.

P. 138. line 3. dido Aufer a nobis.] Here the resemblance to the
paragraph De Introitu^ Kyrie eleiso?t : et Gloria in excelsis of the Pian
Missal becomes much more marked.

line 22. comic sinistrujn.'] See below on this page, notes on p. 141.

p. 139. This page shows a farced Gloria^ the farcings in honour of our
Lady,, except the first, Spiritics et alme orphanorum paraclite. This appears
in the Sarum and numerous other mediaeval rites, and it is noteworthy in
view of the early texts which show a like addition. (Cf. F. E. Warrt-n,
The Antiphonary of Bangor^ H.B.S. 1895. Part II. pp. 76. ']']. where six
early texts are shown in parallel columns.) In the Passau Missal (Venice,
Liechtenstein, 1522. fo. 136. ) vel et saiicte spiritus is inserted after iesu christe
altissime. In the Magdeburg Missal (1480. fo. 144 b.) one for general use
(Nuremberg, George Stuchs, 1500.) and another also for general use
(Magdeburg, 1497.) the reading is Iesu rhriste, et Sancte Spiritus.
Mr. F. C. Eeles tells me that a similar insertion may be found in the
Hamburg Missal of 1509 and the Upsala Missal of 15 13.

A similar addition has been introduced into the Gloria in excelsis in
use in the Scottish Liturgy.

p. 141. line 20. ad nianum sinistra7n . hoc est ad latus dext7-um.^ The
priest standing before the middle of the altar turns towards his own left,
that is towards the right side of the altar. Before (see p. 138. line 21.)
Burckard had defined cornu sijtistrum to be that of the Epistle, which
agrees with the definition contained in Burckard's edition of the Roman
Pontifical of 1485 : non longe a cornu si?iistro altaris videlicet Epistolae
(fo. 267. b^ Also in the Rituum Ecclesiasticoruvi etc. (Venetiis, 15 16. lib. ii.

250 NOTES.

cap. ii. fo. Ixxi.) there is : accedit ad cornu sinistrum altaris uidelicet
Epistole. And a little before, on fo. Ixx. b. Diaconus uero cum dicit
Euangeliuin : non debet uertere faciem ad altare : sed ad altaris cornu
dextruin. Now this book of ceremonies, though published under the name
of Christopher Marcellus, the elect of Corfu, was really tirst submitted to
the Pope in 1488 by Augustinus Patricius Piccolomini, Bishop of Pienza,
who tells us that in the second book he had called in the help of John
Burckard. (J. Mabillon, Museum Itaticum^ Paris, 1724. t. ii. p. 586.) Thus*
at Rome, at the end of the fifteenth century the sides of the altar had
already begun to be named after the epistle and gospel ; and the right
and left, not after those of the celebrant, but the reverse.

There seems some evidence that earlier at Rome the opposite prevailed ;
namely, that the right and left horns of the altar followed the right and left
hand of the celebrant. (Innocent III. de mysterio missae^ lib. ii. cap. 22.
Ordo Romanus XIV. p. 296 and XV. p. 459. of t. ii. of Mabillon's Museum
Italic. Paris, 1724.) But it is not certain that right means what we
should call south, or Burckard the epistle side.

This collection of Tracts gives evidence that in England and elsewhere
(see above, pp. 20. 58. 74. 184.) the left horn of the altar was that at
which the gospel was read. This method of naming the horns of altar
continued till late in the seventeenth century. We read in sinistrum latus,
id est, ad Cornu Evangelii in a book published in 1678. {Ordinarium seu
Caeremoniale Fratrum Discalceatorum B. V.M. de Mottle Carmelo. pars ii.
cap. iv. 8 iii. Bruxellis, 1678. p. 107.)

p. 145. line 9. Finitis oratiojiibus'\ Here the directions begin to
correspond with ihe paragraph De Epistola, Graduali, et aliis usque ad
Offertorium, in the Pian Missal. It ca'^ be seen that Burckard has supplied
underlying ideas and even words for this part of the Pian Missal, but the
sentences are a good deal altered.

p. 148. The corresponding rules for the Creao are to be found in the
paragraph de Symholo in the Rubricae generates of the Pian recension.

line 7 from bottom. Dido Simbolo'\ Here begins the portion coire
sponding to the paragraph De offertorio of the Pian Missal.

p. 149. line 11. Si sint qui volentes offerre^ These directions for the
offerings ot the faithful are omitted in the Pian Missal.

p. 154. With the entrance into the Canon the likeness between the
directions of Burckard and the paragraph De Camme Missae in the Pian
Missal becomes very marked, and this continues to the end of the mass.

p. 155. line 16 from bottom. Minister accendit Intorticiunt] This is
kept alight till the chalice has been replaced on the corporal, p. 157 second
line from bottom. In the modern Roman missal (Ruhr. gen. Missalis xx.) a
wax candle is ordered to be kept on the epistle side to be lighted at the
elevation. I find this direction first in an edition of 1605.

p. 172. De his que omittuntur'\ This is greatly expanded in the Pian
Missal.

line 15. De celebratione duarum vel Trium Missaru)ii\ This is omitted
in the Pian Missal.

p. 173. line 6. De Missa Sicca'] All that deals with Missa Sicca is left
out in the Pian Missal. See Three Chapters in Recent Liturgical Research,
S.P.C.K. 1903, p. 28.

p. 176. These colours are clearly Franciscan from the prominence given
to the feasts of St. Francis. See the Franciscan colours and directions for
bell-ringing in Liber familiaris clericorum, Venetiis, 1530, towards end. [In
B.M. press mark is C. 52. cc. 14.]

May shows one of the rare cases in which the colour for Whitsuntide was
white.

NOTES. 251

July has green for St. Anne.

p. 176. December has white for St. Thomas, which is rare for an apostle.

St. Benedict in March has yellow.

p. 177. Holy women not martyrs seem to be kept in green, with the
exception of St. Clare. The virgin martyr^ seem to be kept in white.

p. 178. The last paragraphs of this page contain some notes upon the
general distribution of colours.

NOTES TO INDUTUS PLANETA.

p. 181. line 4 from bottom. Si 7ion fiierint ibi reliquie\ This rubric
evidently contemplates the existence of an altar or super-altar without relics.
See Three Chapters in recejtt Liturgical Research^ S.P.C.K. 1903, p. 65.

p. 184. line Q from bottom. subdyaco7ius parat calicei7t\ This direction
to make the chalice between the epistle and gospel, together with other
indications, renders it likely that we are not dealing with Roman rubrics,
though Indutus pianeta appears in a book calling \\.s^\{ Missale Roma?uwi.

line 3 from bottom. Sit dominus in cor] This is not the usual Roman
blessing, and it is left out in some editions oi Indutus planet<i. It is like the
Charterhouse blessing : see above, p. 103.

line 2 from bottom, les^it evangeliiim in sinistro] Here, and on line 2
from top, the reverse of Burckard's directions is given as to the meaning of
right and left (see above, p. 249).

p. 185. line 17. Et nota quod^ Here the direction is not in agreement
with the direction p. 184, line 9 from bottom.

p. 186. line 28. extensis brachiis] Here again the direction is not
precisely the same as that on p. 183, line 5 from bottom.

NOTES ON THE DIRECTORIUM OF LUDOVICUS
CICONIOLANUS.

p. 199. |[ De Credo] St. Stephen, and St. John Baptist, which appear in
Burckard (p. 148, above) are not in this list. The Transfiguration is not in
Burckard, but is here.

The text also agrees closely with the rubric in the Roman Missal of 1474
(H.B.S. ed. Lippe, p. 196). The Missal specially mentions the Visitation
amongst the feasts of our Lady.

p 200. The rules for the colours are almost word for word as in the
Roman Pontifical (Venice, 1520, fo. 232 ^.) though the Transfiguration and St.
Peter's chains are added to the days on which white is used.

p. 201. The Pontifical does not regard black and violet as being really
the same colour. Otherwise the two texts are very closely allied. In the
Pontifical also there is no notice de colore croceo. Ciconiolanus is, however,
justified in saying that his rules for colours are taken from the Pontifical.

line 4 from bottom, missae ordinario]. This must be Burckard's Ordo
missae.

252 NOTES,

p. 202. |[ De loco celebratio7iis!\ No very agreeable light is here thrown
upon the customs of the Renaissance clergy in Rome.

|[ De Altari.'] We may note the disappearance of any kind of
orientation, whether of the altar or celebrant.

^ De Altari viatico sen portatili^ It is clear that the Italian superaltar
was not square but oblong ; Gavantus gives 20 inches by 16 as a rule ; but
it should be remembered that 8 of his inches equal 6| English inches.
{Thesaurus Sacrorum Rituwn^ Aug. Vindel. 1763, t. i. p. 552.) The
difterence in shape between the English and Italian superaltars is said to be
explained by the rite ; the Sarum requiring the host to be in front of the
chalice, the Roman at its side. But according to Burckard (p. 1 50, line 3
from bottom) the chalice is placed behind the host {post hostiam). The
earlier recension (in note) allows the chalice to be placed either to the left of,
or behind, the host, at pleasure. See also above, p. 207, de oblatio7te.

p. 203. line 5. sinistrum cornu] Here the use of left in the old sense,
before the days of Burckard, seems to be continued, if I read the words aright.

|[ De linteis.l Joannes a Lapide says the altar is to be covered, " Duabus
pallis, et corporal! consecratis, de lino puro factis, nullo colore tinctis, sed
totaliter albis, mundis et nitidis." {Resolutorium Dubiorum^ cap. iii. Art. ii.
§ 3. Venetiis, 1569. fo. 13.)

|[ De Sacris i7iduinentis'\ The chasuble and albe have been considered
the most important of the mass vestments. " In officio Missae celebrans
semper utitur Planeta super Albam," appears in the Roman Missal
of 1605. (Rubric, gen. Missalis xix.) In Edward VI.'s First Prayer Book,
a white albe plain with a vestment or cope is ordered for the Eucharist.

The forgetting of the maniple and stole is alluded to by John Myrc : ,

Yef the wonte stole or fanoun
When thow art in the canoun,
Passe forth wythowten turne.

{Instructions for Parish Priests, line 1917, Early English Text Society,
1868, p. 59.)

I suppose this means that if the celebrant find he wants stole or fanon, he
is to pass on without turning back for them. But Becon reports another
opinion Speaking of the mass-vestments he says: "the moste parte of
you haue suche spyced and nyce conscience in the vse of them, that if ye
lacke but the lessest of these fooles babies ye dare not presume to say
Masse for a thousande pound.'' {Displayejig of the popishe Masse, in
IVorkes, 1563, vol. iii. fo. xxxvi. b^

Also Sir Thomas More quotes Tindal as saying : "For yf the preste
sholde saye masse batyze or here confessyon wythoute a stole aboute his
necke, he wolde thynke all were marred." ( The co7ifutacyon oj Tyndale's
a7iswere^ London, Rastell, 1532. book i. p. Ixxxi.)

line 3 from bottom. Veh iUis sacerdotibus.] Cf loannes a Lapide : " Vae
igitur illis, qui maiorem curam adhibent vt lintheamina, vel (proh pudor est
dicere) femoralia sua sint mnnda et nitida, quam ea, super quibus locari, et
tractari debet sacratissimum, et mundissimum corpus lesu Christi."
{Resolutoriu7n Dubioruiti, cap. v. art. i. § 5. fo. 15.)

p. 205. line i. In medio ecclesiae] This is the introit for St. John
Evangelist's day (Dec. 27), and it seems to have been appropriated as a
private devotion, which Ciconiolanus does not allow. It was also the introit
for the feasts of SS. Ambrose and Augustine in Missale Romanu7ii, Venetiis,
Liechtenstein, 1537. ff. 263 and 344 and other editions. In some it is put also
for St. Jerome, but in none that I have seen for St. Gregory.

|[ Progressio] The direction is that if many collects are to be said, the
ending (see above, p. 206. de Orationibus) is only added to the last.

NOTES. 253

p. 206. |[ De orationibus\ The unnecessary multiplication of collects is
guarded against. In the Roman Missal of 1474 (H.B.S. ed. Lippe, p. 196)
three seem to be considered the happy mean.

|[ De Epistola\ In Dr. Lippes edition of the Roman Missal of 1474
(H.B.S. 1899. PP-43I an<^^ 434.) Testificor 2iYi& Vos esiis^x^ marked to be said
only on the feasts of doctors. O doctor is the anthem to Mag7iificat on
feasts of doctors in the Commujie Poiitificum of the Roman Breviary.

|[ De HaleluiaJ{\ Alleluia has been sung between the epistle and gospel
from very early times. According to the Pre-Pian Missals the rule was that
given in the text : that alleluia should be sung once on ordinary days and
twice in the paschal season, as the rubric given below sets forth. It seems
to have been disregarded, and hence the protest made in the text.

Sabbat o in albis . . . ^ Ab hac die vsque ad oc tanas pentecostes
dicuntur quotidie <^z^<9 Alleluia. //; inissa preterquam in vigilia pentecostes
et in officio letaftiarum in qicibus no7i dicitiir nisi vnum Alleluia. Et
preterquam in sabbato iiifra octauam pe7itecostes in quo dicu?ttur quinque.
Aliis vero temporibus quando dicitur Alleluia. I?i inissa dicitur vnum
tantum Alleluia.

{Alissale Romanum^ Venetiis, Victor a Rabanis, 4°. 1538. mense lunii, fo.
cxxx. <5.}

p. 207. line i. Quando autem] To this day lessons from Judith and
Esther are in the Roman Breviary for the third and fourth weeks in
September ; but I have not been able to find in any Pre-Pian edition of
the missal or breviary the rubric spoken of in the text.

De Credo] It is curious to find that the laity so greatly desired the saying
of the Nicene Creed in the mass.

De ob/atione] The use of the ciborium, as it is called, a vessel shaped
like a chalice for holding the smaller particles, does not here seem to be
known.

p. 208. line 9. una gutta sufficit] Si autem quereretur : quanta aqua
sufficiat mixtioni huiusmodi. Dicendum quod gutta sufficit quantumcumque
parua sit dummodo possit a suo toto separari. (Alexander of Hales,
.S'/^//z;;m, pars. nil. quaestio 32. membrum 5. Artie. 3. Lugduni, 1516. 'o.
cxxvii. b. But in the edition, Coloniae Agrippinae, loannis Gymnici, 1622.
the reference is different, and this: Pars. IIII. Quaestio 10. Membrum 4.
Art. I. § 5. p. 243.)

The direction also to put a drop of water on the edge of the paten, which
drop is then let fall into the chalice, is curious, and rare.

De Meme?ito] There is a reminiscence here of the insertion into the
Canon of private additions, which were not unfrequent in the middle ages :
and they persisted even in some printed missals. They may be seen in tlie
Gallo-Sicilian group of missals, described by Giovanni de Giovanni
(loannis de lohanne, de divinis Siculorum Officiis tractatus^ Panormi, 1736.
p. 434.) and even in one from the mainland, the church of Cosenza.
{Missale secundicm C07isuetudinem Gallicorum ac Ecclesie Cose?ttine^
Venetiis, Liechtenstein, 8°. 1549.)

It would seem that in some countries the priest moved his head as each
group of names, or each person was remembered in each Memento. Becon
says: "And nowe come ye to your first Memento^ whiche serueth for the
lining, where ye stande nodding like a sort of dronckardes." {Dispiayeng of
the Popish Masse, in Workes, 1563, vol. iii. fo. xli. See also fo. xlvii. b. for
the second Memento.)

So also Henricus de Hassia. He speaks of the custom of the priest
covering his face with his hands during the second Memento and adds :
"Vidi habentem hunc modum : vt dum memoriam vtranque perageret : sine
intermissione tanquam iudeus iudeizans caput contra ahare mouebat . et

254 NOTES.

intellexi quod totiust inclinauit quot personas quorum memoriam agebat
motu capitis insolenter memorauit . et hoc quasi stolidum credo . quia
numerat actus rationis : qui absque motu capitis fieri debont . ilium tamen
qudtinus dimitteret docere presumpsi . quia in hoc tempore presbyter non
tui." {Secreta Saceniohun, cap. Qualiter memoria mortuorum fieri debeat.
Nuremberge, H. Holtzel, 1507. Sign. B. iii.)

p. 209. line 11. Ricardum] This is Ricardus de media villa, a
Franciscan friar ; and all from line 12 si sacerdos to line 17 reverentie
sacramenti is a quotation from his book In quartum sententiarum
theologicaruui Petri Lombardi. See the edition published in 15 17 in 4to.
fo. xliii. b.

In this paragraph we have the teaching of the schoolmen expressed in its
most naked form. For a discussion of this subject see Pierre Le Brun,
Explication de la Messe, Paris, 1778, t. v. Diss. x. p. 212.

line 19. non sacerdos si mille annos] loannes a Lapide asks this
question : " 2. Vtrum ille, qui credit se rite esse ordinatum, ec tamen non est
rite ordinatus, conficiat hoc sarramentum." And his answer is : " Sol. De
hoc non habetur certitudo : pie tamen credi potest, quod conficiat virtute
ecclesiae : et quod summus sacerdos suppleat defectum : et quod non
permittat periculum imminere ecclesiae, et eam decipi." {Resolutoriitm
Dubioruj7i, Cap. ii. Art i. § 2. Venetiis, 1559, fo. 7. b.)

Nota?iduin\ The danger, admitted by the sounder ritualists, of adding
anything to liturgical forms is here set out.

p. 211. line i. Memeiito] See above in notes to first Memento, on p. 253.

line 15. non est opus tangere oculum] This was ordered in the Sarum
Missai (Burntisland, col. 621.)

line 9 from bottom, sinistro genu] Notice the bowing on the left knee
and the prayer Z>(9;;?z/z^ /. C. a few lines lower down.

p. 213. line 10. JSocte sancta] See Decreti pars tertia, de consecratione
dist. i. cap. xlviii. (^. L. Richter, Corpus Juris, Decretum Graiiani,
Lipsiae, 1839, col. 1141.) C. xlviii. Qua hora su?tt missarum solemnia
celebranda. Ite7n Telesphorus Papa VII ^ Petro, in epistola ad omnes, c. 2.

XIII. Pars. Nocte sancta Nativitatis Domini salvatoris missas celebrent
presbyteri, et hymnum angelicum in illis solenniter decantent, quoniam et
eadem nocte ab angelo pastoribus nunciatus est. Etin&a: § i. Et subito
facta est cum angelo etc.

There is nothing in this Nocte Sancta about three masses on Christmas day.

line 4 from bottom, abluat vino digitos] It does not seem very decorous
to celebrate the Eucharist with wine that has been used to wash the
priest'--* fingers.

p. 214. De casu'] If only that host which is seen is consecrate, it must
follow that a blind priest is not able to consecrate, and this seems to be the
opinion of loannes a Lapide, who thinks that not only a dumb priest but
one who has lost his sight or his fingers cannot consecrate. {Peso!. Dub
cap. ii. Art. 2. § i. fo. 8.)

J. de Lapide has some further observ^ations on the intention of
consecrating numbers of particles. (Cap. viii. Art. i. §§ 14, 15.)

p. 215. Le quibusdam inclinationibus\ It will be seen that not only did
some priests not genuflect after consecration, but others even did not
bow. In Burckard's Ordo Missae (see above, p. 156) in the shorter and the
longer recension, genuflection was ordered after consecration, yet it is clear
that it was not yet universally practised : and in the text there is an excuse
made for the old and infirm members of the priesthood.

De lumine coram sacramento'] Here is again evidence that in this century
the custom of burning a lamp before the sacrament continually was not
universal.

NOTES. 255

NOTES ON THE SARUM ORDINARY OF THE
THIRTEENTH CENTURY.

p. 219. Line i. Sacerdos albis\ This rubric is followed in the Blew MS. by
Vejti Creator in full.

The Sarum Manual (British Museum Add. MS. 30,506 fo. 167) has the
beginning of the Sarum ordinary. The prayers at vesting as above (p. 222)
are followed by the rubric. Adiniroituin misse dicat sacerdos yimium Veni
Creator [given in full, with versicle and response.] Oracio.

Deus cui omne cor .... mereamur. Per dominum nostrum
ihesum christum filium tuum qui tecum viuit et regnat. In vnitate spiritus
sancti deus per omnia secula seculorum. Amen,

Et introibo ad altare dei ad deum qui letificat iuuentutem meam.

ludica me deus et discerne causam meam.

Kyrieleison, Christeleison, Kyrieleison.

Pater noster.

Et ne nos.

Confitemini domino quoniam bonus.

Quoniam in seculum [misericordia eius].

Confiteor deo.

Absolucionem et remissionem peccatorum nostrorum spacium uere
penitencie et emendacionem uite graciam et consolacionem sancti spiritus
tribuat nobis omnipotens et misericors dominus. Amen.

Deus tu conuersus uiuificabis nos.

Et plebs tua letab[itur in te]. ^

Ostende nobis domine misericoidiam tuam.

Et salutare t[uum da nobis].

Sacerdotes tui induantur iusticiam.

Et sancti tui exul[tent].

Ab occultis meis munda me domine.

Et ab alienis parce seruo tuo.

Non nobis domine non nobis.

Set nomini tuo da gloriam.

Sancta dei genitrix uirgo semper marie.

Intercede pro no[bis].

Domine deus uirtutum conuerte nos.

Et ostende fa[ciem] t[uam et salui erimus].

Domine exaudi oracionem meam.

Et cla[mor meus ad te veniat].

Dominus uobiscum.

Et cum [spiritu tuo].

Habete pacis osculum ut apti sitis sacrosancto altaris domini ministerio.

Aufer a nobis (see above p. 220) nostrum.

In nomine patris et filii et spiritus sancti.

Ab ipso sanctificetur (see above p. 220;.

Dominus sit ... . sanctum euangelium pacis.

Suscipe sancta trinitas ....

In spiritu humilitatis . . . deus. In nomine patris et filij et spiritus
sancti. amen.

256 NOTES.

Veni sancte spiritus .... In nomine patris etc.

Orate fratres . . sacrificium.

Sancti spiritus . . . offensionibus nostris.

Item adpopuluin ad missam pro defunctis.

Orate fratres pro fidelibus defunctis.

Responsio populi. Requiem eternam . Quam olim.

Here Add. MS. 30,506, comes to an end, but the introit of the marriage
service is on fo. 29, followed by the rest of the nuptial mass in full.

The mass in Bodl. MS. Lat. liturg. b. 4. fo. 94 b. begins thus :

Dinn sacerdos preparat se ad missam : dicat haiic oratioiiem. Ueus qui
de indignis .... spiritus sancti deus. per [compare Missalc Saruniy
Burntisland, col. 573.]

|[ Deinde dicat psalmum ludica me deus et d[iscerne.] Deinde antiphonam
Et introibo ad altare dei ad deum qui letificat iuuentutem meam.

f[ Tttnc eat ctmi ministris ante gradum altaris dicettdo Kyrie eleyson,
Christe eleyson, Kyrie eleyson. Pater noster, Et ne nos, Confitemini domino
quoniam bonus, Confiteor deo. Dicta absolucione : dicat has preces Deus tu
conuersus

line \ops. ludica.] Before ludica Blew MS. has : antiphona Introibo.

line 17. Confiteor.] Instead of deo celi the Blew MS. has ; Misereatur,
Absolucionem.

line 18. The Blew MS. omits the words : post Confiteor.

line 14 from bottom. Ab occultis] Hie percuciat pectus. Ab occultis.
Blew MS.

line 8 from bottom.] Blew MS. Inserts before Domine deus virtutum
this V. Letamini i7i do7iiino. See ps. xxxi. 11. Laetamini in Domino et
exultate iusti : et gloriamini omnes recti corde.

p. 220. line 8. Finita oracio7ie^ From this point the Blew MS. vanes
from the rest of this page of the text. Thus :

Tunc eriget se sacerdos et osculetur altare et signet faciem stiam dicens.
In nomine patris.

Ex cum inceperit ewangelium post Dominus uobiscum faciat signum
crucis super librum. Deinde in fronte sua et in pectore cum police. Et post
ewaftgelium osculetur libruni.

Deinde incipiat sacerdos. Credo in unum deum.

Deinde conuersus ad populum dicat Dominus uobiscum. Oremus.

Oracio post offertorium dum calix collocatur Suscipe sancta trinitas hanc
oblacionem quam ego miser et indignus peccator offero in honore tuo et
beate marie et omnium sanctorum tuorum pro peccatis et offensionibus
meis pro salute uiuorum et pro requie fidelium defunctorum. Qui uiuis et
re[gnas].

Quid retribuam domino/ pro omnibus que retribuit michi. Calicem salutaris
accipiam et nomen domini inuocabo.

line 10. Ante conspectum] This prayer may be found in Bodleian MS.
Lat. Liturg. b. 4.

line 15. Benedictio super incensu7}{\ We may notice that all of the mass
is omitted from the introit to the Gospel.

line 23. Suscipe Sancta Trinitas] This prayer may be found in the
ordinary of the Rouen Missal of 1499.

p. 221. line i. Deinde 7na?iibus Ions'] The Blew MS. has instead of this
page of the text down to Per 077i7iia as follows :

Dum sacerdos abluit dicat. Munda me domine ab omni inquinamento
cordis et corperist mei ut possim mundus implere opus sanctum dei.

Hiis peractis dicat hanc oracione77i. In spiritu humilitatis et in animo
contrito suscipiamur a te domine et sic fiat sacrificium nostrum in conspectu
tuo ut a te sucipiaturt hodie et placeat tibi domine deus meus.

NOTES. >57

Et erigens se osculetur altare a dextris. et dans benedicaonetn ultra totum
sacrificiufn dicendo. Veni sanctificator omnipotens eterne deus benedic ►J* et
sanctifica hoc sacrificium tuo nomini preparatum.

Et signatis facie ni suani dicens. In nomine patris.

Alia oracio ad placitum. Domine deus omnipotens bene>J<dic et
sanctifica hoc sacrificium quod oblatum est tibi ad gloriam nominis tui et ad
honorem sanctorum tuorum pro salute uiuorum et requie defijnctorum,

Deinde uersa ttice ad populum et tacita uoce dicat. Orate fratres et
sorores ut meum pariterque uestrum/ acceptum sit domino deo sacrificium.

Item ad populum in inissa pro defunctis. Orate fratres pro fidelibus
defunctis.

Et reuersus ad altare sacerdos in sinistro cornu altaris secretas oraciones
dicat iuxta numeru7n ante dictarum. Ita incipiens. Oremus. Et Jinitis
oracionibus secretis dicat aperta uoce. Per omnia secula seculorum. Manibus
non leuatis usque. Sursum corda.

It will be noticed that the Blew MS. directs the secret collects to be said
at the north horn of the altar. The usual place is the midst of the altar.

p. 221. line 14, Sancti spiritus gratia] This may be found in MS. Sarum
Missal, Harl. 4919- fo. 18 b. and in the ordinary of the Rouen Missal of 1499.

It will be noticed that only one preface is given in the text. In the Blew
MS. the preface for the Nativity is given as on p. 6 above. From the proper
preface of the Nativity the Blew MS. passes on to the preface of Pentecost,
omitting those for the Epiphany, Lent, Easter, and Ascension ; " Hec
prefacio dicatur in die Pentecosten et per ebdomodami et in omnibus missis de
sancto spiritu -her totum annum." (See p. 8 above.) This is followed by
the preface for Trinity Sunday as p. 8 : " Hec seguens prefacio dicatur in die
sa?tcte tri?titatis et in omnibus dominicis diebus usque aduentum dojnini
quando de do?ninica dicitur missa et in commemoracionibus sancte trinitatis
et in omnibus missis spo?isalibus'''

The Blew MS. has no special preface for the apostles and evangelists, but
immediately after the Trinity preface comes the preface for Holy Cross, as
on p. 8 above, except that for vincebat on line i of p. 9 the Blew MS. has
uicerat. That for feasts of our Lady follows that for Holy Cross, also like that
printed above on p. 9 and it is followed by the daily preface : great part
of the lower page on which this was written has been torn away, but the second
column resumes at angeli adorant and continues as on p. 221 above, followed
by Et ideo with Sanctus in full, and Benedictus qui venit.

The small number of prefa,ces in the Blew MS. is probably due to its
being a manual more than a full missal ; it contains a certain number of
votive masses of our Lady, of the Trinity, and of the Eucharist for which
proper prefaces might be needed. Compare the ordinary prmted in Messrs.
Procter and Wordsworth's Breviarium ad usum insignis ecclesiae Sarum^
Cambridge, 1879, fasc. ii. Col. 486.

p. 222. line 5. Et deinde']

Deinde station manibus iunctis et oculis eleuaiis incipiat. Te igitur. corpore
inclinato donee dicat. rogamus ac petimus. Hie accipiat diaconus patenam ab
altari et inuolutain sudario tradat subdio\cono'\.

Bodleian MS. Laud. Misc. 253, fo. 114 b. dia is the last syllable of the last
line of this page ; and the next leaf is wanting.

In the printed missals {Missale Sarum., Burntisland, col. 596) the
subdeacon takes the paten from the hand of the deacon immediately after the
Secret, and gives it to the acolyte. It is also the same in the consuetudinary.
(W. H. Frere. The Use of Sarufn, Cambridge, 1898, vol. i. p. 79.) In the
Dominican rite (see above, p. 79) on certain days at Te igitur the deacon
gives the paten to the subdeacon.

Postquam sacerdos dixerit Sanctus et turn fecerit signum crucis in facie
T.M. S

258 NOTES.

sua osculetur crucifixum uel libT^in. Deinde manibus lunctis et oculis leuatis
incipiat. Te igitur. Co7pere\ inclinato donee dicat. Ac petimus : Blew MS.

line 13, note in small type] 1 he prayers at the amice, alb, and girdle may
be found in the Rouen Missal of 1499.

line 26. Te igitur] The beginning of the Canon in the Blew MS. is torn
away ; and it begins again at Sancta catholica.

line 10 from bottom, illibata] Factis signaculis eleuet sacerdos manus
suas dicens. In prim is.

B.M. Harl. 4919, fo. 152 and the printed books.

line 7 from bottom.] In the Blew MS. papa nostro and antistite have
been scratched away, leaving only the N. after ^^ papa nostro \xri\r{]Mx^di.
The Blew MS. adds et rege nostro N. before et omnibus orthodoxis ; a note-
worthy omission on the part of the text.

In B.M. Add. MS. 30,506, fo. 35. Rege is written where once it would seem
papa stood, and several words before et omfubus ortodoxis have been erased.

Papa only has been erased in Harl. 4919.

line 1 1 from bottom, benedicas] Hie faeiat sacerdos ires eruees super
calieem et panem ita dieens hec »I< dona.

B.M. Harl. 4919, fo. 152 and so into the printed books.

line 10 from bottom, sacrificia illibata] Factis signaculis super calieem
eleuet manus suas dieens Imprimis.

MS. Trinity College, Cambridge, B. 10, 14, and the printed books.

line 4 from bottom. Memento domine] Blew MS. prefixes Memoria
pro uiuis.

Harl. 4919, fo. 152 has : Hie oret cogitando pro uiuis dieens^ the substance of
which passes into the printed missals, which with the Sarum Manual of
1554 have this further expansion after the first clause : Hie roe et cogitando
pro viuis. Memento domine famulorum famularumque tuarum A', et N.
In qua oratione or do debet attendi propter or dine tn charitatis. Quinguies oral
sacerdos primo pro se ipso, secundo p? o pafre et matre car?tali : videlicet et
spiritualibus et pro aliisparentibus. ertio pro amicis specialibus parochianis et
aliis. quarto pro omnibus astantibus. quinto pro omni populo ehristiano : et
potest hie sacerdos omnes suos amicos deo contmejtdare. Consulo tamen vt
nullus ibidem nimis ir7imoretur turn propter cordis distractione : tum propter
immissiones que possunt fieri per angelos malos : tum propter alia pericula.

p. 223. line 16. Hanc igitur oblacionem] nostrum. Hie respiciai super
hostiam parum se inclinando. Hanc igitur. Blew MS.

Hie respiciat sacerdos hostiam cum magna vetieracione. Hanc igitur
oblacionem.

B.M. Harl. 4919. fo. 152. b. Bodleian MS. Rawl. A. 387% fo. 30.

This rubric passes into the printed books and the Manual of 1554.

line 17. familie tue] familie tue. Hie submittat manus ex vtraque parte
corporalium usque. Quesumus.

B.M. Add. MS. 30,506, fo. 35<^. This Sarum canon is free of rubrics
from Te igitur up to this point.

line 22. Quam oblacionem.]

Hie iterum respiciat hostiam dicens Quam oblacionem.

Bodleian MS. Rawl. A. 387^ fo. 30 : to the same effect in B.M. Harl. 4919.
and the printed books.

There is no rubric in the Blew MS. or Add. 30,506.

line 1 1 from bottom. Hie elevet'] christi. lungat manus tergal digitos
quatuor et aceipiat panon. Hie aceipiat hostiam dicendo. Qui pridie.

Blew MS.

christi Hie eleuet hostiam contra pectus dicendo Qui pridie.
B.M. Add. MS. 30,506.

NOTES, 259

Hie erigat sacerdos manus et coniungat et postea tergat digitos et eleuet
hostiam dicens. Qui pridie.

Bodleian MS. Barlow 5. p. 191. B.M. Had. 4919. fo. 152. b. and the printed

editions.

line 9 from bottom, eleuatis oculis in celum].

in celum hie eleuet oculos suos.

Bodleian MS. Barlow 5. p. 191. B.M. Had. 4919. fo. 153. and the
printed editions.

line 8 from bottom, omnipotentem tibi] tibi gracias agens Hie
benedieat hostiain dicens bene ►{< dixit.

Blew MS.

omnipotentem tibi hie inelinet se et eleuet paululuvi dieens gracias agens.
B.M. Harl. 4919. fo. 153. and the printed editions.

line 7 from bottom, benedixit hie faeiat signu7n\ bene >J< dixit. Hie fiat
signum fraceionis fregit.

Blew MS.

bene ^ dixit Hie faeiat signum fraetionis diundo fregit.
B.M. Add. MS. 30,506.

bene ^ dixit fregit. hie tangat hostiajii dieens deditque.

Bodleian MS. Barlow 5. p. 191. B.M. Harl. 4919. fo. 153 and the printed
editions.

bene ►J^ dixit fregit. Hie ta?igat hostiam iion tamen in rnodum fraeeionis
dieens dedit discipulis.

Bodleian MS. Rawlinson liturg. c. 2. fo. 118. Trinity College, Cambridge,
B. II. II. fo. 152. /;.

These rubrics may deserve some detailed examination. In the text (of the
thirteenth century) there is a signum fraetionis to be made at saying the
word y) t'i,'-//, and this example is followed by the Blew MS. (ascribed to the
fourteenth century) and by the Sarum Manual (British Museum, Add. MS.
30,506. written in the first half of the fifteenth century). Thus there is a
line of tradition from the thirteenth to the fifteenth century that at the word
fregit the priest was to do something akin to the breaking of the host.
Further, the practice is frowned upon by writers of the fourteenth century,
William de Pagula, and John de Burgo, and the rubric makers of the
fifteenth and sixteenth centuries (see below, p. 270.), which is some evidence
of its continuance. It may be noticed that the word frangat may easily
have been changed into tangat. In fact, in one of the manuscripts, a
seventeenth century writer opposite hie tangat has made a marginal note hie
frajtgat hostiain (Cambridge University Library, Ee. 2. 2.) evidently reading
frangat for tangat.

It would almost seem as if the attempt to break the host were commuted
in the fourteenth century for a direction merely to touch it. " Benedixit
fregit hie tangat hostiam dedit discipulis " is found in a fourteenth century
MS. (British Museum, Add. MS. 11,414. fo. 185.) and almost the same
words appear in many others later, till at last the rubric passes into the
printed books. A similar rubric appears in some of the York manuscripts.
{Missale ad usum insignis ecelesiae Eborarejtsis, Surtees Society, 1874. vol. i.
p. 184.)

The practice was not limited to England ; and it continued abroad till
after the middle of the sixteenth century. At Paris it appe trs m one edition
{Missale . . . eeelesie Parisieftsis, 1489. J. du Pre, fo. Ixxx.) thus : bene
>i<dixit fregit frangat modiewn deditque discipulis. There is thus a
direction, not merely to make an attempt at breaking, but positively to break
a little. But this distinct direction occurs only in this one edition. The
editions of 1481. 1487. 1496. 1497. 1504. 151 1. 1516. 1522. 1531. 1539. 1541.

S 2

26o NOTES. -

have no such rubric. The Paris manuscript missals in the British Museum
(Add. 17,388. and Harl. 2891.) have also no rubric 2X f regit. Perhaps it is
a warning that it is not safe to assert that a practice did not exist in a church
when a large number of editions of its missal give no evidence of the
existence of the practice. Had the edition of 1489 perished, it could not
have been said that fraction aX /regit was known in the church of Paris.

There is the same phenomenon at Chartres. Dom Claude de Vert says
that the Chartres missal of 1489. has at the word /regit the direction :
Simulat /ractionem. {Explication . . . des Ceremonies de P Eglise,
Paris, 1706, t. i. p. 245.) But the editions of 1482, 151 1, 1529, 1535, 1549,
1552, 1560 have no such rubric.

Dom Claude de Vert also reports that the Missal of Langres of 15 17 has
fingat frangere ; the missal of the Abbey of Essome has Facit signuin
frangendi^ dicens fregit. I have not been able to see either of these missals.
The Carmelites had a like custom at the word/regit in the Canon, which
lasted into the eighteenth century. In the Carmelite missal of 1490 there is
no rubric at the -word /regit. But in the Missal of 1500 (Venice, L. A. de
Giunta) there are these words: "et eleuatis oculis in celum ad te deum
patrem suum omnipotentem tibi gratias agenb : hie signet hostiam., bene>I<
dixit : hie hostiani desuper cum pollice et ifidice dextre mantis tangaf, fregit."
The same may be found in the edition of 1514 by the same printer. Some
manipulation of the host at this place is also spoken of in the Carmelite
ordinary of 1544 quoted above (p. 244.) Et cum dicit Fregit, eavi desuper
cum pollice et indice dextre manus tangat, aliqualiter cam agitando. This
looks like an elaboration of the attempt to break.

The practice remains in the Carmelite Missal printed in 1640 with the
papal approval dated 1584. (Ritus celebrandi Missam, Rubrica viii. Sign.
a. 4. b. See also the canon, p. 195.) Be7ie >J< dixit., et cum pollice, et indice
dextrae manus, leuiter preniens superiorem partem Hostiae, dicit Fregit
tenens cum indicibus, et pollicibus vtriusque manus Hostiam ad latera super
lapidem, dicit, deditque discipulis suis.

It seems that the practice survived to the time of Dom Claude de Vert {loc.
cit.) and of T. J. Romsee {Opera Liturgica, Leodii, 1791. t. iv. Appendix
de Ritibus et Caeremoniis variantibus, Ariiculis II.
the sense of the rubric above. Apparently this latter wrote in 1777.

Since the above was in type I have received a note from the Very Rev.
B. Zimmerman, Prior of the Carmelites at Wincanton, who tells me that
this practice is enjoined in the Carmelite MS. in the Archbishop's Library
at Lambeth, (No. 193. fo. 23. b.) which is one of the earliest of the Carmelite
ceremonial manuscripts, and that it appears also in the Carmelite missal
printed at Venice in 1760, the latest which he has seen.

At Rhemes they retained in two editions {Missale secundum vsum . . .
ecclesie Remensis., Paris, Regnault, 1542, and Paris, H. Paquot, 1545.)
this rubric : bene >J< dixit, fregit /aciat ta?ttum signum /rangendi in/erius
hostiam non tamen/rangat cam. Claude de Vert {loc. cit.) says that this
rubric appears in the missal of 15 12 and in the Breviary of 1572. 1 have
some doubts of the existence of an edition of the Rhemes missal of 1512 or
1 5 13. The date of the only copy claiming to be of this date that I have
seen, that in the Archbishop's library at Rhemes, has been tampered with ;
the 1 of xlii having been transformed into i, which thus reads 13 instead of
42. Dom Claude de Vert's statement that in one missal of Rhemes there is
frangit modicum may have been written under some misapprehension. It is
the rubric in the Paris missal of 1489, which Claude de Vert does not mention.
At Troyes, in the Missal pubhshed in 1 580, they had a rubric identical
with that at Rhemes. But it does not appear in the missals of 1500, 1514)
or 1525.

NOTES. 261

At Coutances in 1557 (see above, p. 62) there is this : bene ►J< dixit
Cancellet eain modicum cum dextra non frangendo.

Thus it does not seem altogether rash to infer that the practice of making
some attempt at breaking the host at the word /regit was well known in
France. It would seem as if it may have had its origin in a real breaking
of the host, especially as at Paris, the host is to be broken even if slightly.
This real breaking of the host was given up. Why was it given up ? The
rest of this part of the canon is accompanied by a close following of the
words of our Lord on the part of the celebrant : he takes the bread into his
hand at accepit panem j and the eyes are raised at devatis oculis i?i celum;
it seems only a natural following of the words of the gospel to break the
bread at /regit. It has occurred to me that a cause of the giving up of the
breaking of the bread at the \vox6./regit, if it existed before, of which from
the absence of rubrics in the early canons there is no evidence, may be
found in the introduction of the practice of elevating the host immediately
after the words Hocest enim corpus meum. It would not be thought seemly to
elevate a broken host, and thus the practice of rer.lly breaking the host was
given up, and a mere pretence at breaking it took its place. The publication
of the Pian Missal had, we know, a great influence upon the diocesan uses ;
and, so far as I know, with the exception of the Carmelites, all attempt at
breaking the host at the word /regit disappears with the coming in of the
seventeenth century.

It cannot be said that these western liturgies are alone in directing a
breaking at the v^ord. /regit. In the liturgy of the Coptic Jacobites the priest
at the words he brake it is told that "he shall divide the host into two thirds
and one third." (F. E. Brightman, Liturgies^ Eastern and Western.,
Oxford, 1896, Vol, i. p. 177). Also in a kindred rite, the liturgy of the
Abyssinian Jacobites, at the words brake and gave it to his disciples the
priest is told that "he shall break it.'' (F. E. Brightman, op. cit. p. 232.)

line 3 from bottom. Hie eleuet alcius corpus'] B.M Add. M.S. 30,506.
has the rubric in the text as it stands.

Hie inclinacione capitis adoret et eleuet hostiam et postea ponat hostiam
loco quo prius erat. et discooperiat calicem et /ricet digitos super calicem
tantimi. Blew MS.

corpus meum. Et debent ista uerba pro/erri tarn sub uno spiritu guam
sub ujia prolacione. nulla pausacione interposita. Post hec uerba inclinet se
sacerdos ad hostiam et eleuet earn supra /rontem ut possit a populo uideri.
Nee nimis diu teneat eleuatum. nee aliquo modo corpus christi osculetur nee
aliqua parte sui corpus christi tangi debeat nisi tantum digitis ad hoc
specialiter consecratis. Deinde reuerenter illud reponat ante calicem in
modum crucis per idem facte et tunc discooperiat calicem et teneat intet
manus suas non disiungendo pollicem ab indice nisi du77i facial benediccionem
ita dicens. Simili modo.
B.M. Harl. 4919, fo. 153. The substance appears also in the Manual of 1554.

p. 224. line 3. gracias agens] tibi. Hie incli?7et se dicens gr3iC\diS 2i%&ns.

B. M. Harl. 4919, fo. 153^^. Barlow 5. p. 192 and the printed editions.

line 4. bibiteexeoomnes] omn^s Hie eleuet calicem par umper. Blew MS.

omnes. Hie eleuet calicem contra pectus dicendo hie est.
B.M. Add. MS. 30,506, fo. 36.

omnes. Hie eleuet calicejn parumper ita dicens. Hie est.

B.M. Harl. 4919, fo. i^^b. and the printed editions.

line 9. memoriam facietis] Hie reponat calicem et recooperiat eundetn.
Hie extendat brachia. Blew MS.

memoriam facietis. Calice humiliier reposito et cooperto i extendat manus
in modum crucis dicendo. Unde.

B.M. Add. MS. 30,506. fo. 36.

262 NOTES.

memoriam facietis. Hie reponat calicem et fricet digitossuos ultra calicem
propter mieas et cooperiat et eleuet brachia in inocium crucis iunctis digitis
usque ad hec uerba de tuis donis ac datis. ita dicens. Unde.

B.M. Harl. 4919. fo. 153. b. The substance is in the Manual of 1554.

line 16. de tuis donis ac datis] Hie tres cfuces Jiafit super hostiaiii et
calicem dicendo. Blew MS.

line 1 7. Hostiam >J< inmaculatam] Hie super h ostiajn Panem ►{< sanctum
uite eterne Hie super calicem et calicem >J< salutis perpetue. Blew MS.

line 18. Et calicem] et calicem >^ salutis perpetue. Supra que Hie
respiciat sacrificiutn dicens propicio ac sereno vultu. Hie eleuet vultuni
suuin dicens respicere digneris.

MS. Rawl. Liturg. c. 2, fo. 118 ^

Salutis perpetue. Eleuet vultujn et respiciat. Supra que.
Cambridge Univ. MS. Ff. 4, 44.

line 13 from bottom. Hie cancellatis^ Hie inclinet se manibus
cajtcellatis. Blew MS.

Hie sacerdos inclinato corpore cancellatisque maftibus dicat. Supplices te
rogamus usque ad. Ex hac altaris part. Et tu?ic erigat se deosculans altare
et facial signu in crucis super hostiam et calicem et in facietn suain cum dicat
omni benediccione.

Cambridge Univ. Lib. MS. Ff. 4, 44. Cf. B.M. Harl. 4919. fo. 154.

line 10 from bottom, ut quotquot] quotquot ex hac Erectis'X osculetur alt are.
altaris participacione sacrosanctum filij tui. Hie super hostiam dicendo cor
►J< pus. Hie super calicem^ et sanguinem >J^ sumpserimus. Hie signet se
ipsum dicendo Omni bene>i<diccione. Blew MS.

ut quotquot ex hac altaris participacione sacrosanctum filii tui. hie facial
signum crucis super hostiam lantum cum dicit. cor>J<pus et san>J^guinem
sumpserimus. hie benedicat seipsum in facie dicens. omni bene>J<
diccione celesti et gracia repleamur.

Bodleian MS. Douce 218, fo. 39.

ut quotquot hie erigens se osculetur altare a dextris saerificii dicens ex
hac altaris pai ticipacione sacrosanctum filii tui corp>J<us et san>i<guinem
sumpserimus omni. hie benedicat seipsum in facie dicens, benediccione.
Cambridge Univ. Lib. Dd. i. 15.

line 7, from bottom, sumpserimus] sumpserimus. Hie facial sigmwi
crucis super hostiam et calicem et in facie sua cum dicit omni.
B.M. Add. MS. 30,506, fo. 36. b.

sumpserimus. hie benedicit seipsum in facie sua dicens omni.
B.M. Harl. 4919. fo. 154.

line 4 from bottom. Memento etiam] Before this second Memento, the
Blew MS. has : Hie fiet memoria pro defunctis.

Hie Orel cogitando pro defunctis.

Cambridge Dd. i. 15. So also in substance in Harl. 4919. and Sarum
printed books.

p. 225. line 14. Per quem hec omnia]

Per quem hec omnia domine semper bona creas. Hie sigftetur ler super
hostiam et calicein dicens. [Sane] ^ tificas. uiui >J< ficas. bene ^ dicis et prestas
nobis Hie discooperiat calicem et accepta hostia facial sigjtaculum crucis cum
hostia quinquies i prima quam ex utraque parte ultra calicem. Per >J<
ipsum. Secunda i calici coequalis . et cum 4* ipso Tercia infra calicem
coartatur et in >i< ipso Quarta i fat ut pfima est tibi 4< deo patri
omnipotenti Quinta a?ite calicem depingitur In uni>}<tate spiritus sancti
omnis honor et gloria Hie reponat hostiain ubi prius full post fricem\ digitos

NOTES. 263

ultra calicem ac uelet eundetn postea ponat maniis ei teneat super altare
dicendo usque pater noster Per omnia secula seculorum.

Blew MS.

Sed statiin dicat sacerdos Per quem hec omnia domine semper bona
creas . Hie signet calicem dicens Sancti ►$< ficas . uiui ►J^ ficas bene >^ die is et
prestas nobis . hie discooperiat calicem etfacii signaculu?n crucis cu7n hostia
quincies pHmo ultra ex utraque parte dicens . per ip >^ sum . sccundo
calici equate dicens . et cum ip >J< so Tercio infra ccilicem dicens . et in ip >{<
so est tibi deo patri omnipotenti quarto sicut primo dicetis In unitate ►!*
spiritus sancti quinto ante calicem dicens omnis honor et gloria . Hie
cooperiat calicem et teneat manus suas super altare usque dum dicat qui es in
celis.

Bodleian MS. Douce 218. fo. 39. b.

Per christum dominum nostrum iantum . Hicnon dicitur amen sed statim
sequatur Per quem Hie respiciat hostiam dicens . hec omnia domine
semper bona creas Hie sacerdos signet ter calicem dicens Sancti ►J^ ficas.
Bodleian MS. Rawl. Liturg, c. 2. fo. 119. b.

Per quem hec omnia domine semper bona creas . hie sacerdos signet ter
calicem dicens sancti »{< ficas . uiui >J< ficas . bene >i< dicis . et prestas nobis .
hie sacerdos discooperiat calicem et facial signaculum crucis cum hostia
quijtquies . primo ultra calicem ex utraque parte secundo calici equate . tercio
infra calice?n quarto sicut primo . quinto ante calicem . Interim uero
diaconus a dextris sacerdotis assist at manibus prius lotis eique in corporalibus
sustitiendis subministret . et in recessu deosculeter altare et humerum eius
dextrum sacerdote sic dicente . Per ip >J< sum.

Cambridge Univ. Lib. Dd. i. 15. From the word interim the rubric
agrees with that in the Sarum Manual of 1554. The earlier part appears in
the printed missals.

Of the elevation at otfinis honor et gloria something has been said in the
notes above (see p. ). But there was apparently an additional ceremony,
the crossing of the chalice with the host many times, made in a very
prominent way, so that the ceremony might easily be seen by the
congregation. Henricus de Hassia in his c)\7i\)tQr Per ipsum . et cum ipso
says : " Ubi quidam cruces longas solent facere : habentes causam pro se .
vt hostia a circumstantibus videatur . sed non est necessarium propter ilia
que dixi. Nam ideo prius est eleuata . vt non sit amplius ostendenda."
And in the next chapter, Omnis honor et gloria, he says : " Ubi iterum aliqui
vltra calicem hostiam eleuant . moti ex eadem causa quibus sicut ceteris
dicendum est. Si placuisset ecclesie duas eleuationes instituere absque
aminiculo subsequentium statuisset. Sancti patres quidam fuerunt qui ex
doctrina spiritussancti officium misse statuerunt : quibus placuit eleuatio
vna : que apud quosdam sacerdotes geminatur."

(Henricus de Hassia, Secreta Sacerdotum, Nuremberge, H. Holtzel, 1507.
Sign. B. iii.)

It seems reasonable that ihe ceremony of showing the sacrament to the
people should not be doubled. But here again there is an instance of the
law that the more ancient ceremony, which is that of showing the
Sacrament to the people when the time of communion is at hand, is
turned out by the introduction of the more modern ceremony, that of
showing the vSacrament to the people at consecration. H. de Hassia does
not seem to have grasped the fact that the elevation at the end of the canon
is the more ancient ; and that if there should not be more than one, then the
elevation at consecration should be given up, if ancient ceremonies are to be
retained m preference to modern.

The reformers in the sixteenth century seem to have made a special attack

264 NOTES,

upon this ceremony. Thomas Becon makes himself merry over it in this
wise :

" What shall I speake of daunsyng of your little great God aboute the
Chalice with Per Ip^ et cum Ip, et i7t Ip, SVM, which foloweth the praying
for the dead ? " and in the margin he puts : " The second Sakering
otherwise called, Goddes hoppyng about the Chalice." {Displayeng of the
popishe Masse^ in Workes^ vol. iii. fo. xlviii. b.)

And another writer of quite the same school has this :

" The bel toleth, I haue lost sacring a vengeaunce on it, with babling with
the. But yet I trust to see my maker daunce about the cuppe : I will runne
a pace." {A dialogue or familiar talke betwene two ?teighbours, Rouen,
Michael Wodde, 1554. Sign. E. iii. B.M. press mark C. 25. c. 26.)

Also another writer printing at Strassburg :

But heare ye ? when the second sacrye comes
And your yonge God is dandled about the chalice,
Looke that then ye starte vp with good deuocion
And to honour your God moste humbly deuyce.

(Hughe Hilarie, The resurreccion of the masse, Strasburgh, 1554, Sign. A.
V. ^.)

line 20. perficiens\ perficiens ante corpore dotnini ibidem reposito per +
ipsum :

B.M. Add. MS. 30,605. fo. 37.

line 24. Hie teneat^ hie reponat corpus et cooperiat calicem cum corporalibus
et teneat manus suas super altare usque dum dicat Pater noster qui es.
Cambridge University, Dd. i. 15.

line 4. from bottom, tacita voce Amen] Hie sacerdos tacita uoce dicat amen .
Hie accipiat dyaconuspatenam a manu subdyaconi eamque a dextris sacerdotis
extento brachio iri alto usque Da propicius pacem . discoopertam tenens
sacerdote sic dicenie Pater noster . postea sequitur Libera nos.

B.M. Harl. 4919. fo. 155. b. and the printed books.

p. 226. line 4. perturbacione securi] securi Hie accipiat sacerdos
patenam et deosculetur et supponat corpori domini et tunc accipiens illud
frangat in tres partes cum dicit Per eundem.

Blew MS.

B.M. Add. MS. 30,605. fo. 37. b. has a rubric divided. After oi7inibus
Sanctis (line 2) it has : Hie accipiat patenam et si g7iet caput eius et deosculetur
cam dicens while after secu7 i comes Hie accipiat corpus et Jrangat in tres
partes dicendo Per eundem.

Hie cominittat dyaconus patenam sacerdoti osculans 7nanum et sacerdos
deosculetur patena77t et postea ponat ad si7iistru77i oculu77i deinde ad dextru7n
postea facial crucei7i CU771 patena ultra caput et tunc reponat ea77i in locu77i
suum dicens Da propicius . . . securi Hie discoope?iat calice77i et
su7nat corpus christi cu77i inclinacione tra7tspo7te7is in concauitate77i calicis.
reti7iendo inter polliees et indices et fra7igat i7i tres partes dimi dicatur Per
eundem dominum nostrum ihesum christum filium tuum. secu7ida fraccio
qui tecum uiuit et regnat in unitate spiritus sancti deus Hie teneat duas
fracturas i7t sinistra 77ia7iu et tercia77t fractU7\wi i7t dextra 77ianu in
summitate calicis dicens. Per omnia.

B.M. Harl. 4919. fo. 155. b. and the printed books.

Deinde si episcopus celebrauerit dyaco7ius ad populu77i conuersus baculu77i
episcopi in 77tanu dextera tenens cuT^atura baculi ad se eonuersa dicens
Humiliate uos ad benediccionem Chorus respondeat Deo gracias Postea
episcopus eukaristia super patena77i reposita super populum facial
benediccione77i. Hie C07iuersus ad altare cum particula quam tenet in 7nanu

NOTES. 265

sua dextera faciat ter signum cruets super os calicis dicens Pax >J< domini ►J<
sit semper >|< uobiscum chorus respondeat Et cum spiritu tuo. Ad Agnus
dei dicendum accedat dyaconus et subdyaco7ius ad sacerdotein uterque a
dextris dyaconus propior et subdyaconus tejnocior et dicant priuatiin Agnus.
B.M. Harl. 4919. and the Sarum Manual.

From fo. 38 to fo. 40. b. B.M. Add. MS. 30,506. has the marriage
blessing after the fraction of the host. The ordinary begins again with the
Pax^ Agnus and Hie mittat^ as in the text.

line 12. pacem] pacem. In missis uero pro defutictis dicatur hoc inodo.
Agnus dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem . tribus uieibus cum hac
addicione in fine sempiternam.

B.M. Harl. 4919. fo. 156. b. and the printed books.

line 13. Hie mittat'\ Tunc diinittat saeerdos terciam partem corporis iji
sanguinem ita dieendo Hec sacrosancta.

Blew MS.

Hie eruce signando depo?tat dietam terciam partem hostie ijt sanguinem
sic dieendo. Hec sacrosancta.

B.M. Harl. 4919. and printed books.

line 17. for promerendam^ there is in B.M. Add. 30,506. capescendam :
Blew MS. as in text : in B.M. Harl. 4919. and printed books, promerendam
et capescendam.

line 20. Hee oratio?tes'\ For this rubric the Blew MS. has Oracio
antequam pax detur ^nd the collect Domine I. C. is omitted, and the rubric
in the Biew MS. is followed immediately by the collect Domine sanete pater
omnipotens. So B.M. Add. MS. 30,506; but the rubric is: Hee oracio
dicatur antequam pax delur . Oracio Domine sanete.

Antequam pax detur dieat sacefdos Domine sanete.

B.M. Harl. 4919 and the printed books.

line 4 from bottom. Habete uinculum] For this the Blew MS. has :
Pax tibi frater et sanete ecclesie. Post datam pacem dieat saeerdos oradones
subsequentes antequam se communicet oracio. Deus pater.

B.M. Add. 30,506 fo. 41. has here also Pax tibi followed by Deus pater., but
they are interpolated into the marriage rubrics : Pax tibi et ecclesie dei. I^. Et
cum spiritu tuo. Postea dieat saeerdos oraciojies sequentes tenens utrasque
manus cum corpore domini supra calicem donee percipiat illud. Deus pater
follows immediately.

Hie deosculetur eorporalia in dextera parte et summitatem calicis et postea
dyaconus dieat. Pax tibi et ecclesie dei. Responsio Et cum spiritu tuo.
Dyaconus a dextris sacerdotis pacem recipiat ab eo et subdyacono porrigat.
deinde ad gradum chori ipse dyaconus pacem portet rectoribus chori et ipsi
pacem portent choro uterque sue parti incipiens a maioribus. Infestis uero
et ferijs quando chorus 7ion regitur. pax a dyaeono apportatur choro per duos
extremos de ij. forma cetera uero sicut prius.

Si episeopus celebrauerit prius deosculetur dyaconus principalem sub-
dyacojium a quo ceteri subdyaco7ii pacem sumant. Deinde duos seeundarios
rectores si duplex festum fuerit qui primo deferant ad reetores prineipales
postea ipsis principalibus rectoribus pacem ipsam a parte decani et ea?itoris
deferentibus secundarijs ex parte cancellarij. thesaurarij. Post pacetn datam
dieat saeerdos oraeiones sequentes priuatim antequam se comiiiunicet tenendo
hostiam duabus manibus ita dicens. Deus pater.

B.M. Harl. 4919. and the Sarum Manual.

p. 227. line 4. manibus meis teneo] teneo. Hie inclitiet se saeerdos ad
hostia7n dicens Te adoro.

B.M. Harl. 4919, and the printed books. See also Bodleian Douce MS. 218.
In manibus. Hie humiliter inclinet te adoro

Cambridge University Library, Ff. 4, 44.

266 NOTES.

line 17. Gracias agimus] Blew MS. Additional 30,506, Harl. 4919 and
tlie printed books omit the whole of this prayer.

line 14. from bottom. Ante percepcioneni] om. Blew MS. B.M.
Harl. 4919, and printed books.

line 9 from bottom. Quidaii{\ B.M. Add. 30,506 as in text. Hie dicat
sacerdos ad corpus antequmn percipiat. Aue in eternum sanctissima caro
michi ante omnia summa dulcedo. Blew MS.

Ad corpus dicat cum inclinacione antequam percipiat. Aue.
B.M. Harl, 4919 and the printed books.

line 6 from bottom, uita] In nomine patris : add. B.M. Harl. 4919,
and printed books.

line 5 from bottom. Ad sanguinem\ B.M. Add. 30,506 as in text.
Tunc percipiat cimi magna deuocione. Deinde ad sanguinejn dicat. Aue in
eternum. Blew MS.

Hie sumat corpus cruce facta de ipso corpore ante os reeipientis. Deinde
ad sanguinem cum magna ueneracio7ie dicat. Aue ineternum.
B.M. Harl. 4919, and Sarum Missal.

Tunc cum magna deuociojte ad sanguine^n dicat.

Cambridge University Library, Ff. 4, 44. and Sarum Manual.

uitam eternam amen. Hie suniat sanguinem quo sumpto eat sacerdos aa
dextrum comzi altaris cum ealice inter manus adhue digitis iu7ictis sicut
prius et accedat subdyaconus ei efftmdat in calieem aquam et uinicm et
resineerit manus suas sacerdos ne reliquie alique corporis et sanguinis
temaneaftt in digitis uel i?t ealice.

If Cum uero aliquis sacerdos debet bis eelebrare ifi ufio die tunc adprimam
missam non debet pereipere ullajn ablueione7n sed ponere in sacrario i?t uase
mu7ido usque ad finei7i alterius 77iisse et tunc su77icitur utraque ablucio et post
prima77t infusione77t sequatur oracio hoc 7nodo. Quod ore sumpsimus . .
. . . sempiternurn Hie lauet digitos suos in concauitate calicis cu77i
infusione ui7ti a subdyaeono. Quo hausto sequatur oracio. Hec nos
communio . . . amen.

Hie infundat subdyaeo7ius aqua77i in calice77i. Qua hausta eat sacerdos in
77iediu77i altaris et i7icli7tat\ se et dicat hanc oracio7ie77i. Gracias tibi ago .

B.M. Harl. 49 19^ fo. 158.

hie su77iat sanguinem quo su77ipto et deposito ealice super dextru77i cor7iu
altaris dicat hanc oracione77i. Hie eat sacerdos ad dextru77i cornu altaris. et
su77iat caliee77i i7iter 77ia7ius. adhue digitis coniunctis sicut prius. quo sumpto :
infundat diaeonus ui7iu77i i7t calice7n. quo hausto dicat Quod ore sumpsimus

sempiternum. hie lauet digitos suos in concauitate calicis tu77i

uino infuso a subdiaeono quo. hausto : dicat. Hec nos communio ....
consortes. hiei7tfundat subdiaconus aqua77i in ealiceiti : qua hausta eat sacerdos
i7i 7nediu77t altaris et incline t se et dicat cu77i 77ia8,na ueneracione respiciendo
cruce77i. Adoremus crucis .... sacramentum. Sequatur Gracias .
. . . in uitam eternam pro misericordia tua amen, tunc eat sacerdos ad
sacrariu77i et ibi lauet 7nanus in sacrario quibus lotis et tersis. redeat ad
dext7 U771 cornu altaris. et dicat post eo77i77iu7iio7ie7n.

Bodleian MS. Laud Misc. 164.

p. 228. line I. Hie su77iatur'\ B.M. Add. 30,506 has : Hie procedai ad
digitos et calice77t abluendum ei interi77i dicat Quod ore . . . remedium
sempiternum. Hec nos . . . participes. Per christum dominum
nostrum amen. Hie su77iatur corpus et sanguis et postea dicatur hec oracio..
Gracias tibi.

Here the scribe of Add. 30,506 has inverted the order. Though the book
has been used, yet there is nothing written in the margin to show that the
inversion had been noticed.

NOTES. 267

line 12. Benedicta] This is omitted by B.M. Add. 30,506, Harl. 4919,
and the printed books.

After Quod oresumpsitnus and Hec nos communio^ Cambridge University
Ee. 2, 2 has : Adoremus crucis signaculum per quod salutis nostre
sumpsimus sacramentum : but with no rubrics.

line 9. Hie procedat] Et cum hac oracione eat saeerdos addextrum comic
altaris et abluat 7iianus dtcens . Lauabo inter innocentes manus meas et
circumdabo altare tuum domine. Dyaconus interim complicet corporalia et
ad dextrum cornu altaris subdyacono ' librum portet et acceptoi dyacono
calicem iacentem super patenam. et redeunte sacerdote ad dextrum cornu
altaris si quid infusionis in eo remanserit ori sacerdotis porngat resumendum.
Post percepciotiem sacramenti et cetera ut supra in dominica prima aduentus
domini. ^ Finita missa saeerdos corpore i?iclinato iunctis manibus tacitrt
uoce coram medio altaris dicat haiic oracionem. Placeat tibi . . .

B.M. Harl. 4919, fo. 158.^. With Placeat tibi the ordinary of the mass in
this manuscript ends.

Gracias tibi ago .... domini nostri ihesu christi Hie recedat ab
altari et precor ... in vitam eternam amen. Dei7ide eat saeerdos ad
dextrum cornu altaris et resumat calicem i7tter 77ianus suas digitis adhuc
coniu7ictis sicut prius et accedens subdiaco7ius infundaf vi7iU77i i7i calice77i et
rece7iset saeerdos digitos suos in concauitate calicis ne alique reliquie corporis
et sa7igui7iis re77ianeant in digitis uelincalice .... Sui7iptaitaque dicta
i7ificsione vini dicat saeerdos hanc oracio7ie77i. Quod ore sumpsimus . . .
. . in sempiternum. Deinde digiti cu77i quibus sacra77ientti77i tractatur a
subdiacono perfundi debent vi7io in concauitate calicis quod ab ipso sacerdote
su77iatur. Quo hausto sequitur oracio. Hec nos domine.
Bodleian MS. Rawl. Liturg. c. 2, fo. 123.

Deinde per cipiat. post hec accedat 77iinister. et effiindat in calice77i ui7tU77i tiel
aqua77i. et si necesse fuerit ut sacerdote77i iterujn celebrare oporteat. 7iichil de
effusio7ie percipiat. Set i7t sacrario ponat. Post primam effusionem dicat.
Quod ore . . .

Post secu7idai7t effusio7ie77i dicat saeerdos. Hec nos . . .

Post tercia7n effusio7ie77i cui7i 77iag7ia deuocione dicat Gracias tibi . . .

Cambridge Univ. Lib. Ff. 4, 44.

The nuptial communion and postcommons in B.M. Add. MS. 30,506^
fo. 42^. follow immediately the prayer Gracias., and these are followed by :

Expleta 77iissa incli7iato capite a7ite altare iunctisque 77ia7tibus dicat
saeerdos ha7ic oracionei7i. Placeat tibi .... seculorum amen.

Et sic erigens se osculetur altare et signet se dicens. In nomine patris et
filij et spiritus sancti amen.

Benediccio post 77iissa77i cu7n calice. Benedicat vos diuina maiestas et vna
deltas, pater, et filius. et spiritus sanctus. Amen.

Sic co77ipietur offi.ciu77i ?7iisse secundu77t vsu77i saru77i.

Iniciu77i sancti euangelij secundu77i iokanftem. In principio ....
et ueritatis.

P. 2,2Q. line i. Hie su77iatur'\ For this page the Blew MS. has the
following : Deinde percipiat. Post hec accedat 7}ii7iister et effundat in calicem
uinu77i uel aqua77i. Et si necesse fuerit ut sacerdote77i iteru77i celebrare
oporteat : nichil de effusione percipiat. set in sacrario p07iat post pri7na7n
effusione77t dicat.

Quod ore sumpsimus domine pura mente capiamus et de munere temporal!
fiat nobis remedium sempiternum.

Post secu7ida ini effusione7n.

Hec nos communio domine purget a crimine et celestis remedij faciat esse
consortes.

268 . NOTES.

Post terciain effusionein cu7it magna deuotione die at hanc oracionem.

Gracias tibi ago . . . pro misericordia tua.

Adoremus crucis signaculum per quod salutis sumpsimus sacramentum.

Lauabo inter innocentes manus meas et circumdabo altare tuum domine

Post expletionem misse sacerdos inclinato corpore ante altare iunctis
manibus dicat hanc oracionem.

Placeat tibi sancta trinitas . . . per omnia secula seculorum.

Tunc erigai se sacerdos et signet se in facie )?i dicens.

In nomine patris et filij et spiritus' sancti.

Statiju incipiat sacerdos.

In principio erat uerbum . . . grade et ueritatis.

p. 229. line II. Et ne nos] Blew MS. has after this :

Et ne nos.

Ostende nobis d[omine misericordiam tuam].
[Et salutare tuum da nobis].

Sacerdotes tui [induantur iustitiam].
[Et sancti tui exultent].

Confiteantur tibi domine [omnia opera tuaj.
[Et sancti tui benedicent tibi].

Exultent iusti in domino
[Rectos dec.et collaudatio.]

Non nobis domine non nobis
[Sed nomini tuo da gloriam]

Domine exaudi [orationem meam]
[Et clamor meus ad te veniat]

Dominus uobiscum
[Et cum spiritu tuo]

Oracio.

Deus qui tribus pueris mittigasti flammas ignium i concede propicius . ut
nos famulos tuos non exurat flamma uiciorum . per dominum.

Ure igne sancti spiritus renost nostros et corda nostra dpmine . ut tibi
casto corpore seruiamus et mundo corde placeamus.

Da nobis quesumus omnipotens deus uiciorum nostrorum [flammas
extinguere qui beato Laurentio tribuisti tormentorum suorum incendia
superare. Per].

Infirmitatem nostram [quesumus Domine propitius respice : et mala omnia
quae iuste meremur omnium sanctorum tuorum intercessione averte. Per
Christum].

Deus qui conspicis omni nos uirtute destitui interius . exteriusque
custodi ut et ab omnibus aduersitatibus muniamur in corpore ■! et a
prauis cogitacionibus mundemur in mente

Protector in te sperancium deus sine quo nichil est ualidum nichil
sanctum i multiplica super nos misericordiam tuam . ut te rectore te duce
sic transeamus per bona temporalia :' ut non amittamus eterna . per
dominum.

After the blessing of the aliud quid honum potabile, B.M. Add. 30,506. io.
43. b. has :

Cum uero exuerit casula7n et alia indume?zta sacerdotalia ■! dicat psalmos
subsequentes cum antiphona Trium puerorum.

Ps. Benedicite sacerdotes.

Ps. Laudate dominust in Sanctis et cetera usque ad finem . et ps. Nunc
dimittis et dicitur sub vno Gloria patri.

Deinde dicitur tola antiphona.

Trium puerorum ymnum cantemus quem cantabant in camino ignis
benedicentes dominum.
Kyrieleison.

NOTES. 269

Christeleison.
Kyrieleison.
Pater noster.

Et ne nos. Set libera nos.

Benedicamus patrem et filium cum sancto spiritu.
Laudemus et superexaltemus eum in secula.
Benedictus es domine in firmamento celi.
Et laudabilis et gloriosus et superexaltatus in secula.
Benedicat et custodiat nos misericors dominus . Amen.
Non intres in iudicium tuum domine.
Quia non iustificabitur in conspectu omnis viuens,
Domine deus uirtutum conuerte nos.
Et ostende faciem tuam et salui erimus.
Domine exaudi.
Et clamor.
Dominus uobiscum.
Oremus. Oracio.

Deus qui tribus pueris mitigasti flammas ignium :' concede propicius, ut
nos famulos tuos non exurat flamma viciorum.

Oracio.

Ure igne sancti spiritus renes nostros et cor nostrum domine ut tibi casto
corpore seruiamus . et mundo corde placeamus.

Oracio.

Acciones nostras quesumus domine et aspirando preueni . et adiuuando
prosequere ut cuncta nostra operacio a te semper incipiat .•' et per te cepta
finiatur. Per christum dominum nostrum . Amen.

2^0

NOTES.

' APPENDIX TO NOTES

WILLIAM DE PAGULA,

OCULUS SACERDOTIS.

(Pars. iii. cap. 5. de expositione
misse, British Museum MS. Royal
6. E. i. fo. 58. b. col. ii.)

^ Ad te deum pair em omni-
potentem^ hie attollendi sunt oculi in
celum non solum corporales sed
etiam spirituales. scilicet, cognicio et
amor, omnipotentis, hie de potencia
patris fit mencio. quia ista transub-
stanciacio requirit potenciam
infinitam que est solius dei.

Tibi ^ratias agens benedixit. ac
Jre^S,it^ hie aliqui fatui tangunt
hostiam ac si vellent earn frangere
et male faeiunt. videtur tamen ex
ordine verborum i quod prius debet
frangi quam eonsecrari cum dicit i
benedixit ac /regit per hee verba
videtur quod prius est fraccio quam
eonsecracio . sed eeclesia prius
consecrat quam frangit, ergo aliter
facit eeclesia quam Chrislus fecit, et
sic videtur eeclesia in hoe errare et
per consequens delinquit. Solueio.
dieendum est quod eeclesia non
delinquit. quia Christus post
benediccionem et eonsecraeionem
fregit r licet ordo verborum aliter
sonat.

Et notandum quod ilia crux quam
saeerdos facit super panem cum
dicit, benedixit et fregit significat
quod Christus passus est. secundum
animam et corpus vt totum hominem
redimeret.

Dedit discipulis suis dicens accipite
£t manducate^ ex hoc. patet. quod nee
iudam excepit quin verum corpus
Christi sub saeramento inter alios

II.

JOHN DE BURGO, PUPILLA
OCULI.

(Lib. IV. cap. ix. de signifieatione
misse, Strassburg, 15 14, fo. xxix. Q.)

Qui pridie quam pater etur ab hoe
loco vsque ibi. Vnde et memores.
debet saeerdos preeipue applicare
cor ad attendendum et os ad distinete
proferendum vt nulli alteri rei
attendat nulla dictio euadat : nilqne
de forma verborum vel de signis
omittat.

Saeerdos cum dieat. (2ui pridie.
capere debet hostiam saerandam in
manibus et tenere non eleuatam
nimis : ne faciat populum ydolatrare
adorando hostiam non saeratam et
sic dimisso teneat vsque , ad
eompletam forme conseerationis
panis prolationem. Si autem plures
sint hostie pro communicandis alijs
consecrande : vnam tantum in
manibus teneat et benedicat et illam
eonsecrando omnes aHas ibi
presentes consecrat dum tamen ad
omnes illas intentionem referat
eonsecrandi . . .

^ Consequenter cum dieitur. Et
eleuatis ocutis. attollendi sunt oculi in
celum tarn oculi cordis quam
corporis qui sunt amor et cognitio.

Benedixit et fregit. non est hie
faciendum signum fractionis in
hostia sicut quidam faeiunt quia
christus prius eonseerauit quam

NOTES.

271

ON SARUM ORDINARY.

III.

RUBRICS OF MS. SARUM
MISSAL.

(Bodleian, Laud Misc. 302. fo. 115.)

Quam oblacionem ....
domini nostri iesu christi. Hie
erigat sacerdos manus suas et
C07iiungat eas et postea tergat digitos
suos dicens. Qui pridie. et cetera.
Hie accipiat hostiam dice?is. accepit
panem. et eetera et eleuet earn paru7n-
'ber ita quod non possit videri a
populo et sie debet hosticun tenere
quo usque dixerit verba co?isecracionis
quia si ante eonsecraeionem eleuaretur
et populo ostenderetur sicut fatui
faciunt saeer dotes et populum faeiunt
ydolatrare adorando paiiem purujjt
tanquam corpus christi et in hoc
peccant. Et sacerdos debet precipue
in hoc loco seipswn in vnum
congregare. scilicet cor diligenter ad
attendendmn et os distincte proferen-
dum vt ab eo loco videlicet. Qui
pridie. vsque ad Vnde et memores.
nulle alij rei atte7idat nullaque diccio
vel sillaba euadat nichil de forma
verboruin omittat seu diuidat. Hie
eleuet sacerdos oculos suos no?t solu?n
corporales sed eciam spirituales
dicens. et eleuatis oculis. et cetera,
hie inclinet se sacerdos dicens. tibi
gracias agens bene >{< dixit fregit.
Hie non debet hostia frangi neque
tangi inodo fraeeionis sicut fatui
faciunt sacerdotes et male faciunt.
Videtur tamen ex ordine verborum
quod debet frangi priusquam
conseerari tamen dicit. benedixit.
fregit. per verba videtur quod prius

IV.

RUBRICS OF SARUM
MANUAL OF 1554.

{Manuale ad vsum insignis ecelesie
Sarisburiensis, Rothomagi, Rob.
Valentin, 1554, fo. Ixxix.)

Qui pridie quam pateretur. Hie
erigat sacerdos manus et coniungat
et postea tergat digitos et eleuet
hostiam parumper : ita quod non
videatur a populo : et sie debet tene?e
quousque dixerit verb i consecra-
tionis : quia si ante eonsecrationem
eleuetur : et populo ostendatur
sacerdotes sicut fatui faciunt populu7n
idolatrare adorando pane77i puru77i
tanqua77i corpus christi : et in hoc
peccat. Et sacerdos debet precipue
in hoc loco congregare seipsiwi ad se.
scilicet cor ad verba diligenter
attende7tdu77i et os ad distincte pro-
ferendu7n., vt ab hoc loco videlicet.
Qui pridie. vsque ibi. Vnde et
memores, nulle alie rei attendat :
7iullaque dictio nullaque syllaba
euadat: nichil de for77ia verboru77i
vel signorum 07nittat vel di77iinuat.
Aecipiendo pane77i dicat accepit
panem in sanctas ac venerabiles
manus suas : et eleuatis oculis in
celum Hie eleuet oculos suos non
solu77i corporales sedetia7n spirituales.
ad te deum patrem omnipotentem
tibi. Hie inclinet se dicens. gratias
agens >i^ benedixit fregit. Hie non
debet tangi hostia 77iodo fractionis
sicut aliqui fatui tangu7tt et 7nile
faciunt. Videtur ta77ie7i ex ordine
verboru77t quod prius debet frangi
qua77i conseerari cu7n dicat benedixit
fregit. Per hec verba videtur quod
prius est fractio qua77i co7iseeratio :

272

IV. DE PAGULA.

J. DE BURGO.

manducaret, sed forte posset obici*
querere quare Christus dedit sibi
verum corpus suum cum sciret eum
in mortali peccato, die quod hoc fecit,
ad instruccionem nostram . scilicet, si
cognouerimus aliquem indignum
accedere ad eukaristiam cuius
peccatum est nobis notum, non
tamen alijs sicut peccatum iude fuit
soli Christo notum non debemus
eum prohibere a sacramento sed
debemus eum in secreto monere si
posset debito modo fieri et hec racio
tangitur in canone de consecracione
distinccione ij capitulo non prohibeat
et cetera. Sicut iudas.

hoc est enim corpus ineum^ per ista
verba fit conuersio panis in corpus
Christi vnde sciendum est quod ista
verba debent. proferri cum vno
spiritu et sub vna prolacione non
tamen interposita pausacione, sicut
stulti faciunt, Et notandum quod
hec oracio. hoc est enim corpus
nieurn est singularis oracio inter
omnes oraciones, Alie enim sunt
inductiue veritatis siue existencie,
sed ilia verba hoc est enim corpus
jneum, faciunt illud. quod significat,
vnde est verbum non tantum
significatiuum sed operatiuum. non
operacione successiua sed instancia
Sed queritur quare ponitur ibi hec
coniunccio enim ex quo nullus
euangelista posuit eam, potest dici
quod hec coniunccio sumpta est ex
verbo domini super calicem, Matthei
xxj vbi dicitur, hie est enim sanguis
nieus et cetera, vt ergo fiat
conformitas verborum tam panis
quam vini in conuersione dicitur. hoc
est enim corpus meu7n.

hijs autem verbis finitis adoret
sacerdos capite inclinato et eleuet
illud mature et ostendat populo.
adorandum nee nimis diu teneat
eleuatum nee aliquo modo corpus
osculetur nee super oculos ponat
sicut solent quidam stulti facere nee
ab aliqua parte corporis tangi debet,
nisi tantum digitis ad hoc
speeialiter conseeratis

Reposito eorpore Christi in loco
suo :' statim incipiet calicis consecra-

fregit quamuis aliter appareat ex
serie verborum. Sed reuera sensus
verborum talis est. Dum benedixit
id est eonsecrauit. Fregit et dedit
discipulis suis protulit hec verba,
accipite et manducate. Et sic
eisdem verbis eonsecrauit. et formam
eis tradidit eonsecrandi secundum
Thomam. De vtriusque forme
intellectu et expositione habes supra
huius partis cap. iiii. D.

|[ Non oportet verba sacramen-
talia proferri vno spiritu et vno
prolatione quia forte ilia qui propter
artitudinem meatuum velociter
inspirant et respirant hoe facere non
possent. Sed sufficit quod continue
proferant sic quod non voluntarie fiat
nimia pausatio. vel impertinent
interuallum consecrata hostia eleues
eam mature sacerdos et ostendat
populo adorandam. nee nimis diu
teneat eleuatam nee osculetur eam
seu oculis suis apponat. nee aliquo
membro vel parte sui tangat quan-
tum poterit nisi cum digitis conse-
eratis. *

Reposita quoque hostia reuer-
enter ineipiat statim consecrationem

^ Cancelling dots below obici.

MS. SARUM MISSAL.

SARUM MANUAL.

273

esset fraccio quam consecracio. Sed
sancta ecclesia prius consecrat quam
frangit ergo aliter agit ecclesia quam
christus : et sic ecclesia videtur
errare et sic per conseqiiens delinquit.
Sohicio. dicendum est quod ecclesia
non delinquit. quia christus post
benediccionem et consecracionem fregit
licet ordo verborum aliter sonet Hie
sacerdos tergal digitos suos et dicat.
Qui pridie.

line 4. Hoc est enim corpus
meum. Et debe?it ista verba proferri
sub vno spiritu et sub Vfia prolacione
7iulla pausacione interposita. Pos
ilia verba inclinet se sacerdos ad
hostiam et postea eleuet earn vltra
caput siium vt a populo possit videri
et venerari : et tunc reuer enter illam
repo7iat ante calicem in modum crucis
per eandem facte. Caueat eciam
sacerdos ne nimis diu earn eleuatam
teneat nee aliquo modo corpus
christi osculetur nee super oculos
p07tatur sicut quidam stulti solent
facere 7iec aliqua pars corporis vllo
7nodo ta7tgi debet nisi ta7itum digitis
ad hoc specialiter co7tsecratis.
Reposito corpore christi vt supra
dictu77i est in locimt suum. discooper-
iat calicem et te7ieat i7tter 7nanus
non disiu7igendo pollicem ab i7idice
nisi du77i facial be7iedicciones ta7ttu77i
sic dicens secrete, Simili modo.

sed ecclesia prius consecrat quai7i
frangit: si aliter facit ecclesia qua?7i
christus fecit : et sic ecclesia videtur
errare^ et per co7iseque7is deli7iquit.
Solutio. Dice7idu7n est quod ecclesia
71071 deli7iquit : quia christus post
co7isecratione7n et be7iedictio7iei7i
fregit: licet ordo verborinii aliter
sonat. Et dicat sacerdos inclinando
deditque discipulis suis dicens : acci-
pite et manducate ex hoc omnes. Hoc
est enim corpus meum. Et debent
ista verba proferri sub vno spiritu et
sub V7ia prolatio7ie Jiitlla pausatione
i7iterposita. Post hec verba inclinet
se sacerdos ad hostiai7i et capite
i7iclinato ilhwi adoret et postea eleuet
ea77i 77iature supra fro7ite77i vt a
populo possit videri : et caueat ne
ni77iis diu te7teat ea77i nee aliquo
i7todo corpus christi osculetur: 7iec
super oculos p07iat sicut solent quida77i
stulti facere : 7iec aliqua77t parte7n
corporis vllo 7nodo tangere debet 7iis •
tantu77i digitis ad hoc specialiter
consecratis. Tunc illud reponat a7tte
calice7n in 77iodu7n crucis per eu7n
fie7ide. Reposito corpore christi in
loco suo : discoopcTHat calice77i et eu77i
teneat inter 77ianics suas non dis-
iunge7tdo pollice77i ab i7tdice 7iisi du77i
facial benedictione77i tantu77i : et tunc
i7icipiat calicis consecratio7ie77i dicens.
Simili modo posteaquam cenatum
est accipiens et hunc preclarum
calicem in sanctas ac venerabiles
manus suas : item tibi. Hie inclinet
se dice7is gratias agens >J< benedixit,
deditque discipulis suis dicens :
accipite et bibite ex eo omnes. Hie
eleuet paru7nper calice77i ita dicens.
Hie est enim calix sanguinis mei,
noui et eterni testamenti, mysterium
fidei : qui pro vobis et pro multis
effundetur in remissionem pecca-
torum. |[ Hie eleuet calice77i vsque
pectus vel vltra caput dice7is. Hec
quotienscunque feceritis : in mei
memoriam facietis. 4[ Hie reponat
calicei7i et fTHcet digitos suos vltra
calicem propter 77iicas et cooperiat
calice7n : deinde eleicet brachia in
7noduni crucis : iunctisque digitis
vsque ad hec verba de tuis donis et
datis ita dicens. Unde et memores.

T.M.

274

W. DE PAGULA.

/. DE BURGO.

cionem dicens illud quod sequitur.
Siinili inodo et cetera. Si queratur
quid faciendum sit si sacerdos ex
aliqua passione. non posset calicem
consecrare die quod si passio non
cessauerit vel statim mortuus fuerit
tunc alius' alius sacerdos qui non
dum celebrauerit supplere debet
quod omisit si autem aliqua dubitacio
de predictis/ fuerit consulcius [fo. 59.
iudicatur, secundum Innocencium
vt talis oblacio studiosissime recon-
datur et super aliam, totum officium
celebretur et premissa hostia
consecrata in fine misse a ministro
vel alio sumatur. Quid si vnum
inueniri non posset, vel alio modo
defuerit / numquid possit panis
consecrari sine vino i die quod sic
sed grauissime peccaret. qui se
intromitteret.

calicis ibi. Simili viodo et prolata
forma verborum vsque ibi. Unde et
memores. calicem vt adoretur
sanguis christi a populo eleuat. ut
dictum est de hostia et reponat . . :

Cancelling dots under the first alius.

aia.

INDEX.

The following contractions have been used :
mia. = misericordia

anima

1). = beatus
C. = Christus
Dns. = Dominus
Ds. — Deus
I. = lesus

noie. = nomine
nr. = noster
ops. = omnipotens
pra. = praesta

ps. = psalmus
q =qui
qs. = quaesumus
s. — sanctus
sp. = spiritus

Sarum (i.) = 14th century ordinary

Sarum (ii.) = 13th century ordinary

MS. Sarum Manual = B.M. Add. MS. 30,506

Cicon. = Ciconiolanus' Directory

Uzes = Appendix to Induhts Planeta.

A ciinctis nos qs. Due.

Dominican 89 (4) 90 (4) 91 (3) 92.
a Lapide, lo. altar linen, 252 (2)

needful for consecrating, 254 (3).
A porta infej'i. Charterhouse, 106.
A subitanea et iinproinsa f/iorte,

Alphabetum, 51 ;

Coutances, 68.
Ab illo sanctijiceris ,

Alphabetum, 39.
Ab ipso sanctificettir, Sarum (ii. ) 220 ;

MS. Sarum Manual, 255.
Ablutions,

Alphabetum, 49 ;

Coutances, 66 ;

Dominican, 83, 86 ;

Charterhouse, 102 ;

Burckard, 164 ; duplicating, 172 ;

Indutus, 188 ;

Cicon. 212 ; Christmas Day, 213 ;

Carmelite, 245 ;

Sarum rubrics, 266.
Absolution,

Sarum (i. ) 3 ;

Alphabetum, 33, 36 ;

Coutances, 56, 57 ;

Dominican, 74, 85;

Charterhouse, 100 ;

Burckard, 136, 137 ;

Uzes, 190;

MS. Sarum Manual, 255 ;

Notes, 256.
Accendat Dns. in nobis, Uzes, 192.
Acceptabile sit sacrijiciuni, Burckard, 149.

Actiones nras. </s. Dne. aspirando

Coutances, 58 ;

Preparatio, 1 14 ;

Burckard, 171 ;

MS. Sarum Manual, 269.
Addis and Arnold, Burckard, >xv.
Adesto Dnc. stipplicationibtis

Dominican, 88, 90 (2), 91.
Adintoriwn nrm. in Jioniine.

Alphabetum, 36, 1'] ., 50 ;

Coutances, 58, 67 ;

Dominican, 74 ;

Charterhouse, 99 ;

Burckard, 135 ;

Indutus, 181.
Adoranius te Christe

Alphabetum, 37 ;

Coutances, 58 ;

Cicon. 209. 210.
Ado7'emus crucis signaaihc/n, notes, 266,
267 ; .

Blew MS. 268.
Agimus tibi gratia s rex,

Alphabetum, 49 ;

Coutances, 66.
Agnus Dei qni

Sarum (i.) 14 (ii.) 226 ;

Langforde, 26, 27 ;

Alphabetum, 47 ;

Coutances, 65 ;

Dominican, 82, 83, 84, 96 (2) ;

Charterhouse, 102, 104 ; notes, 248 ;

Burckard, 161, 162 ; said audibly,
137; dry mass, 173;

T 2

276

INDEX.

Agnus Dei qui

Indutus, 187 ; bowing at, 183.
y mass for dead, Coutances, 65 ;

Burckard, 162, 172 ;

Sarum rubrics, 265.
Agnus Dei, waxen, 12 1;/, 249.
Alb, signifies, Langforde, 20 ;

prayers at, Sarum (i.) 3, (ii.) 222 ;

Alphabetum, 34 ;

Coutances, 55 ;

Burckard, 131 ;

Dominican, 73 ;

Cicon. 203 ; notes, 252.
begins mass in, Sarum (ii.) 219, 255.
Albers, Bruno, north side, 237.
Alexander VI. pope, xxvi. 123, 174.
Alexanderof Hales, Cicon. 208; notes, 253.
Alleluia (after epistle)

Sarum (i.) 4 5

Dominican, 76 ;

Burckard, 145 ; rules for saying, 145 ;
omitted in mass for dead, 172 ; dry
mass, I73> I74 >

Uzes, 191 ;

Cicon. 206 ; notes, 253.
Alphabetum Sacerdotum, 31.

Notes, 239 ;

Introduction, xvi.

other alphabeta, xix;/. xxi.
Altar, signifies, Langforde, 19, 20;

orientation, Burckard, 167 ;
Cicon. 202 ; notes, 252.

relics in, Indutus, 181 ; notes, 251 ;
Uzes, 191.

See portable.
Amblard, bishop. Charterhouse, 107.
Amelius, lo. 32, xxi.
Amen frater, Alphabetum, 33, 36,
Amice, signifies, Langforde, 20;

Prayers at, Sarum (i.) 3, (ii.) 222 ; notes,

237;

Alphabetum, 34 ;

Coutances, 55 ;
Burckard, 131 ;

Morris Missal illumination, xii.
Angers, ordinary of, xx.
Ante conspechun divinae,,

Alphabetum, 35 ;

Sarum (ii.) 220.
Ardnes, Stephen, 96.
Arras, second elevation, 241.
Arrivabene, Peter, xxiv. xxv.
Asperges me, Dominican, 74.
Aufer a nobis

Sarum (i.) 4 (ii.) 220 ;

Alphabetum, 37 ;

Coutances, 60 ;

Dominican, 74 ;

Burckard, 137, 138;

Indutus, raised voice, 181 ;

Uzes, 190;

Aufer a nobis

MS. Sarum Manual, 255.
Augustine, St. prayers, Coutance?, 66 (2).
Ave in aeternum, Sarum (ii.) 227 (2)

notes, 266.
Ave Maria, Charterhouse, 99, 100 (2)
103, 109 ;

Langforde, 29.
Ave pretitcm Redemptoris, Langforde, 24 ;

notes, 238.
Ave salus ave vita, 242.
Avranches, John of, Agnus Dei, 248.
Bainbridge, Chr. Pontifical, 233.
Balsamus et cera jmcnda, I2in.

notes, 249.
Bangor, osculation at introit, 233.
Bannister, Rev. H. M. Sarum Missals, x'ii.

Alphabetum, xvi.
Batiffol, Mgr. P. Cicon. xx\x.n.
Bayeux, osculation at introit, 233.
Beata gens cuius, Alphabetum, 38.
Becon, Thomas, sacring, 235 ;

amice, 237 ;

Gloria in, 238 ;

Gospel, 238 ;

Visitation of chalice, 240 ;

end of mass, 245 ;

mass vestments, 252 ;

Memento, 253 ;

second sacring, 264.
Bell-ringing, rules, 175, 178.
Benedic aia. mea,

Langforde, 27 ; J '.

notes, 239. !■

Benedicamus Dno.

Alphabetum, 49 ;

Coutances, 67, 68 ;

Dominican, 84, 87;

Charterhouse, 104 ;

Burckard, 166, 172 ;

omitted in mass for dead, 172 ;
said audibly, 137 ; dry mass, 174 ;
Benedicamus patrem etjilium, MS. Sarum

Manual, 269.
Benedicat et custodiat nos, MS. Sarum

Manual, 269.
Benedicat nos et custodiat, Indutus, 188.
Benedicat nos. ops. Ds.

Alphabetum, 50 ;

Coutances, 67.
Benedicat vos divina maiestas, MS. Sarum

Manual, 267.
Benedicat vos ops. Ds. Burckard, 166 (2),
167, said audibly, 137;

omitted in mass for dead, 168, 172.
Benedicite R7. Ab ipso sanctificetur

Sarum (i. ) 4 ;

Alphabetum, 39.
Benedicite R/ Dominus,

Alphabetum, 51 ;

Coutances, 68.

INDEX.

277

Benedicite I^. In nomine, Dominican, 76.
Benedicite omnia opera, Burckard, 169.
Benedicite pater quia peccavi,

Alphabetum, 33 ;

Preparatio, 114.
Benedicite sacerdotes,

Sarum (ii.) 229 ;

Coutances, 69 ; notes, 243 ;

Dominican, 96 («) ;

MS. Sarum Manual, 268.
Benedicta a filio domina, Sarum (ii. ) 228.
Benedictits es Dne. in Jirmamento, MS.

Sarum Manual, 269.
Benedictits qtii venit,

Langforde, 23 ;

Dominican, 79 :

Charterhouse, loi ;

Burckard, 154 ;

Indutus, 186.
Benefactors, commemoration. Charter-
house, 105, 106.
Bernardin de Carvajol, Card. xxvi. 121, 123.
Besancon, ordinary of, xxi,
Besicken, John de, 174.
Bishop, Langforde, vestments, 20 ;

duties, 21 ;

Dominican, if celebrating, 75 ; if
present, 84 ;

Burckard, if celebrating, 126, 154;
if present, 133, 136, 167, 168, 169.

Indutus, 185 :

Carmelite, 245 ;

Sarum rubrics, 264, 265.
Black curtain at elevation, 234.
Blado, Anton. 215.
Blessing at end of mass, Langforde, 28 ;

Alphabetum, 50, 51 ;

Coutances, 67, 68 ;

Dominican, 84 ;

Burckard, 166 ; turning to people, 142 ;
dry mass, 1 74 ; omitted in mass for
dead, 172, 174 ;

Indutus, 188;

Carmelite, 245 ;

Sarum rubrics, 267.
Blessing of things, Burckard, 134.
Blew MS. Introduction, xxxi ;

Notes, 255.
Bona, Card, osculation at introit, 233 ;

making chalice, 247.
Bowing, Sarum (i.) 4 ; (ii.) 220, 222, 224 ;

Langforde, 22, 29 ;

Alphabetum, 37, 42, 43, 45, 49 ;

Coutances, 57, 60, 61, 67 ;

Dominican, 74, 80 (2), 83, 84 ;

Charterhouse, 100, loi (4) ;

Burckard, 138 ; at sacred names, 141 ;
at Gloria in, 139 (3) ;

Indutus, 182 ;

Cicon. 215 ; notes, 254,

Sarum rubrics, 261, 264, 267.

Bowing at sacred names,

Burckard, 141 ;

Becon, 238.
Breve, Charterhouse, 105, 109 (2).
Brightman, F. E. , Sancta Sanctis, 242 ;

Jacobites, 261.
Burckard, John, named, 121, 123, 126//. ;

07-do Missae, 121 ;

table of editions, xxvii. ;

Notes, 249, 233, 237, 252 ;

Introduction, xxv.
Burgo, John de, Salve lux, 238 ;

rubrics, 259 ;

extracts from, 270, xxxi.
Burse, Burckard, 133, 169, 171.
Bursfeld, Conjiteor, 246.
Buskins, see Sandals.
Cambray, ordinary of, xxi.
Calciamenta, Cicon. 203 ;

see Sandals.
Calicem saint aris accipiam,

Dominican, 78;

Burckard, 164.
Cambray, second elevation, 241 ;

ordinary, xxi.
Candelarum, Charterhouse, 106, 109.
Candles, Dominican, 'Ji, 74, 75, 76, 80,
84 ; private mass, 95 ;

notes, 243, 246 ;

Charterhouse, dry mass, 104 ;

Burckard, 133, 169 ; dry mass, 173 ;

Cicon. 204 ;

Carmelite, 246 ;

Myrc, John, 246.
Canon of the Mass,

Sarum (i.) 10 ; (ii.) 222 ;

Langforde, 23 ;

Alphabetum, 43 ;

Coutances, 61 ;

Dominican, 80, 75 ;

private mass, 95 ;

Charterhouse, loi :

Burckard, 154;

Indutus, 182, 183, 186 ;

Cicon. 208 ; notes, 253 ;

Sarum rubrics, 257, 271 ;

private additions to, 253 ;

J. de Burgo and W. de Pagula,
270;
Canonical hours, before mass, Burckard,

126.
Canterbury, Inventories, 234.
Cardinal, mass before, Dominican, 84 ;

Burckard, 133, 136, 167, 168, 169;

if celebrating, 126.
See Bishop.
Carissime f rater Sum ma, Alphabetum,

33-
Carmelite, ordinary, resemblance to
Dominican, xxiii. 243 ;
fraction, 260.

278

INDEX.

Cautels of the Mass,
Preparatio, 114 ;
Cicon. 212, 214.
CentupliDH aca'pms, Burckard, 149.
Ceremonies of the Mass, Langforde, 20.
Chalice, making of,

Alphabetum, 34 ; notes, 239 ;
Coutances, 55 ; notes, 240 ;
Dominican, 76 ; notes, 247 ; bishop,

84;
Charterhouse, 100, 103 ; notes, 247 ;
Burckard, 1 50 ;

Indutus, 184, 185 ; notes, 251 ;
Cicon. 208 ; notes, 253 ;
Sarum, notes, 234 ;
Cistercians, Greeks, 247.
ChaHce, signifies, Langforde, 19 ; kissed,
26;
Visitation of,

Alphabetum, 39 ; notes, 239 ;
Coutances, 58 ;
Sarum (i.) 4, 5 (ii.) 221 ;
at offertory, Langforde, 23 ;
Alphabetum, 41 ;
Coutances, 59 ;
Carmehte, 244,
ChaHce, placed on altar, Dominican, 75 ;
Charterhouse, 100 ;
Burckard, 133 ;
Cicon. 204 ;
Sarum (i. ) 5, (ii.) 220;
not to be upset, Cicon. 212 ;
taken away, Burckard, 169.
Chalons, ordinary of, xxi.
Charterhouse Ordinary, 99 ;

Notes, 246 ; Repertorium, 247 ;
Introduction, xxiv,
Chartres, fraction, 260,
Chasuble, Langforde, signifies, 20, 21 ;
Sarum, prayers at (i.) 3 ; (ii.) 222 ;
Alphabetum, 35 ;
Coutances, 56 ; notes, 240 ; taken off

at In priticipio, 67, 243 ;
Dominican, arranged, 75, 78, 79, 83 ;

private mass, 95 ; notes, 244 ;
Charterhouse, retained at luissa sicca,

104;
Burckard, 132 ; taken off at missa
sicca, 144, 173 ; held up by minister,

157 (2).

Indutus, 181 ;

Uzes, 190 ;

Cicon. 203 ; notes, 252 ;

MS. Sarum Manual, 268.
Chesal-Benoist, second elevation, 242.
Chester processional. Salve lux, 238.
Chevalier, Ulysse, osculation at introit,

233-
Christ e te deprecor, Uzes, 189.
Christmas Day, masses, Burckard, 172;
Cicon. 213 ; notes, 254.

Ciborium, Cicon. 253.

Ciconiolanus, Lod. Directoriiwi, 195, 196,

197; Notes, 251 ; Introduction, xxix.
Circle completed, Burckard, 142, 167 ;

Indutus, 185 ;

Cicon. 212 ;
Cluny, monks, mass for, at Charterhouse,
107, 108, no ;

conjiteor at north horn, 247.
Cochleus, J. Ordo Missae, xxviii.
Cold, precautions, Dominican, 73 (2)

Preparatio, 117.
Collect

Sarum (i.) 4 ; number (i.) 4 ;

Langforde, 22 ;

Alphabetum, 38 ;

Coutances, 58 ;

Dominican, 75, 76 ; rules for number,
87 ; cues, 88 ; at private mass, 95 ;

Charterhouse, 104 ;

Burckard, 141, 142 ; said audibly,
137 ; rules for, 142 ; dry mass, 173,

174;
Indutus, 184 ;

Cicon, 205 ; number and ending,
206 ; omissions, 208 ; notes, 252.
Colours of vestments, Langforde, 19, 21 ;
liturgical, Franciscan, 175; notes, 250;
Cicon. 199.
Coniniixtio vini et aqziae,

Coutances, 55.
Coinvmnicantes (daily)

Sarum (i.) 10 ; (ii.) 223;
Alphabetum, 43 ;
Coutances, 62 ;
Charterhouse, loi ;
Burckard, 155;
Indutus, bowing at, 182 ;
CoDimtmicantes . , . pto ucbis est traditiis
(Maundy Thursday)
Sarum (i.) 6
Coimminicaiites . . . qttam h. Mariac
(Christmas)
Sarum (i. ) 6 ;
Dominican, 92.
Comnninicantes . . . quo ttnigenitus
(Epiphany)
Sarum (i.) 6 ;
Dominican, 93.
Coninninicantes . . . resi/7'rectiouis {'Ea.siei)
Sarum (i.) 7 ;
Dominican, 93.
Conimunicantes . . . nnitam sibi fragilitatis
(Ascension)
Sarum (i.) 7 ;
Dominican, 94.
Communion, Langforde, 28 ;
Sarum (ii.) 228 ;
anthem, Alphabetum, 48 ;
Coutances, 66 ;
Dominican, 84 ;

INDEX.

279

Communion, anthem.

Burckard, 164; said audibly, 137;

dry mass, 173, 174;
Indutus, 188.
Communion, general, Dominican, 84 ;
Carmelite, 245 ;
of people, Burckard, 164 ; Sarum

rubrics, 266 ;
t)Owing at, Indutus, 183 ;
spitting after, Cicon. 214.
Cottceae qs. ops. Ds. tit intercession
Dominican, 88 (2) 90, 91 (2) 92 ;
Charterhouse, 104 (2) 105.
Confession before Mass,

Sarum (i.) 4 ; (ii.) 219 ;
Langforde, 22 ;
Alphabetum, 33, 36 ;
Coutances, 56 ;

Dominican, 74, 95 ; by bishop, 84 ;
Charterhouse, 99, 100;
Burckard, 136 ;
Indutus, 181 ;
Uzes, 190 ;
Cicon. 204 ;

MS. Sarum Manual, 255.
Confirma hoc Ds.

Alphabetum, 40.
Coufitemini Dno. quonianij
Sarum (ii.) 219 ;
Coutances, 56 ;
Dominican, 74 ;
MS. Sarum Manual, 255.
Confiteor Deo,

Sarum (i.) 3 ; (ii.) 219 ;
Alphabetum, 36 ;
Coutances, 56 (2) ;
Dominican, 85, 95 ;
Charterhouse, 99; notes, 2|6 ;
Burckard, 136 (3) ;

Roman, Bursfeld, Monte Cassino, 246 ;
MS. Sarum Manual, 255 ;
Notes, 256.
Consecration, various reverences at,
Langforde, 24 ;
Coutances, 62 ;
Dominican, 80;
Charterhouse, 10 1 ;
Burckard, 156 ;
Indutus, 186, 182 ;
Cicon. 215 ;
Carmelite, 244 ;
Sarum rubrics, 264 ;
W. de Pagula, 2/2 ;
Form of, Cicon. 209 ;
W. de Pagula, 272 ;
J. de Burgo, 272 ;
Private prayers at
Langforde, 24 ;
Cicon. 209, 210.
Consecrations (bishops, &c.) collects at,
Burckard, 143 ;

Corda fai)iuloniiii tiiorum Due.

Dominican, 88(2), 89(2), 91, 92.
Cordova, second elevation, 242.
Corner, altar, Langforde, 19, 20, 22 ;
Alphabetum, 39 ;
Coutances, 58 (3), 67 ;
Dominican, 73, 74, 75, 78, 83 ;
Charterhouse, 100, 104 ;
Burckard, 138, 146, 149 ;
right or left, notes, 236, 250 ;
Indutus, 184 ; notes, 251 ;
Carmelite, 250.
Corporis et sanguinis ttii Dne.

Sarum (ii.) 227.
Corporas, Langforde, signifies, 19 ;
mentioned,

Sarum (i.) 5 ; (ii.) 222 ;
Alphabetum 41 (2), 45, 46 ;
Coutances, 59, 60, 61, 62, 63, 64 ;
Dominican, 76, 75, 81, 83 ; notes, 244 ;
Charterhouse, 100, loi, 102, 103 ;

notes, 247 ;
Burckard, 133, 150, 169, 171 ; notes,

^50;
Indutus, 184 ;
Cicon. 203 ;
Carmelite, 244 ;
Roman, 247 ;

Sarum rubrics, 258, 263, 264, 265, 267.
Corpus Dni. niei, I. C.
Alphabetum, 48 ;
Coutances, 66 ;
Dominican, 86 ;
Burckard, 163.
Corpus et Sanguis eiusdeni Dni.
Alphabetum, 49 ;
Coutances, 66 ;
Dominican, 83.
Corpus tuuin Dne. quod, Burckard, 164 ;

Indutus, 188.
Cosenza Missal, interpolations, 253 ;

Ordo missae, xxviii.
Coutances, ordinary, 53, xx.
Notes, 233, 240.
Introduction, xxi.
fraction, 62, 261.
Crawford, earl of, Sarum missal,
Notes on, 233, 234 (6)
Introduction, xxx.
Credo in ununi Dewn,
Langforde, 23 ;
Alphabetum, 40 ;
Coutances, 59 ;
Dominican, 'j'] (4) ; rules for saying,

93;

Charterhouse, 100, 104 ; rules for say-
ing, 109 ;

Burckard, 147 ; sitting at, 134 ; said
audibly, 137 ; rules for saying, 148 ;
omitted mass for dead, 172 ; dry
mass, 173, 174;

*♦

28o

INDEX.

Credo in umini Dewn,

Indutus, 185 ; hands joined, 182 ;

rules for, 188 ;
Cicon. rules for, 199, 205, 207 ; notes,

253;
Blew MS. 256.
Cross, rules for sign, Cicon. 210.
Ciini audissent apostoli, Alphabetum, 38.
Ctiin iiattis esset I. Burckard, 173.
Cushion, altar, Dominican, "jt,, 76 ;
Burckard, 133, 169 ;
gospel, Dominican, 77.
Da

Dne. virtutevi, Burckard, 131 and it.

Uzes, 189.
mihi Dne. sensuvi

Sarum (i.) 3 ; (ii.) 222.
nobis Dne. nt aiaui. famuli^ Charter-
house, 106.
nobis qs. ops. Ds. Blew MS. 268.
pacetii Dne. Alphabetum, 48.
D'Achery, Luc, Cluny rite, 247.
De latere Dni. nri.
Alphabetum, 34 ;
Coutances, 55 ;
Charterhouse, 103.
De profundis^ Charterhouse, 106 (2).
Deacon, Langforde, signifies, 20 ; reads
gospel, 22 ; kiss of peace, 26 ;
Sarum, kissed at introit (i.) 4 ; (ii.) 219 ;

reads gospel (i.) 4 ; (ii.) 220 ;
Alphabetum, gospel, 39 ;
Coutances, gospel, 58 ;
Dominican, ^t^ (3) ; puts missal on
altar, 74 ; stands at Gloria, 75 ; lifts
chasuble, 75, 78, 79, 83 ; at collects,
76 ; spreads corporal, 76 ; gospel, 76,
TJ ; creed, 77 ; censes, 'j'^ ; gives
paten, 79 ; takes paten, 82 ; folds
corporal, 83 ; turns at Dns. voh. 84 ;
says Ite missa, 84 ; takes missal, 84 ;
wine at communion, 86 ; carries sacra-
ment in pyx, 86.
Charterhouse, duty, 109 ;
Carmelite, 243, 244, 245 ;
Sarum rubrics, 257, 263, 264, 265.
Deacon and Subdeacon, Dominican, 73 (3) ;
sprinkled, 74 ; bring in books, 74 ; stand
side of celebrant, 74, 79, 80 ; sit, 75 ;
gospel, TJ ; bring chalice, 78 ; are
censed, 78 ; Agnus dei, 82 ; pax, 82,
83-
Dead, mass for. Charterhouse, 106, 108,
109;

Dominican, 84 ;

Burckard, 144, 150, 166, 168; kneel-
ing at, 134 ; Gloria Patri, 138 ;
forms omitted, 172 ;
Cicon. 205 ;

response at Orate^ Sarum (i.) 5 ; (ii.)
221 ;

Dead, collects for, Dominican, 92 ;

Charterhouse, 105 ;
no pax, Langforde, 28.
Dealba me Dne. Bui-ckard, 131 and n.
Delisle, M. Leopold, Alphabetum, xix.
Deo gratias^ Burckard, 145, 166 (2).
Deus

a qno sancta,

Dominican, 89, 90, 91, 92 ; •

Charterhouse, 104, 105 (2), 106.
aii oinne cor, Sarum (ii.) 219 ;

notes, 233 ;

MS. Sarum Manual, 255.
cui propriwii.

Charterhouse, 105 (2), 106, 107 (5),
108.
indnlgentiarwn, Dominican, 93.
largitor pads. Charterhouse, 104, 105.
miserealnr, Carmelite, 244.
ojujiiujn (L Sunday after Trinity)

Dominican, 91, 92.
oinnittni fidelitini,

Dominican, 88, 89, 90, 91, 92.
pater fans et origo,

Sarum (i.) 15, (ii.) 227 ; notes, 265.
Dens qui
caritatis

Dominican, 88, 89 (2), 91 (2), 92.

Charterhouse, 104, 105, 106.
conspicis oinni nos, Blew MS. 268.
cordafidelitini,

Alphabetum, 35, 38 ;

Coutances, 60 ;

Dominican, 89, 91 ;

Charterhouse, 103.
de b. Mariae, Dominican, 88, 90.
de indignis, 256.
hodierna die tmigenittim , Dominican,

89.
huinanae snbstantzae, Burckard, 1 50 ;

Indutus, 185 ;

Uzes, 191 ;

Cicon. 212.
inter apostolicos,

Dominican, 92 ;

Charterhouse, 105 (3), 106 (2), 107 (5),
108(3).
nobts snb sacraniento, Cicon. 204.
nos patrein, Dominican, 92.
pro nobis, Dominican, 90.

saltitis, Dominican, 88 (2), 89 (3).
tribus pneris, Sarum (ii.) 229 ;

Coutances, 57, 69 ;

Burckard, 171 ;

Blew MS. 268 ;

MS. Sarum Manual, 269.
Unigeniti, Dominican, 91.
Deus

sit in corde tuo,

Alphabetum, 33 ;

Coutances, 58.

INDEX.

281

Detts

tu con versus,

Sarum (ii.) 219, 229;
Burckard, 137 ;
Indutus, 181 ;
Uzes, 190;
ventae largifor,

Dominican, 92, 93 (2) ;
Charterhouse, 105 (2), 106 (2), 107
(5), 108 (3).
Dillon, Viscount, armour, xiii.
Dirigattir Due. oratio, Uzes, 192.
Dirige, Charterhouse, 108.
Do V line

Ds. ops. benedic, Blew MS. 257.

/. C. da mihi et ovinibns, Cicon. 211 ;

notes, 254.
/. C. fili Dei vivi

Sarum (i.) 15, (ii.) 227 ;
Alphabetum, 48 ;
Coutances, 66 ;
Dominican, 83 ;
Charterhouse, 102 ;
Burckard, 162 ;
Indutus, 187 ;

bowing at, 182 ;
Cicon. 211.
/. C. p7-opititis, Alphabetum, 34.
/. C. q. dixisti Apostolis,
Sarum (ii.) 226 ;
Burckard, 161 ;

omitted mass for dead, 172 ;
Indutus, 187 ;
bowing at, 182 ;
kissing altar, 183.
labia niea, Alphabetum, 39.
non secundtim, Burckard, kneeling,

134.

no7i snm digmis,

Burckard, 163 ; said audibly, 137 ;

Indutus, 187 ;

Cicon. 211, 212.
s. pater ops.

Sarum (i.) 14 ; (ii.) 226 ;

Alphabetum, 48 ;

Coutances, 66 ;

Blew MS. 265.
q. dixisti iuguju, Burckard, 132.
Dominican Ordinary, "Ji ;

Private Mass, 95 ;
Notes, 243.

Introduction, xxi.
Doniiniis nr. I. C.

Charterhouse, 100 ;
Notes, 246 ;

Preparatio, 114.
sit in corde,

Sarum (i.) 4; (ii.) 220;

Alphabetum, 39 ;

Coutances, 58 ;

Dominican, 76 ;

Domimis nr. I. C.

Charterhouse, 100, 103 ;

Notes, 247 ;
Preparatio, 114;
Burckard, 146 ;

omitted mass for dead, 172 ;
Indutus, 184 ;

bowing at, 182 ;

notes, 251 ;
Uzes, 191 ;
MS. Sarum Manual, 255.

See Deus sit.
vobiscnni, Langforde, signifies, 28 ;
Sarum (i.) 4, 5, 9 ; (ii.) 219, 221, 229 ;
Alphabetum, 35, 37, 38, 39, 40, 42,

43» 49 (2), 50, 51 ;

Coutances, 57, 58, 59 (2), 61, 67 (4),
68, 69 ;

Dominican, 75 (2), TJ, 83, 84, 96 ;

Charterhouse, 100 (2), 104 (2), 106 ;

Burckard. 131, 141, 142, 146, 148, 153,
165 (2), 166 (4) ; rules for posture,
134; said audibly, 137 (3); turning
to people, 142; dry mass, not turn-
ing 10 people, 174 (4).

Indutus, 182, 183 (3), 184 (3), 185;

Uzes, 190, 191 ;

Cicon. 205 ;

MS. Sarum Manual, 255 ;

Blew MS. 256, 268.
Dry Mass.

See Missa Sicca.
Duchesne, L. osculation at introit, 233 ;

second elevation, 242.
Duplicating, rules for, Burckard, 172 ;

Sarum rubrics, 266 ;

Blew MS. 267.
Durandus of Mende, succinctory, 237.
Ecclesiae tuae qs. Dne.

Dominican, 88, 89 (3), 90, 91, 92 (2) ;

Charterhouse, 104, 105 (2), 106.
Ecclesiaiii ttiam qs. Dne. Alphabetum, 51.
Edward VI. first prayer-book, alb, and

chasuble, 252.
Eeles, Mr. F. C. xxiv. xxxii.
Ego ejiini iiiemor, Burckard, 128.
Ego reus et indignns, Coutances, 56.
Elevation, prayer at, Langforde, 24.

Cicon. 209, 210 ;
Ceremony, Sarum (i. ) 11 ; (ii.) 223 ;

Alphabetum, 45 ;

Coutances, 62 ;

Dominican, 80 ;

Charterhouse, 10 1 ;

Burckard, 156 ;

Cicon. 210 ;

Black curtain, notes, 234 ;

Sarum rubrics, 261.
Elevation, second,

Coutances, 64 ; notes, 241 ;

Dominican, 81 :

282

INDEX,

Elevation, second,

Charterhouse, 102 ; notes, 248 ;
Burckard, 159 ;

noies on, 242 ;
Sarum rubrics, 263 ;
Discussion of, 263.
Ember days, mass on, Burckard, 144 ;

September, Cicon. 207.
Embolism, Cicon. 211.

See Pater noster and Libera nos.
Emitte sp. ttmni,
Coutances, 60 ;
Charterhouse, 103 ;
Sarum (ii.) 219.
End, see Corner.
Epigonation, eastern, 237.
Episcopal benediction, Sarum rubrics, 264.
Epistle

Sarum (i. ) 4 ;
Alphabetum, 38 ;
Coutances, 58 ;
Dominican, 76 ;

read by priest, 95 ; notes, 246 ;
Charterhouse, 104 ;
Burckard, 145 ; sitting at, 134 ; said

audibly, 137 ; dry mass, 173, 174 ;
Indutus, 184 ;
Cicon. doctors', 206.
Epistle book, Dominican, 73, 74, 76.
Epistle side, Burckard, 141 ; notes, 249,

252.
Essome, fraction, 260.
Et benedictio Dei ops. Coutances, 68.
benedictio Dei Patris, Alphabetum, 51.
ego reus, Alphabetum, 36 ;
See Ego reus.

ego te absolvo, Alphabetum, 33.
homo factus, bowing, Indutus, 182.
incarnattis, Burckard, kneeling, 135.
introihc,

Alphabetum, 35, 36 ;
MS. Sarum Manual, 255 ;
notes, 256 ;
see Introibo.
p}'as. nobis, Indutus, 182 (2), 186.
procitlentes adoravertmt , Burckard,

kneeling at, 135.
te domine stippliciter exorare, Sarum (i.)

8.
te in tceneratione, Sarum (i. ) 9.
te annnnciatione, (Sr=r. Dominican, 94.
te quidem ODini tempore
Sarum (i. ) 7 ;
Dominican, 93.
verbnm carofactntn,
Alphabetum, 49 ;
Burckard, 168 ; kneeling at, 135.
Evangelium,

see Gospel.
Exaudi nos. Dne. S. Pater, Dominican, 74.
as. Dne. snpplicum, Dominican, 89 (3).

Exue vie Dne. veterem, liurckard, 131 ;/.

Facttis est repente^ Alphabetum, 49.

Fan to drive away flies, Dominican,

79-

Fanel : see Maniple.
Fiat commixtio et consecratio,
Burckard, 161 ;
Indutus, 187.
Fidelitwi Deus omnium.

Charterhouse, 105 (4), 106 (2), 107 (4),

108 (6) ;
Burckard, 145.
Fingers, celebrant's

Dominican, 79, 80, 81, 82 ; cloth to

dry, 79, ^1> ;
Charterhouse, loi (3), 102 ;
Burckard, 140, 156(3), 160(3), 161 (2),

163;
Indutus, 186 ;
Carmelite, 244, 245 ;
Sarum rubrics, 258, 259, 262, 263, 266,
267.
Flectamns gemia, Burckard, 140, 141 ;
said audibly, 137 ;
Indutus, 184.
Flies, fan to drive away, Dominican, 79 ;

in chalice, Preparatio, 115, 116.
Forms audibly said, Burckard, 137.
Fraction of the Host, Langforde, 27 ;
Sarum (i.) 14 ; (ii.) 226.
Alphabetum, 47 ;
Coutances, 65 ;
Dominican, 62 ;
Burckard, 160 ;
Indutus, 187 ;
Cicon. 211 ;
Sarum rubrics, 264.
seen by people, 239,
at Consecration :
Coutances, 62 ;
Sarum (ii.) 223 ;
Carmelite, 244 ;
Notes, 241, 244, 259 ;
Discussion of, 259 ;
W. de Pagula and John de Burgo,
270.
France, royal family, Charterhouse, 107.
Frankfort, Nicholas de, 117
Gardiner, Stephen, fraction visible, 239.
Gavanti, B., silken chalice veil, 247 ;
portable altar, 252 ;
Cicon., xxix n.
Genuflexion, Coutances, 59 ;
Dominican, confiteor, 74 ;

not at salve s. parens, 75 ;
not at Veni s sp. , 76 ;
not at Orate fratres, 79 ;
not at Sancttis, 80 ;
at consecration, 80 ;
Charterhouse, 1 00, loi, not at consecra-
tion, 10 1 ;

INDEX.

2%'

Genuflexion,

Burckard 134 ; in creed, 147 ;

at elevation, 156, 157 ;

second elevation, 159 (2), 254;

fraction, 160 ;

after Commixture, 161 ;

at Communion, 163 ;
Cicon, 211, 215 ; notes, 254 ;
Carmelite, not at consecration, 244 ; at

Salve, 245.
see Kneeling and Bowing.
Georgi, D., osculation at introit, 233;

succinctory, 237.
Gerson, I. de, absolution, 248.
Gheyn, Father J. van der, xix.
Ghost, Holy, addressed in, Gloria in,

Burckard, 139; notes, 249.
Girdle, prayers at, Sarum (i.) 3, (ii.) 222 ;
Alphabetum, 34 ;
Coutances, 55 ;

Burckard, 132 ; dry mass, 173.
Gloria in excelsis,
Sarum (i. ) 4 ;
Langforde, 22 ;
Alphabetum, 38, 48, 49 ;
Coutances, spoken of, 58, 67 ;
Dominican, 75 (4), jy, 84 ;

rules for saying, 87 ;

private mass, 96(2).
Charterhouse, 100, 104, 109.
Burckard, 139; sitting at, 134; rules

for saying, 140 ; mentioned, 165,

166; omitted, mass for dead, 172;

dry mass, 173, 174;
Indutus, 184; rules for, 188; hands

joined, 182 ;
Uzes, 191 ;
Cicon. rules for 205 ;
Notes, standing at, 238 ;
Holy Ghost, addressed, 249.
Gloria Patri, Burckard, at introit, 137 ;

omitted in mass for dead, 172 ;

Dominican, introit, 74 ;

Cicon. , introit, 204 ; not om. in mass
for dead, 204.
Gloria tibi Dne.
Coutances, 59, 67 ;
Dominican, ']'] ;
Charterhouse, 100 ;
Burckard, 146.
Good Friday, mass not to be said, Cicon.,

215.
Gospel, Sarum (i.) 4 ; (ii.) 220 ;
Langforde, 20, 22 ;
Alphabetum, 39 ;
Coutances, 58, 59 ;
Dominican, ']'] ; bishop, 84 ;
Charterhouse, 100, 103, 104, 109 ;
Burckard, 146 ; ^aid audibly, 137 ; dry

mass, 173, 174;
Indutus, 184; notes, 251 ;

Gospel,

Uzes, 191 ;

Cicon. for doctors, 206 ;
blessing, 207 ;
notes, standing at, 238 ;

Blew MS., 256.
Gospel book, Dominican, y;^, 74 (2), 76,
, 77, 84.
Gospel side, see Epistle side.
Gradale

Sarum (i.) 4;

Alphabetum, 38;

Dominican, 76 ;

Burckard, 145, 141 (2), 145 ; said audi-
bly, 137; dry mass, 173, 174;

Indutus, 184;

Uzes, 191.
Gratia sancti spirilus, Alphabetum, 36.
Gratiaiii tuavi qs. Dne. mentibus, Domi-
nican, 96 (2).
Gratias agiiiius tibi, Sarum (ii.) 227 ;

notes, 266.
Gratias tibi ago Dne. S. ,

Sarum (ii. ) 228 ;
notes, 267 ;
Blew MS. 268.
Gremial, Dominican, 76.
Griffen, I. L, 32.
Guido, printer, 51.
Habete pads osciiluni,

Sarum (i.) 4 ;

MS. Sarum Manual, 255 ;

vinculum

Carmelite, 245 ;
Sarum (ii. ) 226; notes, 265.
Haec nos conannnio,

Sarum (ii. ) 228 ;

notes, 266 (2), 267 (4).
Haec sacrosancta coinmixtio

Sarum (i.) 14; (ii.) 226;

Alphabetum, 48 ;

Coutances, 66 ;

Dominican, 82.
Hamburg Missal, Sancte Spiritiis in Gloria,

249.
Hanc igitiir oblationejji,

Sarum, Maundy Thursday (i.) 6;
Easter (i.) 7;
Daily (i.) 10 ; (ii.) 223, 222 ;

Alphabetum, 44 ;

Coutances, 62 ;

Dominican, Easter, 93 ;

Preparatio, 116 (3) ;

Burckard, 155 ;

Sarum rubrics, 258.
Hands, arrangement,

Sarum (ii.) 221, 222, 224 ;

Alphabetum, 42, 44 (2) ;

Coutances, 62, 63, 64 (4), 65 ;

Dominican, 75, 79 ;

Charterhou.se, lOO, loi (4) ;

284

INDEX.

Hands,

Burckard, 140, 145 ;

Indutus, 183, 186, 187 ;

Uzes, 190, 191 ;

Carmelite, 244.
Hands extended,

Sarum (i.) ii ; (ii.) 224 ;

Langforde, 25 ;

Alphabetum, 42, 43, 45 ; notes, 240 ;

Coutances, 57, 63 ;
■ Dominican, 75, 81 ;

Indutus, 183, 186; notes, 251.

Sarum rubrics, 261, 262.
Hands joined,

Sarum (i.) 4, 5 ; (ii.) 220;

Alphabetum, 38, 41, 42, 44;

Coutances, 57, 59, 60, 61 (2), 62, 64, 65 ;

Dominican, 74 ;

Charterhouse, 100, loi (2), 102 ;

Burckard, 130, 146, 149, 152(2);

Indutus, 182 ;

Carmelite, 244.
Hands, washing, see Washing.
Hassia, Henricus de, elevation, 236 ;

7ne/nenfo, 253 ;

second elevation, 263.
Herbert, Mr. J. A., xxix.
Hereford, Vent Creator, 234, 241.
Hilarie, Hugh, priest called Sir, 235 ;

second sacring, 264.
Hittorp, osculation at introit, 233.
Horn, altar,

see Corner.
Hosts, to be ready,

Sarum (i.) 4 ;

Dominican, 73 ; consecrate, 85 ;
' Preparalio, accidents with, 115 ;

Burckard, preparing, 133, 149 ;

Cicon., 207.
Host, to be visib'e, 235.
Hour for mass, Burckard, 126.
Houseling cloth, Dominican, 85.
Hugo de Sancto Charo, xxvi. 7i. xxx.
Humbert of Romans, Dominican ordinary,

xxiii.
Huineros meos et pectus, Uzes, 189.
Humiliate capita, Burckard, 166 (2) ; said

audibly, 137.
Inimola Deo sacrijicium , Dominican, 78.
Impone Due. capiti, Burckard, 131 ;

see Pone.
In medio ecclesicie, Cicon. 205 ; notes, 252.
In nomine Patris, before mass, Alpha-
betum, 37 ;
Coutances, 55 ;
Burckard, 134, 173.

at offertory,
Sarum (i.) 5 ;
Alphabetum 42 ;
Coutances, 59 (2), 60, 61 ;
MS. Sarum Manual, 255 ;

In nomine Patris, at offertory,
Blew MS. 257 ;
gospel, Coutances, 58 ;
end of mass, Sarum (ii.) 228 ;
blessing of incense, Alphabetum,

39-

after communion, Sarum rubrics, 266,

267 ;

Blew MS. 268.
In noie. S. et,

Alphabetum, 41 ;

Coutances, 59.
In principio erat Verbnm,

Alphabetum, 50 ;

Coutances, 67 ;

Dominican, 96 ;

Charterhouse, 103 ;

Burckard, 135, 144, 168, 172, 173;
dry mass, 144, 174;

Notes, standing at, 238 ;

Becon, 245 ;

Carmelite, 245 ;

MS. Sarum Manual, 267 ;

Blew MS. 268.
In sp. humilitatis,

Sarum (i. ) 5 ; (ii. ) 221 ;

Alphabetum, 42 ;

Coutances, 60 ;

Dominican, 79 ;

Charterhouse, loi, 103 ;

Burckard, 150 ;

Indutus, 185 ;

Uzes, 192 ;

MS. Sarum Manual, 255 ;

Blew MS. 256.
Incarnation remembered in mass, Lang-
forde, 19, 21.
Incense, at introit, Sarum (ii.) 220 ;

Uzes, 191.
at gospel,

Sarum (i.)4; (ii.)220;

Alphabetum, 39 ;

Dominican, 76, 80 ; bishop, 84 ;
order, 74.
at offertory,

Dominican, 78 ;

Indutus, 185 ;

Uzes, 192.
at elevation, Dominican, 80 ;

Carmelite, 244.
Incensnm istud, Uzes, 192.
Inclina Dne. anrem tiiam,

Dominican, 92 ;

Charterhouse, 105 (5), 106 (3), 107(6),
108 (4).
Inclinations, Langforde, 29 ;

see Bowing.
Indue ??ie Dne.

lorica, Sarum (i.) 3.
ornamento, Uzes, 190 ;

Sarum (ii. ) 222.

INDEX.

285

Indite me Due.

vestimento, Alphabetum, 34 ;

Coutances, 55 ;

Sarum (ii. ) 222.
Indtdgen tiani ahsolutionein ,

Alphabetum, 33, 36 ;

Coutances, 57 ;

Preparatio, 114 ;

Burckard, 137.
Indutus planeta, 170, 179, 181 ;

Notes, 251 ;

Introduction, xxviii.
Ineffahileni miavi. tuatn Due,

Dominican, 88, 89, 92.
Infirniitateni nrani. qs. Djie. Blew MS. 268.
Innocent III. osculation at introit, 233 ;

episcopal ornaments and duties, 237.
Inprimis quae tthi offei'inms,

Sarum (i. ) 10 ;

Alphabetum, 43 ;

Coutances, 61.
Instructio Sacerdotum

see Alphabetum.
Intention, Cicon. 209, 214 ; notes, 254.
Interessentes, see People.
Inti'oibo ad altare

Sarum (i. ) 3 ;

Coutances, 56 ;

Burckard, 134 and ;/. 173 ;

Indutus, 181 (2) ;

Uzes, 190 (2) ;

Cicon. 204 ;

Blew MS. 256 ;

See Et introibo.
Iiitroibo in dounuii tttam^ Burckard, 1 30.
Introit,

Sarum (i.) 3 ; (ii. ) 220 ;

Alphabetum, 37 ;

Coutances, 58 ;

Dominican, 74, 75 ;

Charterhouse, 99, 100 ;

Burckard, 138, 172 ; said audibly,
137; dry mass, 173, 174;

Cicon. 204 ;

Notes, standing at, 238.
loanne, loannes de, interpolations, 253.
Ite missa est,

Langforde, 28 ;

Alphabetum, 49 (2) ;

Coutances, 67 (2) ;

Dominican, 84 (2) 87 ;

Burckard, 165, 166 (2) ; said audibly,
137 ; turning to people, 142 ; dry
mass, 174 ; omitted mass for dead,
172;

Becon, 245.
lube Due. benedicere,

Sarum (i. ) 4 ; (ii.) 220 ;

Alphabetum, 39 (2) ;

Coutances, 58 ;

Dominican, 76 ;

lube Due. benedicere,

Burckard, 146 ; dry mass, 174
omitted in mass for dead, 172.
ludica me Ds. (ps. )

Sarum (i.) 3 ; (ii.) 219 ;

Alphabetum, 36 ;

Coutances, 56 ;

Dominican, 96 ;

Burckard, 135 ;

Indutus, 181 ;

Uzes, 190;

Cicon. 204 ;

Langres, 248 ;

MS. Sarum Manual, 255 ;

Notes, 256.
lugum ttium Dne.

Alphabetum, 35 i

Coutances, 56.
Jacobites, liturgy, 261.
John's, St. Gospel, see In principio.
Julian, St. Le Mans, xx. 239.
Kiss of altar, Langforde, 20 ;

Sarum (i.) 4 ; (ii.) 220, 221, 224 ;

Alphabetum, 42, 46, 50 ;

Coutances, 57, 61, 63 ;

Dominican, 74, 84 ;

Charterhouse, 102, 103 ;

Burckard, 138, 148, 152, 162
omitted in dry mass, 173 ;

Indutus, 183, 184;

Uzes, 191 ;

Cicon. 205, 212 ;

Notes, 238 ;

Cluny, 247 ;

Westminster, 247 ;

Blew MS. 256, 257 ;
Kiss of book or other ornaments,

Langforde, 24, 26 ;

Alphabetum, 37, 42 ;

Coutances, 58, 52, 60, 61, 65, 66 ;

Dominican, JJ, 82 ;

Charterhouse, 100 (2) ;

Burckard, 147 ;

Indutus, 183 ; notes, 238 ;

Blew MS. 256, 257,
Kiss of ministers, at introit, Sarum (i. ) 4;
(ii.) 219 ; discussion, 233 ;

ditpax, Langforde, 26 ;

Dominican, 82;

Cicon. 211.
Kiss of peace before communion,

Langforde, 26 ;

Sarum (i.) 15 ; (ii.) 226;

Alphabetum, 48 ;

Coutances, 66 ;

Dominican, 82, 74;

Charterhouse, 102 ;

Carmelite, 245 ;

Burckard, 162; dry mass, 174;

Cicon. 211 ;

Sarum rubrics, 265.

286

INDEX.

Kneeling at mass, Alphabetum, 34, 35 ,

Burckard, 134.

see Genuflexion.
KyHe eleison,

Sarum (i.) 4 (ii.) 219, 229 ;

Alphabetum, 36, 37, 42, 49 ;

Coutances, 56, 58, 60, 66, 69 :

Dominican, 75 (4).

Charterhouse, 104, 109 (2) ;

Burckard, 138, 140; sitting, 134;
said audibly, 137; after communion,
170 ; dry mass, 174 ;

Indutus, 184 ;

Uzes, 191 ;

Cicon. 204, 205 ; notes, standing at,
238;

MS. Sarum Manual, 255, 268 ;

notes, 256,
Landoia, Herzog de, 117, 175.
Langforde, B. Meditations, 19 ;

mentioned, 29, 238 (2), 239 ;

Notes, 236 ;

Introduction, xv.
Langres, second elevation, 242 ;

Gerson, notes, 248 ; fraction, 260.
Lapide, lo. a, see a Lapide.
Largire sensibus,

Sarum (i. ) 3 ;

Alphabetum, 33 ;

Coutances, 55 ;

Burckard, 131 //.
Laudate Dnni. in Sanctis,

Sarum (ii.) 229 ;

Coutances, 69 ;

Burckard, 170 ;

MS. Sarum Manual, 268.
Lauabo inter innocentes, at offertory,

Alphabetum, 41 ;

Coutances, 60 ;

Dominican, 79 ;

Charterhouse, 103 ;

Burckard, 151, 130;/.

Uzes, 19 ^ ;

Cicon. 207 ;

Carmelite, 244 ;

after communion, Sarum rubrics, 267 ;
Blew MS. 268.
Lavabo, see Washing hands.
Latis tihi Christe, Burckard, 147.
Le Brun Desmarettes, black curtain, 235 ;

Second elevation, 242 ;

Agnus Dei, 248.
Le Brun, Pierre, second elevation, 242 ;

moment of consecration, 254 ;

Dominican ordinary, xxiii.

Pian, Ritns Celehrandi, xxvii.

Cicon. XXX.
Le Couteulx, C, Charterhouse, 246, 247.
Le Mans, missal, xx. 239.
Leo X. Liber sacerdotalis, xxvi.
Levitical ceremony, notes, 234, 240, 241.

Liber f ami liari'i clericornm, xxviii.
Liber sacerdotalis, table of editions, xxviii.

approved by Leo X. xxvi.
Libera nos qs. Dne.

Sarum (i.) 14; (ii.) 225 ;

Alphabetum, 47 ;

Coutances, 65 ;

Burckard, 160 ;

Cicon. 211.
Liechtenstein, P. 175.
Light before sacrament, Cicon. 215 ; notes,
254; . .

at mass, signifies, Langforde, 20.
Linen for altar, Coutances, 55 ;

Dominican, 'Ji, 75 ; private mass, 95 ;

Cicon. 203 ;

I. a Lapide, 252.
Lotions, Langforde, 29 ;

see Washing and Ablutions.
Lydgate, John, amice, 237.
Lyons, second elevation, 241, 242;

pone Dne. 246.
Mabillon, J. osculation at introit, 233 ;

second elevation, 242.
Madan, Mr. F., Langforde, xv. xvi.
Magdeburg Missal, Sancte spiritiis in

Gloria hi, 249.
Maniple, Langforde, signifies, 20, 21 ;

Sarum (i.) 3 ; (ii.) 222 ;

Alphabetum, 34 ;

Coutances, 55 ;

Burckard, 132 ; removed at offertory,

149 ;

Cicon. 203 ;
Myrc, 252.
Marcellus, Chr. Epistle side, 250.
Martene, Edm. De ajitiqnis, vesting,
233 ; osculation at introit, 233 ; visita-
tion of chalice, 240 ; second sacring,
241 ; Monte Cassino confiteor, 246 ;
additions to Sacramentaries, xx.
Martene and Durand, second elevation,

242.
Maskell, W. osculation at introit, 233.
McClure, Rev. Edm. Blew MS. xxxi.
Memento Dne. famiilorum . . . et
onniium circum. Langforde, 24 ;
Sarum (i.) 10 ; (ii.) 222 ;
Alphabetum, 43 ;
Coutances, 61 ;
Charterhouse, loi ;
Burckard, 154 ;
Cicon. 208 ;
Becon, 253 ;
Sarum rubrics, 258 ;
Memento etiam Dne. famnlorum . . .
qui nos praecesserunt, Langforde, 24 ;
Sarum (i.) 12; (ii.) 224;
Alphabetum, 46 ;
Coutances, 64 ; '

Burckard, 158 ;

INDEX.

287

Memento etiam Dne, etc.

Cicon. 210, 211 ; notes, 253 ;

Hassia, 253.
Menard, H. Agmts Dei, 248.
Mercati, Dr. G. Cicon. xxix.
Alerear Due. portare, Burckard, 132, and

n.
Merittim passionis Dni. I. C. Preparatio,

114.
Micklethwaite, J. T. black curtain, 235.
Misereatiii- tui Ops. Ds.

Alphabetum, 33 ;

Coutances, 56 ;

Charterhouse, 99 ;

Indutus, 181 ;

Uzes, 190.
Misereatur vestri ops.

Alphabetum, 36 ;

Coutances, 57 ;

Dominican, 85 ;

Preparatio, I14 ;

Burckard, 136 (2) ;

Notes, 256.
Miserere, vesting, Burckard, 132 ; notes,

.233;

Misericordia, Charterhouse, 105, 109.
Missa navalis, 173, 174.
Missa Sicca,

Dominican, 96 ; notes, 246 ;

Charterhouse, 104 ; notes, 248 ;

Burckard, 173 ; notes, 250 ;
as second mass, 144 ;

Carmelite, 246.
Mone, F. J. Ave pretiuin, 238.
Monte Cassino, Conjiteor, 2i^6.
More, Sir Thomas, amice, 237 ; stole,

252.
Morris Missal, Introduction, xi.
Mtmda me Due. ab onini. Blew MS.

256.
Miinda cor meuiu,

Burckard, 145, 146 ; ^ry mass, 174 ;

Indutus, 184 ; bowing at, 182 ;

Uzes, 191.
Mwiera q. Due.

Alphabetum, 42.
Myrc, John, Candle, 246 ; maniple and

stole, 252.
Mystical Interpretation of Mass, Langforde,

19, 29.
Nevers, second elevation, 241.
Nicene creed : see Credo in.
Nobis qiioqtu peccatorihtis,

Sarum (i. ) 13 ; (ii.) 225 ;

Alphabetum, 46;

Coutances, 64 ;

Dominican, 81 ;

Charterhouse, 102 ;

Burckard, 159; said audibly, 137;

Indutus, 186.
Nocte sancfe, Cicon. 213 ; notes, 254.

Nose, handkerchief for, Dominican, 73,
96 ; notf s, 243 ;

bleeding, Preparatio, 116.
Nudum officium. Charterhouse, 104 ;
notes, 248.

see Missa sicca.
Number present at Mass, Burckard, 126.
Ntinc di mitt is servum,

Sarum (ii. ) 229 ;

Alphabetum, 49 ;

Coutances, 66 ;

MS. Sarum Manual, 268.
O Doctor, Cicon. 206 ; notes, 253.
Offerijmts tibi Due. calicem

Sarum (i. ) 5 ; notes, 234 ;

Burckard, 1 50 ;

Indutus, 185 ;

Uzes, 191 ;

Cicon. 207.
Offertory,

Sarum (i. ) 4 ; (ii.) 220 ;

Langforde, 23 ;

Alphabetum, 41 ;

Coutances, 59 ;

Dominican, 77, 78 ;

Charterhouse, 100, 109 ;

Burckard, 149; posture at, 134; said
audibly, 137 ; dry mass, 173, 174.'

Indutus, 185 ;

Uzes, 191 ;

Cicon. 207.
Officium Missae, see Introit.
Omnipotejis Detis christiani,

Charterhouse, 104 (2) 105.
Omnipotens sempiterne Dens
aedijicator. Charterhouse, 104.
ciii nunquam.

Charterhouse, 105 (3) 106, 107 (4)
108 (4).
dirige actus, Dominican, 96.
qtn dedisti,

Alphabetum, 51 ;

Coutances, 68 ;

qtiifacis, Dominican, 91, 92.
q. vivornm

Dominican, 88, 89 (4) 90 (2) 91 (4) 92

(3) 93 ;
Charterhouse, 105 (2) 106 (3) 107 (2)
108 (2).
te suppliciter, Uzes, 189.
Oramus te Due. Burckard, 138, 173 ;
Indutus, 181, 182, 183, 184 ;
Uzes, 190.
Orate fratres

Sarum (i.) 5 (2) ; ii. 221 (2) ;
Alphabetum, 42 ;
Coutances, 61 ;
Dominican, 79 ;
Charterhouse, loi, 103;
Burckard, 152 ; said audibly, 137 ;
turning to people, 142 ;

288

INDEX.

Orate fratres

Indutus, 185, 183 ; turning to people,
183;

MS. Sarum Manual, 256.

Blew MS. 257.

Uzes, 193;

Cicon. 212.
Ordo Romamis, osculation at introit, 233 ;

second elevation, 242.
Oremus, Burckard, 140, 141, 149, 165 (2)

166, 174 (3) ; said audibly, 137.
Orleans, Agnus Dei., 248.
Ortroy, Father F. van, xix.
Osculation, see Kiss.
Ostende nobis Dne. miain.

Sarum (i.) 4; (ii.) 219, 229;

Dominican, 74 ;

Indutus, 181 ;

Burckard, 137 ;

Uzes, 190 ;

Blew MS. 268.
Pagula, William de, rubrics, 259 ;

extracts from, 270, xxxi.
Panem caeleslem accipiam

Burckard, 163 ;

Indutus, 187 ;

Cicon. 211.
Pardoner's Churchyard, St. Paul's, 121 n.
Paris, second elevation, 241, 242; frac-
tion, 259 ; ordinary 14th century,

XX.

Passau Missal, Sancte Spirittis in Gloria in,

249.
Passion remembered in Mass, Langforde,

19, 20, 21, 25, 28.
Paten, Langforde, signifies, 19.

kissed, Langforde, 26.

Sarum, mentioned (i.) 4, 5, 14 ;

Alphabetum, kissed, 37, 42 ;
lifted, 39, 47 (2) ;

Coutances, kissed, 59 ;
lifted, 65 ;

Dominican, subdeacon, 79, 80, 82, 83 ;
notes, 244 ;

Charterhouse, 102 ;

Sarum rubrics, 257, 264, 267.
Pater noster (before introit),

Alphabetum, 36 ;

Coutances, 56 ;

Charterhouse, 99, 100 (2).

Sarum (ii.) 219 ;

MS. Sarum Manual, 255.
Pater noster (offertory),

Coutances, 60.
Pater noster (at end of canon),

Sarum (i.) 14 ; (ii.) 225 ;

Alphabetum, 47 ;

Coutances, 65 ;

Dominican, 82, 79 ;

Charterhouse, 102 ;

Burckard, 160 ; dry mass, 174 ;

Pater noster (at end o'" canon),
Indutus, 187, 182 (2) ;
Cicon. 211.
Pater noster (after communion),
Alphabetum, 49 ;
Coutances, 66, 69 ;
Charterhouse, 103, 104 ;
Burckard, 170 ;
MS. Sarum Manual, 269.
Pater noster, for departed. Charterhouse,

106.
Paul III. pope, 196, 197.
Pax Christi habtindet,

Sarum (i.) 15.
Pax Dni. sit semper

Sarum (i.) 14 ; (ii.) 226 ;
Langforde, 26, 28 ;
Alphabetum, 47 ;
Coutances, 65 ;
Dominican, 82 ; bishop, 84 ;
Charterhouse, 102 ;
Burckard, 161 ; said audibly, 137 ;
Indutus, 187 ;
Sarum rubrics, 265.
Pax tecum, Burckard, 162 (2) ;
Indutus, 187 ;
Cicon. 211.
Pax tibif rater

Alphabetum, 48 ;
Coutances, 66 ;
Dominican, 82 ;
Blew MS. 265.
Pax, not given at requiem, Langforde, 28 ;

Sarum rubrics, 265.
Penance, Alphabetum, 33 (2).
People, present, Alphabetum, 36.
Burckard, number present, 126 ;
their prayers, 135 ;
forms audible by them, 137 ;
not answering, 139.
Per evangelica dicta,
Alphabetum, 40 ;
Coutances, 59.
Per iniercessionem, Uzes, 192.
Per ipsnm et cum ipso,

Sarum (i.) 13 ; (ii.) 225;
Alphabetum, 46 ;
Coutances, 64 ;
Dominican, 81 ;
Charterhouse, 102 ;
Burckard, 159 ;
Indutus, 187 ;
Sarum rubrics, 263 ;
Becon, 264.
Per omnia saecula saeculortim (end of
secrets),

Sarum (i.) 5 ; (ii.) 221 ;
Langforde, 23 ;
Alphabetum, 42 ;
Dominican, 79 ;
Charterhouse, 10 1 :

INDEX.

289

Per omnia, etc.

Burckard, 152 (3), 153 ; said audibly,

137;

Indutus, 186 ;

Blew MS. 257.
Per omnia saecula seculomtm (end of
canon),

Sarum (i.) 14 ; (ii.) 225 ;

Langforde, 24, 25 ;

Alphabetum, 46 ;

Coutances, 65 ;

Dominican, 81 ;

Burckard, 160; said audibly, 137;

Indutus, 186, 187.
Per omnia saeada saeculorum (before pax),

Sarum (i.) 14; (ii.) 226 ;

Langforde, 26 ;

Alphabetum, 47 ;

Coutances, 65 ;

Burckard, 161 ;

Indutus, 187.
Per quern haec omnia,

Sarum (i.) 13 ; (ii.) 225 ;

Alphabetum, 46 ;

Coutances, 64 ;

Burckard, 159 ;

Sarum rubrics, 262.
Perceptio corporis tui, Burckard, 163 ;

Indutus, 187 ;

Cicon. 211.
Petit, Jean, 51.
Piccolomini, A. P. helped by Burckard,

250.
Piscina, Dominican, 79, 83 ;

Carmelite, 244, 245.
Place for mass, Burckard, 126 ;

Cicon. 202 ; notes, 252.
Placeat tibi s. trinitas, Sarum (ii.) 228 ;

Alphabetum, 49 ;

Coutances, 67 ;

Dominican, 84 ;

Charterhouse, 102, 103, 104 ;

Burckard, 166, 168 ; mass for dead,

Indutus, bowing at, 182 ; kissing altar

at, 183 ;
Cicon. 212 ;
Sarum rubrics, 267 (2).
Blew MS. 268.
Placebo, Charterhouse, 108 (2).
Planeta, see Chasuble.
Pol de Leon, St. visitation of chalice, 240.
Pone Dne.

cnstodiafn ori. Charterhouse, 99 ;

notes, 246.
galeani,

Alphabetum, 34 ;
Coutances, 55 ;
Burckard, 13 1«.
Pope, celebrating, Burckard, 126, 154.
See Bishop, Cardinal.
T.M.

Portable altar, Dominican, 78 ;
Burckard, 126, 133 ;
Cicon. 202 (2) ; notes, 252.
Post communion,
Langforde, 28 ;
Alphabetum, 49 ;
Coutances, 66 ;
Dominican, 83 ;

Burckard, 165, 166 ; said audibly,
137 ; rules for, 152 ; dry mass, 173,
174;
Indutus, hands joined, 182.
Praeceptis salutaribus moniti,
Sarum (i.) 14 ; (ii.) 225 ;
Alphabetum, 47 ;
Coutances, 64 ;
Dominican, 82 ;
Charterhouse, 102 ;
Burckard, 160 ; dry mass, 174.
Praecinge Die Dne.

Sarum (i.) 3 ; (ii.) 222 ;
Alphabetum, 34 ;
Coutances, 55 ;
Burckard, 132 and n.
Praecinge himbos mentis, Uzes, 189.
Praeparatio Sacei'dotis, 113 ; notes, 248 ;

Introduction, xxiv.
Praetende Dne. fajuulis,

Dominican, 88, 89 (3), 91, 92,
Preface, Sarum (ii.) daily, 5, 9 ;
Christmas, 6 ;
Epiphany, 6 ;
Lent, 6 ;
Easter, 7 ;
Ascension, 7 ;
Whitsuntide, 8 ;
Trinity, 8, 257 ;
Apostles, 8, 257 ;
Holy rood, 8 ;
B.V.M. 9;
Alphabetum, 43 ;
Coutances, 61 ;
Dominican, 79 ; rules for, 93 ;
Charterhouse, loi, 109;
Burckard, 153 (5) ; said audibly, 137 ;

dry mass, 174 ;
Indutus, 186 ;
Uzes, 193 ;
Cicon. 208 ;

Notes, standing at, 238 ;
Blew MS. 257.
Prelate, holy water, Dominican, 74.
Premonstratensian Canons, second eleva-
tion, 241.
Proctor, late Mr. Robert, bibliography,

xix.
Prophetical lesson.

Charterhouse, 104 ;

Burckard, 141, 140, 144 ; said audibly,

137.
Prose, Burckard, 145, 146.

290

INDEX.

Protector in te sperantiunii
Alphabetum, 51 ;
Coutances, 68 ;
Blew MS. 268.
Protege^ Carmelite, 245.
Purificator, Dominican, 83.
Purificent nos qs. ops, Coutances. 70.
Purple vestment, 19, 21.
Pyx, Dominican, 85 ;
Charterhouse, 109 ;
Burckard, 168.
Quaesumus Due. pro tua pietate,

Dominican, 92.
Quavi ohlationem tu Ds.

Sarum (i.) 11 ; (ii.) 223 ;
Alphabetum, 44 ;
Coutances, 62 ;
Burckard, 155 ;
Indutus, 186.
Quetifand Echard, Dominican Ordinary,

xxii. xxiii.
Qui
ascendens super omnes (Pentecost)
Sarum (i.) 8 ;
Dominican, 94 ;
corporali ieiunio (Lent)
Sarum (i.) 6 ;
Dominican, 93.
ctnii unigenitofilio (Trinity)
Sarum (i.) 8 ;
Dominican, 94.
tost resurrectionem (Ascension)
Sarum (i.) 7 ;
Dominican, 94.
■bridie quani pateretur,
Sarum (i.) n ; (ii.) 223.
Alphabetum, 44 ;
Coutances, 62 ;
Dominican, 80 ;
Charterhouse, loi ;
Burckard, 156 ;
Indutus, 186.
tridie quam pro nostra,

Sarum, Maundy Thursday (i.) 7.
salute7ii htimani generis (Passion and
Cross)

Sarum (i.) 8 ;
Dominican, 93.
Quia cum unigenitus tuus (Epiphany)
Sarum (i. ) 6 ;
Dominican, 93.
Quia per tncarnati (Christmas)
Sarum (i.) 6 ;
Dominican, 93, 94.
Quid retribuam Dne.
Alphabetum, 41 ;
Coutances, 59 ;
Charterhouse, 100, 103 ;
Burckard, 163 ;
Indutus, 187 ;
Blew MS. 256.

Quis digne hoc celehrare, Burckard, 128.
Quod ore sumpsimus Sarum (ii.) 228 ;

Alphabetum, 49 ;

Coutances, 66 ;

Charterhouse, 103 ;

Burckard, 164 ;

Indutus. 188 ;

Carmelite, 245 ;

Sarum rubrics, 266 (3), 267 (4).
Redde inihi Dne. Burckard, 132;
Relics in altar, Indutus, 181 ; notes, 251 ;

Uzes, 191 ;

feast of, Charterhouse, 108 ; notes,
248.
Repone Dne. galeam, Sarum (ii. ) 222.
Requiem aeternam

Sarum orate fratres (i.) 5 ; (ii.) 221 ;

MS. Sarum manual, 256 ;

mass of, Langforde, 28 ;

Charterhouse, no ;

Cicon. 205.
Requiescant in pace,

Alphabetum, 49 ;

Coutanc s, 67 ;

Dominican, 84, 87 ;

Charterhouse, 106 ;

Burckard, 166, 172 ; said audibly,
137; dry mass, 173.
Reserved Sacrament, Dominican, 78, 85.
Respice qs. Dne. super hanc famtliatn,

Alphabetum, 37 ;

Coutances, 58.
Respond (after epistle), Dominican, 76.
Rex virtutum, Burckard, 127.
Rhemes, second elevation, 241 ;

fraction, 260 ;

province of, xxi.
Ricardus de media villa, Cicon. 209 ;

notes 254.
Richter, M. L. Corpus Juris, 254.
Ritus servafuius, Pian recension, 249.
Rochet, Burckard, 131.
Rogamus te etiain, Burckard, 129.
Rogo te Dne. Burckard, 129.
Roman Breviar>', conjiteor, 246 ;

September lessons, 253.
Roman Missal, off'erij?ius tibi, 234 ;

mass of Holy Ghost, 239 ;

second elevation, 241 ;

making of chalice, 247 ;

alb and chasuble, 252 ;

collects, 253 ;

Testificor, Vos estis, 253 ;

O doctor, 253 ;

Alleluia, 253.
table of editions, with Praeparatio, xxv.
Indutus Planeta, xxix. U^;—- •
Ordo Missae of Burckard, xxviii.
Roman Pontifical, epistle side, 249 ;

colours, 251.
Rome, osculation at iniroit, 233.

INDEX.

291

Romsee, T. J. Fraction, 260.
Roskovany, Cicon. xxix.
Rouen, Veni Creator^ 234, 241 ;

Spirittis Sancttis, 234 ;

province of, xx, xxi.
Sacrament, Burckard, not to be shown at
dry mass, 174;

Dominican, censed at offertory, 78.
Sacring, see Elevation.
Saint Malo, ordinary of, xx.
Salve lux mundi, Langforde, 24 ;

notes, 238.
Salve Regiita, Carmelite, 245.
Salve s. parens, Dominican, 75.
Salzburg, osculation at introit, 233.
Sancta Maria mater Dni. tiri.

Coutances, 68.
Sancta Sanctis, 2.^2..

Sancti Spiritus gratia illuminet, Samm,
(ii.) 221 ;

notes, 257 ;

MS. Sarum Manual, 256.
Sancti Spiritus qs. Dne.

Alphabetum, 49.
Sanctus,

Sarum (i.) 9 ; (ii.) 222 (2) ;

notes, 244 ;

Langforde, 23 (2) ;

Alphabetum, 43 ;

Dominican, 79, 80 (2), 84, 96 ;

Charterhouse, loi, 104 ;

Burckard, 153 ; kneeling at, 134; said
audibly, 137 ; dry mass, 174 ;
Indutus, 186 ; bowing at, 182.
Sandals, Langforde, 20;

Cicon. 203.
Sangtiis Dni, nri. I. C. Burckard, 164 ;

Indutus, 181.
Sarum missals, printed, vesting, 233 ; kiss-
ing altar or crucifix, 238.

manuscript. Introduction,

Morris xi. Crawford, xxx.

extracts from, 271.
Sarum Manual, B.M. MS. 30, 506; notes,

255;.

printed, extracts from, 271.
Sarum Ordinary, 14th cent. 3 ;

notes, 238 ; Introduction, xi.

13th cent. 219. Notes, 255 ;

Introduction, xxx.
Saussay, A. du, Alphabetum, xvi.
Scottish Liturgy, Holy Ghost in Glori i,

249.
Scotus, 212, 214.

Scudamore, W. J. Blew MS. xxxi.
Secret Collects,

Sarum (i.) 5 ; (ii.) 221 ;

Langforde, 23 ;

Alphabetum, 42 ;

Coutances, 61 ;

Dominican, 79 ;

Secret Collects,

Charterhouse, loi ;

Burckard, 152 ; rules for, 152 ;

Indutus, 185: hands joined, 182;

Uzes, 193 ;

Blew MS. 257.
Seez, ordinary of, xx.
Sequentia (gospel)

Alphabetum, 39 ;

Dominican, "J"] ;

Burckard, 146; dry mass, 174.
Sequentia (prose)

Langforde, 22 ;

Alphabetum, 38 ;

Dominican, 76 ; not at private mass,

95;

Burckard, 145, 146.
Sens, second elevation, 241 ;

province of, xx.
Si quis diligit me, Alphabetum, 39.
Side, see Comer.

Sienna, osculation at introit, 233,
Simili modo posteaqttam,

Sarum (i.) 11 ;

Alphabetum, 45 ;

Coutances, 62 ;

Preparatio, 114, 116 ;

Burckard, 157 ;

Cicon. 212 ;

Sarum rubrics, 261.
Simmons, T. F. Spiritus sanctus, 234.
Sir, title of priest, 235 ; see Syr.
Sit Dns. in cor : see Dns. sit.
Sit nomen Dni. benedictum,

Alphabetum, 37 (2), 50 (2) ;

Coutances, 58, 67, 68.
Sitting at Mass, Burckard, 134.
Smith, Richard, fraction of host, 239.
Soissons, osculation at introit, 233.
Spiritus domini repleuit,

Alphabetum, 37.
Spiritus,

et alme, Biu'ckard, 139; notes, 249.
sanctus sit in corde,

Alphabetum, 39.
satutus superueniet,

Sarum, vesting (i. ) 3 ;

Sarum, offertory (i.) 5 ; notes, 234.
Standing at Mass, Burckard, 134;

notes, 238.
Stavelot, osculation at introit, 233.
Stola ituunditatis indue,

Alphabetum, 34 ;

Coutances, 56 ;

Sarum (ii.) 222.
Stola iustitiae circumda,

Sarum (i) 3 ;

Uzes, 189.
•Stole, Langforde, signifies, 20, 21 ;

Sarum (i.) 3 ; (ii.) 222 ;

Alphabetum, 34;

U 2

292

INDEX,

Stole,

Coutances, 56 ;

Burckard, 132; dry mass, 173;
. Cicon. 203 ; notes, 252 ;
Myrc, 252 ;
Tindal, 252.
Stowe Missal, visitation of chalice, 240 ;

corporal, 247.
Suarez, F. mixing of chalice, 239 ;

Levitical ceremonies, 240.
Subdeacon, Langforde, signifies, 20 ;
Sarum (i.) 4 ; (ii-)2i9;
Dominican, 73 (2) ;
Carmelite, 244, 245.
Subdeacon, Dominican, 73 (3) ; puts gospel
on altar, 74 ; makes chalice, 75, 76 ;
Epistle, 76 ; washes hands, 76 ; cushion,
77 ; at gospel, 77 ; brings water, 79 ;
takes paten, 79 ; gives it, 82 ; ablutions,
83 ; dries chalice with purificator, 83 ;
takes gospel, 84 ; helps at communion,

85;

makes chalice, Indutus, 184 ; notes,
251.

See Deacon and Subdeacon.
Sudary, Langforde, signifies, 19 ;

at offertory, Dominican, 79, 82 ;
notes, 244 ;

Sarum rubrics, 257.
Sumnie sacerdos^ Dominican, 76 ;

Burckard, 127 ;

notes, 249.
Super altar, see Portable altar.
Supplices te rogamus ;

Sarum (i.) 12 ; (ii.) 224 ;

Alphabetum, 45 ;

Coutances, 63 ;

Dominican, 81 ;

Charterhouse, loi ;

Burckard, 158;

Indutus, bowing at, 182 ;

Sarum rubrics, 262.
Supra quae propitio

Sarum (i.) 12 ; (ii.) 224 ;

Alphabetum, 45 ;

Coutances, 63 ;

Burckard, 158 ;
Surplice, Dominican, 73 ;

Burckard, 131 ; dry mass, 173.
Sursum corda

Sarum (i.) 5, 9 ; (ii.) 221 ;

Alphabetum, 43 ;

Dominican, 79 ;

Burckard, 153.
Suscipe deprecationevi^ bowing at,

Burckard, 139 ;

Indutus, 182.
Suscipe s. Trinitas hanc

Sarum (i.) 5 ; (ii.) 220 (2) ;

Alphabetum, 41 ;

Coutances, 59 :

Suscipe s.

Dominican, 78 ;
Burckard, 151 ;

Indutus, 185; bowing at, 182;

Uzes, 192 ;

MS. Sarum Manual, 255 ;

Blew MS. 256 ;

Rouen, 256.
Suscipe S. Pater ops. Burckard, 149 ;

Indutus, 185 ;

Uzes, 191 ;

Cicon. 207.
Suscipiat Dns. sacrijiciuin^
Burckard, 152 ;
Indutus, 185 ;
Uzes, 193.
Syr I besyche yow. Charterhouse, 99 ;
Syr I haue beyn heyr. Charterhouse, 99 ;
Syr I tryste thrugh^ Charterhouse, 99.
Table prayers, see Missa Sicca.
Talleyrand, Cardinal, Charterhouse, 106.
Te deprecor ops. ds.

Alphabetum, 34 ;

Coutances, 55.
Te Deuni,

Burckard, 140 (3) ;

Indutus, 188;

Cicon. rules for, 205.
Te igitur

Sarum (i.) 10 ; (ii.) 222 (2),

Alphabetum, 43 ;

Coutances, 61 ;

Dominican, 80 ;

Charterhouse, lOi ;

Burckard, 1 54 ;

Indutus, 186 ; bowing at, 182 ; kissing
altar, 183 ;

Sarum rubrics, 257.
Te iiivocaJ7ius, te adoramus,

Alphabetum, 50;

Coutances, 68.
Telesphorus, Pope, 254.
Tercenarium, Charterhouse, 105 (2), 106

(2), 107 (2), 108, no; notes, 248.
Testificor, Cicon. 206 ; notes, 253.
Thomas Aquinas, St.

amice, 20, 237 ;

episcopal ornaments and duties, 21,
237, 238 ;

mystical meanings, 29.
Thompson, Sir E. Maunde, Agnus Dei,

249.
Tibi laus tibi gloria y Carmelite, 245.
Tongue, at communion, Indutus, 187.
Torch to be lit, Burckard, 155 ; put out,
157, 169;

Dominican, 80 ; note, 244.
Tours, province of, xx. xxi.
Tract

Sarum (i.) 4 ;

Dominican, 76 ;

INDEX.

293

Tract

Charterhouse, 109 ;

Burckard, 145 ; said audibly, 137 ; dry
mass, 173, 174;

Uzes, 191.
Triuni puerorum

Sarum (ii.) 229 (2) ;

Coutances, 69 (2) ;

Burckard, 169, 170^ 173 ; dry mass,

173;
MS. Sarum Manual, 268 (2).
Trombelli, I. C. osculation at introit, 233.
Troyes, fraction, 260.
Tu enim misereris, Burckard, 128.
Turning to people^
Langforde, 28 ;
Sarum (i.) 5 ; (ii.) 221 ;
Alphabetum, 38, 40, 49 ;
Coutances, 56, 57, 38, 61, 67 (2), 68;

notes, 240 ;
Burckard, 142 ;
Indutus, 183.
Unde et meniores,

Sarum (i.) n ; (»•) 224 ;
Alphabetum, 45 ;
Coutances, 63 ;
Dominican, 81 ;
Charterhouse, loi ;
Burckard, 158;

Indutus, 186; spreading arms, 183,
186.
Upsala Missal, Sancte Spiritiis in Gloria^

249.
Ure igne s. sp.
Coutances, 57, 69 ;
Blew MS. 268 ;
MS. Sarum Manual, 269.
Uzes, missal, xxix. 189.
Valentin, Robert, 54.
Valeri, Card. Agnus Dei, 249.
Veil, silken, not used at Charterhouse,

247.
Veni creator
Sarum (i.) 5; (ii.) 219; notes, 233 (4),

234, 241 ;
Alphabetum, 35 ;
Coutances, 59 ; notes, 234 ;
Carmelite, 244 ;
York, 241 ;
Hereford, 241 ;
Westminster, 241 ;
Rouen, 241 ;
Blew MS. 255 ;
MS. Sarum Manual, 255.
Veni s. spiritus benedic^
Sarum (ii.) 221 ;
MS. Sarum Manual, 256.
Veni s. spiritus reple,
Alphabetum, 38, 42 ;
Dominican, 76 ;
Charterhouse, 103, 109.

Veni satidificator^
Sarum (i. ) 5 ; notes, 234 ;
Alphabetum, 42 ;
Coutances, 60 ;
Burckard, 151 ;
Indutus, 185 ;
Uzes, 192 ;
Blew MS. 257.
Venia, Charterhouse, 109.
Verbo Dni. caeli, Alphabetum, 38.
Vere digjtum,
Sarum (i.) 5, 9 ; (ii.) 221 ;
Alphabetum, 43 ;
Burckard, 153.
see Preface.
Vert, Claude de, second elevation, 242 ;

fraction, 260.
Vestments, Langforde, 19, 21 ; mass, ex-
plained, 20 ;
Sarum (i.) 3 ;
Alphabetum, 33 ;
Coutances, 55 ; takes off, 68 ;
Dominican, mentioned, 73 ; private

mass, 95 ;
Charterhouse, 100, 103, 104 ;
Burckard, 130, 169, 171, 173, 174;
Cicon. 203 ; notes, 233.
See Alb, Chasuble, etc.
Vienne, osculation at introit, 233 ;

second elevation, 242.
Vigils, mass on, Burckard, 143.
Villanueva, black curtain, 235.
Virgin, Office of B. ;

Dommican, 76, 78, 79, 87 (2), 88, 89,

90, 91, 92, 94, 96 (2).
Charterhouse, 105 ;
Burckard, 139 ;
bowing at name of,
Burckard, 141 ;
Indutus, 182, 183.
Visitation of Chalice,
Alphabetum, 39 ;
Coutances, 58 ;
Notes, 239.
Vos estis sal, Cicon. 206 ; notes, 253,
Votive mass, Burckard, 144.
Vox humilis, Sarum (i.) 5 ; notes, 234.
Vox intelligibilis, Burckard, 137.
Vox tacita, Sarum (i.) 4 ; notes, 234 ; (ii.)

220, 221, 225.
Walter, Hubert, episcopal ornaments,

238.
Wanseford, Gerard, alphabeta, xxi.
Warner, Dr. G. F. Morris missal, xi. xiii.
Dominican ordinary, xxi. xxii. xxxiii.
Blew MS. xxxi.
Warren, F. E. text of Gloria in, 249.
Washing hands, at vesting,
Sarum (i.) 3 ;
Alphabetum, 33 ;
Coutances, 55 ;

294

INDEX,

Washing hands,

Dominican, 74 ;

Burckard, 130.
Washing hands, at making chalice,

Dominican, 76 ;

Charterhouse, 100 ;

Burckard, 151.
Washing hands, at offertory,

Sarum (i.) 5 ; (ii.) 221 ;

Langforde, 23 ;

Alphabetum, 41 ;

Coutances, 60 ;

Dominican, 79 ;

Charterhouse, lOO, 103 ;

Burckard, 151 ;

Indutus, 185 ; bowing at, 182 ;

Uzes, 192 ;

Cicon. 207 ;

CarmeUte, 244 ;

Blew MS. 256.
Washing hands, after communion,

Coutances, 66 ;

Dominican, 83 ;

Burckard, 130 ;

Water, holy, Dominican, 73, 74.
Water, not blessed in mass for dead,
Burckard, 172, 150 ;

quantity, Cicon. 208.
Watson, Thomas, amice, 237.
Westminster Missal, offerimus tibi^ 234 ;

Veni Creator^ 234, 241 ;

Confiteor at north horn, 247.
White vestment, Langforde, 19, 20, 25.
Whitford, Richard, standing at mass, 238.
Whitsuntide, white for, 175 ; notes, 250.
Wine after communion, Dominican, 86 ;

Burckard, 130.
Wine and water, Langforde, signify, 19 ;

to be ready, Sarum (i. ) 4 ;

Dominican, 73 ; private mass, 95 ;

Burckard, 133, 150 ;

Preparatio, mistakes about, 115.
York, Veni Creato?-, 234, 241 ;

Black curtain, 234 ;

Pontifical, 233 ;

fraction, 259.
Zimmerman, B. Carmelite fraction, 260.
Zona : see Girdle.

LONDON :
HARRISON AND SONS, PRINTERS IN ORDINARY TO HIS MAJESTY^

ST. martin's lane.

HENRY BRADSHAW SOCIETY;

FOR EDITING RARE LITURGICAL TEXTS.

PRESIDENT.

The Bishop of Salisbury.

VICE-PRESIDENTS.

The Bishop of Edinburgh.

The Bishop of Bristol.

The Dean of Carhsle.

The Dean of St. Patrick's.

Rev. F. Procter, M.A.

Monsieur Leopold Delisle.

The Lord Aldenham, F.S.A.

Sir Thomas Brooke, Bart., F.S.A.

Whitley Stokes, Esq., C.S.I., CLE., D.C.L., F.S.A

Sir Edward M. Thompson, K.C.B., LL.D., D.C.L., V.P.S.A,

G. F. Warner, Esq., M.A., Litt.D., F.S.A.

MEMBERS OF COUNCIL.

Dr. J. Wickham Legg, F.R.C.P., F.S.A., Chairman.

Rev. E. S. Dewick, M.A., F.S.A., Hon. Treasurer,

Rev, H. A. Wilson, M.A., Hon. Secretary.

W. J. Birkbeck, Esq., M.A., F.S.A.

Rev. W. C. Bishop, M.A.

Rev. F. E. Brightman, M.A.

Rev. J. N. Dalton, M.A., F.S.A.

Rev. Walter Howard Frere, M.A.

W. H. St. John Hope, Esq.. M.A.

F. Jenkinson, Esq., M.A,

F. Madan, Esq., M.A., F.S.A.

J. T. Micklethwaite, Esq., F.S.A.

Alfred W. Pollard, Esq., M.A.

Rev. F. E. Warren, B.D., F.S.A.

Rev. Christopher Wordsworth, M.A.

HONORARY AUDITORS.

Rev. Edgar Hoskins, M.A.
Leland L. Duncan, Esq., F.S.A,

List of Works already issued.

4891 * I. MISSALE AD USUM ECCLESI^ WESTMONASTERIENSIS.
fasc. i. Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A. 8vo.

[Dec. 1891.]

III. THE MARTILOGE, 1 526. Edited by the Rev. F. PROCTER,
M.A., and the Rev. E. S. Dewick, M.A., F.S.A. 8vo.

[May, 1893.]

1892.* II. THE MANNER OF THE CORONATION OF KING CHARLES
THE FIRST, 1626. Edited by the Rev. Chr. Wordsworth,
M.A. 8vo. [Dec. 1892.]

IV. THE BANGOR ANTIPHONARIUM. Edited by the Rev.
F. E. Warren, B.D., F.S.A. Part I. containing complete
facsimile in collotype, with historical and palaeographicai
introduction. 4to. [^ug. 1893.]

S893. V- MISSALE AD USUM ECCLESI^ WESTMONASTERIENSIS,
fasc. ii. Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A. 8vo.

[Aug. 1893.]

VL OFFICIUM ECCLESIASTICUM ABBATUM SECUNDUM USUM
EVESHAMENSIS MONASTERII. Edited by the Rev.
H. A. Wilson, M.A. 8vo. [Aug. 1893.]

1894. VII. TRACTS OF CLEMENT MAYDESTONE, viz.

Defensorium Directorii and Crede Michi. Edited by the
Rev. Chr. Wordsworth, M.A. 8vo. [Oct. 1894.]

VIII. THE WINCHESTER TROPER. Edited by the Rev. W.
Howard Frere, M.A. 8vo [Nov. 1894.]

9895. I^- THE MARTYHOLOGY OF GORMAN. Edited by Whitley
Stokes, D.C.L., Foreign Associate of the Institute of
France. 8vo. [July, 1895.]

X. THE BANGOR ANTIPHONARIUM, Part II. containing an

amended text with liturgical introduction, and an appendix

. containing an edition of Harleian MS. 7653. Edited by the

Rev. F. E. Warren, B.D., F.S.A. 4to. [Nov. 1895.]

The books issued for 1891 and 1892 are out of print.

1896. XI. THE MISSAL OF ROBERT OF JUMIEGES, BISHOP OF LONDON,

A.D. 1044-105 T, AND ARCHBISHOP OF CANTF:RBURY IN A.D.

105 1. Edited from a MS. in the Public Library at Rouen,
by the Rev. H. A. Wilson, M.A. 8vo. [July, 1896.]

XII. MISSALE AD USUM ECCLESI/E WESTMONASTERIENSIS,
fasc. iii. Containing an appendix giving certain Ofifices from
Westminster MSS. in the Bodleian Library and the British
Museum, together with full indices, notes, and a liturgical
introduction. Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A. 8vo.

[Nov. 1897.]

1897. XIII. THE IRISH LIBER HYMNORUM. Edited from MSS. in the

Libraries of Trinity College, and the Franciscan Convent
at Dublin by the Rev. John H. Bernard, D.D., and
Robert Atkinson, LL.D. Vol. I., Text and Glossary.
XIV. Vol. IL, Notes and Translations of the Irish Prefaces and
Hymns. 8vo. [J^^Y, 1898.]

1898. XV. THE ROSSLYN MISSAL. An Irish manuscript in the Advo-

cates' Library, Edinburgh. Edited by the Rev. H. J.
Lawl tR, D.D. 8vo. [April, 1899.]

XVI. THE CORONATION BOOK OF CHARLES V. OF FRANCE.
W^ith reproductions in collotype of the 38 miniatures which
illustrate the ceremonies, and facsimiles of seven of them in
gold and colours. Edited by the Rev. E. S. Dewick, M.A.,
F.S.A. 4to. [Dec. 1899.]

1899. XVII. MISSALE ROMANUM, Milan, 1474. (The first printed

edition of the Roman Missal.) Edited by the Rev. Robert
LippE, LL.D. Vol. I. Text. 8vo. [Oct. 1899.}

XVIII. THE PROCESSIONAL OF THE NUNS OF ST. MARY AT
CHESTER. With English rubrics. Edited by Dr. J. Wick-
ham Legg, F.S.A. 8vo. [Oct. 1899.)

1900. XIX. THREE CORONATION ORDERS : (i.) The Coronation

Order of William III. and Mary II. (2,) An Anglo-
French version of the English Coronation Order. (3.)
Consecration of the Anglo-Saxon King. Edited by Dr. J.
Wickham Legg, F.S.A. 8vo. [Feb. 1901.]

XX. CLEMENT MAYDESTONE's DIRECTORIUM SACERDOTUM.
Edited by (the late) Rev. Canon Cooke, M.A., and the Rev.
Christopher Wordsworth, M.A. Vol. I. 8vo.

[Feb. 1901.]

1901 . XXI. FACSIMILES OF HOR^E B.M.V., reproduced in collotype from

English MSS. of the nth Century. Edited by the Rev.
E. S. Dewick, M.A., F.S.A. 4to. [Jan. 1902.]

XXII. CLEMENT MAYDESTONe's DIRECTORIUM SACERDOTUM.
Edited by (the late) Rev. Canon Cooke, M.A., and the
Rev. Christopher Wordsworth, M.A. Vol. II. 8vo.

[March, 1902.]

1902. XXIIL CUSTOMARY OF THE BENEDICTINE MONASTERIES OF

ST. AUGUSTINE, CANTERBURY, AND ST. PETER,
WESTMINSTER. Edited by Sir Edward Maunde
Thompson, K.C.B., LL.D., D.C.L., V.P.S.A. Vol. I.
Containing text of Cottonian MS. Faustina C. xii. 8vo.

[October, 1902.]

XXIV. THE BENEDICTIONAL OF ARCHBISHOP ROBKRT.
Edited by the Rev. H. A. Wilson, M.A. 8vo.

[Jan. 1903.]

1903. XXV. THE clerk's BOOK OF 1 549. From the unique copy

in the British Museum. (C. 36. d. i.) Edited by Dr.
J. WiCKHAM Legg, F.S.A. 8vo. [Feb. 1904.]

XXVL THE HEREFORD BREVIARY. Edited by the Rev. W.
Howard Frere, M.A., and Langton E. G. Brown,
sub-Librarian of the Hereford Chapter Library. Vol. I.
Psalterium, Commune Sanctorum, Temporale. 8vo.

[Feb. 1904.]

1904. XXVIL TRACTS ON THE MASS. Edited by Dr. J. WiCKHAM

Legg, F.S.A. Containing : —

Qtdinarium Missae Sarum. From an early 14th Century Missal
formerly in the possession of the late Mr. William Morris,
F.S.A. (With two collotype plates.)

Langforde's Meditatyons for Goostly Exercyse in the tyme of the
Masse. (Bodleian MS., Wood 17.)

Alphabetum seu Instructio Sacerdotuvi. (Bodleian, Douce 14.)
Collated with four other editions.

Dominican Directions for High Mass. From a 13th Century MS.
(Brit. Mus. Add. 23,935.) With an Appendix on Low Mass
from a Dominican Missal printed at Lubeck in 1502.

Ordo Missae of John Burckard, Rome 1502, collated with a shorter
recension from a Roman Missal of 1501.

And other pieces. 8vo. [November, 1904.]

The following Works are in preparation :

CUSTOMARY OF THE BENEDICTINE MONASTERIES OF ST. AUGUS-
TINE, CANTERBURY, AND ST. PETER, WESTMINSTER. Edited
by Sir Edward Maunde Thompson, K.C.B., LL.D., D.C.L., V.P.S.A.
Vol. II. Containing text of Cottonian MS. Otho C. xi, and of part of
Gonville and Caius College MS. 211. 8vo. [In the Press.]

THE MARTYROLOGY OF OENGUS THE CULDEE. Edited with a
collation of the MSS., by Whitley Stokes, D.C.L., Foreign Associate
of the Institute of France. [In the Press.]

THE MOZARABIC PSALTER. (Brit. Mus. Add. 30,851.) Edited by J. |
P. GiLSON, M.A., of the British Museum. [In the Press.]

FACSIMILE EDITION OF THE STOWE MISSAL, a manuscript belonging
to the Royal Irish Academy. Edited by Dr. G. F. Warner, F.S.A.;
Keeper of the Manuscripts at the British Museum. [In the Press.]

MISSALE ROMANUM, Milan, 1474. Edited by the Rev. Robert Lippe,
LL.D. Vol. II. Supplement and Indices. [In the Press.]

FACSIMILES OF EARLY MSS. OF THE CREEDS, including an early
copy of Quicunque vult, from an Irish MS. in the Ambrosian Library at
Milan (O. 212, sup.). Edited by the Rev. A. E. Burn, M.A. 4to.

THE ORDINALE OF EXETER. Edited by the Rev. J. N. Dalton, M.A.,
F.S.A., Canon of Windsor.

THE LITURGY OF ST." JAMES. Edited by the Rev. F. E Bright-
man, M.A., Prebendary of Lincoln.

THE HEREFORD BREVIARY. Edited by the Rev. W. Howard Frere,
M.A., and Langton E. G. Brown, sub-Librarian of the Hereford
Chapter Library. Vol. II. Sanctorale. Svo.

THE PONTIFICAL IN THE LIBRARY OF MAGDALEN COLLEGE,
OXFORD (MS. 226), an English manuscript of the twelfth century.
Edited by the Rev. H. A. Wilson, M.A.

THE SECOND RECENSION OF QUIGNON's BREVIARY. Edited by
Dr. J. Wickham Legg, F.S.A.

CRANMEr's early projects P^OR reform OF THE DIVINE
SERVICE. A complete Edition ot British Museum MS. Royal 7 B. iv.
Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A.

THE LEOFRIC COLLECTAR, an English manuscript of the eleventh
century (Harl. MS. 2961). Edited by the Rev. E. S. Dewick, M.A.,
F.S.A.

PONTIFICALE LANALETENSE. An English MS. of the nth Century,
now in the Public Library at Rouen. Edited by Leopold G. Wickham
Legg, M.A.

THE COLBERTINE BREVIARY.

MISSALE GOTHICUM. (Vatican MS. Reginae 317.) "•

MISSALE FRANCORUM, and other fragments of Galilean Liturgies.

THE BRIGITTINE BREVIARY OF THE NUNS OF SION, with English
rubrics. From a MS. at Magdalene College, Cambridge.

THE MONASTIC BREVIARY OF THE CHURCH OF DURHAM. (HarL
MS. 4664.)

November^ 190 4.

*^* Persons wishing to join the Society are requested to communicate with
the Hon. Secretary, the Rev. H. A. Wilson, Magdalen College,
Oxford; or with the Hon. Treasurer, the Rev. E. S. Dewick, 26,
Oxford Square, Hyde Park, London, W

■^^■^ The books are issued to members in return for an annual subscriptipp
of one guinea, payable at the beginning of each year.

Members are reminded that subscriptions are due on the ist of January
in each year. Subscriptions should be paid to the Hon. Treasurer, the
Rev. E. S. Dewick,' 26, Oxford Square, Hyde Park, London, W. ; or to
the account of the Henry Bradshaw Society, at Messrs. Child & Co.,
I, Fleet Street, Temple Bar, London, E.C. All cheques should be
crossed with the name of the Society's Bankers.

■ *

ARY

HOME USE

CIRCULATION DEPARTMENT

MAIN LIBRARY

This book is due on the last date stamped below.
1 -month loans may be renewed by calling 642-3405. elow

6-month loans may be recharged by bringing books

to Circulation Desk.

Renewals and recharges may be made 4 days prior

to due date.

ALL BOOKS ARE SUBJECT TO RECALL 7 DAYS

AFTER DATE CHECKED OUT.

FEB 3 1975 2 3

EEC. CIR. JM12 9T5

}>t.[}H''s b >- -- y cji

JiUi 7

Kse. oiii.r£s 17 78

NOV 1 .s ?nnn

" 2 'i /Qon

'Pr

LD 21-

REC.Ciaf£Bi 5^

LD21 — A-40m-12,'74
(S2700L)

General Library

University of California

Berkeley

151970 05

il2 0

M235982

By ^23o *

THE UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Tracts on the Mass"

See other formats